Nên chăng bảo tồn nhà máy sứ Quảng Ninh để phát triển du lịch?

Nhà máy sứ Quảng Ninh tại TX Quảng Yên vốn là nhà máy được chuyển từ Móng Cái về. Trước thực trạng xuống cấp nghiêm trọng của nhà máy sứ Quảng Ninh, nhiều người đặt ra vấn đề cần bảo tồn để phát triển du lịch từ những gì hiện có.

Gốm sứ được sản xuất tại Nhà máy sứ Quảng Ninh là dòng gốm nặng lửa Vạn Ninh - Móng Cái. Theo những di vật còn sót lại, khu lò gốm sứ Móng Cái được hình thành cách đây khoảng 130 năm và tọa lạc tại phố Lò Bát, phường Trần Phú (Móng Cái) ngày nay. Thực tế, gốm sứ Móng Cái không thua kém so với các dòng sứ khác nên mới có câu truyền tụng "Sứ Móng Cái, vại Hương Canh" ý nói sánh ngang với sản phẩm nổi tiếng của làng gốm Hương Canh, Vĩnh Phúc.

Điểm độc đáo ở sứ Móng Cái là các đề tài trang trí mang tích truyện của Đạo giáo, Nho giáo, Phật giáo, mang hàm ý tươi vui, chúc phúc, các bức tranh vẽ phong cảnh, hoa, chim chóc, tứ linh. Hình hài trên gốm biểu hiện cho sự khoan hòa, bình lặng trong cư xử của con người phương Đông, sự hòa hợp giữa các tôn giáo để hướng đến chân - thiện - mỹ.

Các sản phẩm của sứ Móng Cái thường có màu tam thái (ba màu): Xanh mực, hồng và một màu khác nên sứ Vạn Ninh cho người dùng cảm giác ấm êm, chân thật và giản dị như là tấm lòng của người dân nước Việt. 

Trên phương pháp tạo hình, gốm sứ Móng Cái có đủ mọi loại hình thương phẩm: Từ bát, đĩa, chén, lò hương, ấm trà, lọ hoa, cho đến chóe, bình, chum vại, thống, chậu cây, đôn. Sành sứ ở Móng Cái lúc đó có nhiều chủng loại như: Ấm chén, bát đĩa, ấm tích, liễn, âu, lọ, gối, đèn, bình vôi, điếu, chóe, bình, chum, đôn, thống.

Lò nung gốm sứ Móng Cái thời kỳ này thuộc loại lò bầu (tức lò rồng), có các buồng lò riêng biệt nối tiếp nhau dài khoảng 20-80m và có khoảng 18-20 buồng lò. Với công nghệ lò rồng nung, gốm sứ Móng Cái đã được giới chuyên gia khẳng định là địa chỉ đầu tiên ở Việt Nam áp dụng loại công nghệ này, sau đó mới phát triển vào Bát Tràng và Cây Mai vào đầu thế kỷ XX. Theo nhà điêu khắc Đinh Thanh, nguyên Giám đốc Nhà máy sứ Quảng Ninh, kiểu lò này hiện vẫn được dùng ở một vài xưởng gốm tại TX Đông Triều.

Từ giữa năm 1978, nhà máy sứ Móng Cái dừng sản xuất chuyển về xã Tiền An, huyện Yên Hưng (nay là TX Quảng Yên). Không lâu sau đó, nhà máy sứ ở Quảng Yên èo uột dần rồi ngừng sản xuất. Hiện nay, khu đất của nhà máy đã được chuyển nhượng cho một người ở Hà Nội. Đồng thời, diện tích đất này cũng nằm trong quy hoạch đô thị, thuộc phân khu A5 Tiền An. Ông Ngô Đình Dũng, Phó trưởng Phòng Văn hóa - Thông tin TX Quảng Yên, cho biết: Hiện nhà máy này cũng chưa được đưa vào danh mục kiểm kê để làm hồ sơ xếp hạng di tích. Nếu một doanh nghiệp có tiềm lực vào đây đầu tư làm du lịch thì sẽ rất tốt.

Lò gốm sứ Vạn Ninh kiểu truyền thống sau cùng cũng đóng cửa nhưng các nhà sưu tập gốm sứ, những người có con mắt kinh doanh du lịch thì vẫn tỏ ra nuối tiếc với dòng gốm sứ đã từng vang bóng một thời. Người sưu tập vẫn gọi là sứ Móng Cái, hay sứ Vạn Ninh bởi Vạn Ninh là bến thuyền tập kết từng xuất hàng đi muôn nơi.

Các nhà sưu tập vẫn ra sức săn lùng mua cho được bình, chóe, ang, thống, liễn... cùng nhiều đồ thờ tự và gia dụng khác xuất xứ từ Vạn Ninh. Điều đó cho thấy, sức hấp dẫn không thôi của thương hiệu gốm sứ nặng lửa Quảng Ninh. Khi mà dấu tích những xưởng gốm ở Móng Cái gần như không còn thì nhiều người đặt ra câu chuyện bảo tồn xưởng gốm ở Quảng Yên phục vụ phát triển du lịch. 

Ông Đoàn Văn Dũng, người sáng lập Khu du lịch Làng quê Yên Đức, TX Đông Triều, đề xuất: Chúng ta rất nên bảo tồn các lò gốm này để xây dựng thành những sản phẩm du lịch trải nghiệm văn hóa. Đồng thời kết nối với những điểm đến khác ở Tiền An, ở TX Quảng Yên như khu trải nghiệm trồng rau an toàn, các di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn.