Xác định danh tính 2 tượng cổ tại đình Quỳnh Biểu (TX Quảng Yên): Làm sao “vẹn cả đôi đường”?

Do thời gian, thiên tai và những thăng trầm của lịch sử, người làng Quỳnh Biểu (xã Liên Hoà, TX Quảng Yên) đã để lẫn lộn tượng hai cụ Trần Hưng Đạo và Phạm Tử Nghi. Xác định lại danh tính các cụ để bố trí việc thờ tự cho chính xác, đảm bảo sự linh thiêng, tôn nghiêm là việc làm cần thiết. Sự việc ban đầu tưởng chừng đơn giản chỉ là mâu thuẫn trong làng xã này đã ngày càng trở nên phức tạp hơn, ngay cả khi các chuyên gia, các cơ quan chuyên môn nhà nước đã vào cuộc...

Hai pho tượng Trần Hưng Đạo và Phạm Tử Nghi hiện đặt ngang nhau ở trong đình Quỳnh Biểu.

Vụ kiện hy hữu

Đình Quỳnh Biểu (thôn Quỳnh Biểu, xã Liên Hoà) về nguyên gốc chỉ thờ duy nhất Thành hoàng làng là Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn. Ngôi đình hiện nay được xây dựng vào năm 2005 sau khi ngôi đình cũ bị phá bỏ năm 1963 để làm công trình dân sinh. Cũng ở làng Quỳnh Biểu, phía ngoài đê có miếu Cống Quỳnh vốn thờ tướng nhà Mạc là Phạm Tử Nghi. Miếu cũng bị hỏng từ sau trận lụt lịch sử của vùng đảo Hà Nam năm 1955. Sau khi di tích bị mất, cả hai pho tượng đều được đưa về gửi tạm tại chùa Lưu Khê ở làng bên; tiếp đó được đưa về bày tạm tại chùa Quỳnh Biểu cạnh ban thờ Phật. Sau khi đình được dựng lại, được xếp hạng là di tích cấp tỉnh (năm 2006) và đưa tượng đức Thánh Trần về thờ thì việc kiện tụng giữa hai phái có quan điểm khác nhau tại làng bắt đầu bùng lên, kéo dài liên quan đến việc xác định đâu là tượng Trần Hưng Đạo và đâu là tượng Phạm Tử Nghi.

Thực tế, cả hai pho tượng khá giống nhau, được tạc bằng gỗ mít, sơn son thếp vàng, xác định có niên đại vào khoảng cuối thế kỷ 19, kích thước giống nhau, đều là tượng ngồi, chân đi hia, đầu đội mũ cánh chuồn. Điểm khác biệt lớn nhất nằm ở chi tiết trang trí trên áo và ở tay tượng. Trong đó, một tượng mặc áo trang trí hổ phù, hai tay tượng để lộ, một tay đặt trên gối, một tay mở hướng ra phía trước giống như đang cầm vật gì đó (xin gọi tắt là tượng “hổ phù”); còn một tượng mặc áo trang trí hổ phù phía trên, trước ngực áo và ở nhiều chi tiết khác của triều phục đều trang trí hình rồng, một tay giấu trong áo (xin gọi tắt là tượng “áo rồng”). Người đứng đầu hai phe đều có những lý lẽ khá vững chắc để bảo vệ quan điểm của mình. Ông Nguyễn Văn Nhậm (nguyên Trưởng ban khánh tiết đình) và ông Lê Văn Bảnh cho rằng ông “áo rồng” là Trần Hưng Đạo, ông “hổ phù” là Phạm Tử Nghi vì hai lẽ. Đó là các nhân chứng sống, như ông Bảnh tự nhận chính là người đưa tượng đức Thánh Trần đi gửi nhờ ở chùa làng bên rồi sau đó lại mang về; rồi có người làng từng dạy học ở đình nhiều năm trước khi đình bị phá; người từng sửa tượng; người từng cắt râu tượng v.v.. Thứ hai là lý do, Trần Hưng Đạo là thánh, lại là dòng dõi hoàng tộc, từng được phong vương nên phẩm phục phải là áo rồng chứ không thể là áo hổ phù như danh tướng Phạm Tử Nghi. Ngược lại, phía đại diện là ông Trần Văn Ngưu, Trưởng ban khánh tiết đình hiện nay lại cho rằng ông “hổ phù” mới là Trần Hưng Đạo. Lý do ông Ngưu đưa ra là: “Tượng Phạm Tử Nghi được thờ ở 6 làng tại khu vực Hà Nam này thì có tới 4 tượng đều giấu tay trong áo. Còn ông chưa thấy ở đâu có tượng Trần Hưng Đạo khuất tay trong áo cả…”.

Sau khi đưa tượng “hổ phù” về thờ tại đình, gặp phải sự phản đối quyết liệt của phía ông Nhậm và ông Bảnh, ông Ngưu đã phải chuyển tượng “áo rồng” về thờ nhưng để ở dưới. Phái ông Nhậm vẫn không nghe, cuối cùng thì cả hai tượng được đặt ngang nhau trên khán thờ như hiện nay.

Đình Quỳnh Biểu ở thôn Quỳnh Biểu, xã Liên Hoà, TX Quảng Yên.

Làm sao “vẹn cả đôi đường”?

Để giải quyết vấn đề này, các cơ quan quản lý nhà nước đã vào cuộc, nhưng vì “xác định danh tính tượng theo dân gian bằng cách so sánh với các nơi khác cũng không xác định được do mỗi nơi tượng chạm một kiểu”; còn theo khoa học cũng không xong vì khi khai tâm tượng thì phát hiện tượng đã mất “bối tâm” (vật ghi danh tính thần tượng). Để “dĩ hoà vi quý”, ngày 28-2-2013, Sở VH-TT&DL cùng địa phương và những người đứng đơn họp đã đề xuất: “Chạm tượng mới, sau khi có tượng mới làm lễ hoá giải hai pho tượng cũ và làm lễ hô thần nhập tượng cho tượng mới…”, đồng thời “thuyết phục nhân dân đồng ý”. Tuy nhiên, tiếp xúc với chúng tôi, anh Lê Văn Hướng, Phó Chủ tịch UBND xã Liên Hoà cho biết: “Giữa tháng 3 vừa qua, chúng tôi tổ chức họp cán bộ, đảng viên làng Quỳnh Biểu nơi có đình nhưng không ai nhất trí về việc đục tượng mới, hoá giải tượng cũ mà đề xuất các cơ quan có thẩm quyền xác định rõ danh tính 2 “cụ”… Sau đó, chúng tôi đã gửi báo cáo lên trên mà chưa thấy phản hồi. Hiện giờ thì vẫn để nguyên vị trí hai tượng chờ ý kiến cấp trên thôi...”.

Sự việc là rất khó, phức tạp nhưng đáng nói là khi giải quyết, các đơn vị chức năng và các chuyên gia về văn hoá cổ đã thể hiện sự thiếu nhất quán về cách nhìn, cách đánh giá. Thứ nhất là Sở VH-TT&DL, trong văn bản số 875 ngày 11-5-2010, Sở khẳng định ông “hổ phù” là Trần Hưng Đạo với lý do các tượng thờ Phạm Tử Nghi trong vùng  phần lớn đều giấu tay sau áo. Nhưng sau khi mời các chuyên gia về thẩm định, Sở lại căn cứ vào đó ra văn bản số 230 ngày 21-2-2011 “bẻ” ngược lại rằng ông “áo rồng” mới chính là Trần Hưng Đạo.

Phát biểu khi về thẩm định tại địa phương, phó giáo sư Trần Lâm Biền cho rằng, tượng không có “bối tâm”, không thể khẳng định được danh tính tượng; đồng thời đề xuất làm tượng mới và chính ông có đóng góp công đức làm lại tượng. Nhưng sau đó, ngày 31-10-2010, ông lại có giấy xác nhận khẳng định tượng “áo rồng” là Trần Hưng Đạo, tượng “hổ phù” là Phạm Tử Nghi. Ngay như phó giáo sư Nguyễn Bích khi về kiểm kê cổ vật năm 2004 đã có phiếu xác định tượng Trần Hưng Đạo là ông “hổ phù”; nhưng sau đó năm 2006 lại viết giấy tay gửi Uỷ ban MTTQ xã Liên Hoà và các cụ phụ lão làng Quỳnh Biểu xác nhận ngược lại… Thiết nghĩ, chính quan điểm thay đổi của các nhà khoa học, nhà quản lý đã khiến người dân nghi ngờ, không phục, càng khoét sâu thêm mâu thuẫn làng xã vốn đã phức tạp tại đây.

Tìm hiểu sự việc, chúng tôi nhận thấy, bản thân những người trong cuộc cũng rất mệt mỏi khi theo đuổi việc kiện tụng này. Như ông Nhậm gần như “sức tàn, lực kiệt” đã phải thốt lên: “Thôi thì muốn đục lại tượng thì đục..!”; ông Ngưu thì suy nghĩ đến mờ một bên mắt… Còn Sở VH-TT&DL thì “buông” khi kết luận: “Dừng việc giải quyết đơn kiến nghị xác định danh tính hai pho tượng đình Quỳnh Biểu”.

Nhưng rõ ràng, xác định danh tính các tượng là việc cần thiết, đáp ứng nguyện vọng của đông đảo người làng Quỳnh, nhất là lâu nay, hai tượng được đặt ngang nhau, không đúng với nghi lễ thờ cúng ở trong đình. Hơn nữa, giải quyết vấn đề này cũng là giải quyết mâu thuẫn làng xã tồn tại lâu nay ở Quỳnh Biểu. Chỉ có điều, để “vẹn cả đôi đường”, thiết nghĩ, cần có những chuyên gia với bề dày kiến thức chuyên môn và thực sự công tâm, khách quan vào cuộc. Bên cạnh đó, để giải quyết thấu đáo, thuyết phục rất cần có sự tìm hiểu kỹ lưỡng về tượng thờ hai “cụ” ở các di tích khác. Bởi theo thực tế tìm hiểu của phóng viên thì mặc áo rồng không cứ tượng thánh Trần mà cả tượng thánh Niệm (Phạm Tử Nghi) như tại đình Hải Yến (phường Yên Hải) hay ở miếu Phạm Tử Nghi tại thôn Vị Dương (xã Liên Vị) là ví dụ. Và mặc dù tượng Phạm Tử Nghi phần nhiều giấu tay sau áo nhưng tượng thờ ông ở ngay làng bên cạnh là Lưu Khê cũng lộ cả hai tay…

Phan Hằng