Cách Đông Triều "ứng xử" với di sản trong lòng đất

Tháng 3 vừa qua, trong khi thi công mở rộng sân chùa Bắc Mã (xã Bình Dương, TX Đông Triều) nhóm thợ đã phát hiện gò đất hình vòm, dạng đất nung. Đào sâu thêm 1m so với nền sân còn phát hiện thêm dấu vết một lò nung, trong lò vẫn còn tro than, mảnh ngói và gốm sứ vỡ… Nhận định đây có thể là lò gốm cổ hình thành từ nhiều thế kỷ trước nhằm phục vụ sản xuất vật liệu để xây dựng chùa Bắc Mã và các công trình xây dựng khác, ngay lập tức vị trí này được TX Đông Triều khoanh vùng và báo cáo đơn vị chuyên môn tỉnh để xin khai quật khẩn cấp.

Dấu vết lò nung cổ tại sân chùa Bắc Mã. Ảnh Bảo tàng Quảng Ninh cung cấp

Với lò gốm chùa Bắc Mã, khi được xác định đầy đủ giá trị sẽ thêm một lần nữa cho thấy Đông Triều là vùng đất trầm tích văn hóa, ẩn chứa nhiều dấu tích văn hóa quý giá của cha ông.

Ông Nguyễn Văn Sơn, Trưởng Ban Quản lý Khu di tích nhà Trần tại Đông Triều, cho biết: Với vị trí đặc biệt là quê gốc của nhà Trần, vùng đất Đông Triều chắc chắn lưu lại rất nhiều dấu ấn của vua quan nhà Trần. Trải qua thời gian, dưới các lớp đất đồi núi hiện nay sẽ còn ẩn dấu nhiều di tích, di vật liên quan mà chúng ta chưa khám phá hết.   

Không chỉ ẩn chứa nhiều di tích, di vật quý trong lòng đất, Đông Triều có thể nói là địa phương được đánh giá có cách “ứng xử” với di sản khoa học và bài bản, kể từ lúc chúng mới xuất lộ đến khi chúng đã được chứng minh giá trị, nhờ đó ngày càng làm dày thêm vốn giá trị văn hóa trên địa bàn.

Thực tế trước lò gốm cổ xuất lộ tại chùa Bắc Mã nói trên, Đông Triều từng phát hiện mộ gạch tại Mạo Khê vào năm 2018, lăng mộ khu Trại Lốc vào năm 2017 và mộ táng Nghĩa Hưng vào năm 2011 (đều thuộc xã An Sinh), hộp vàng thời Trần vào năm 2012… Tất cả các điểm phát lộ di tích, di vật trên đều được Đông Triều giữ hiện trạng, khoanh vùng bảo vệ và vận dụng nhiều kênh, nhiều nguồn kinh phí để khẩn trương phối hợp khai quật, khảo cổ, nghiên cứu, thu thập tài liệu một cách tỉ mỉ và cẩn trọng, từ đó xác định giá trị, xây dựng hồ sơ khoa học cho từng di tích, di vật.

Riêng khu lăng mộ Trại Lốc và mộ táng Nghĩa Hưng đã được TX Đông Triều chuẩn bị các điều kiện để thực hiện dự án trùng tu, tôn tạo trong năm nay.

Các hiện vật khai quật tại khu lăng mộ Trại Lốc. Ảnh Bảo tàng Quảng Ninh cung cấp

Theo nhận định của người trong nghề, Đông Triều làm được như vậy trước tiên bởi địa phương này sớm xác định được mục tiêu của mình là làm giàu, bảo vệ và phát huy giá trị văn hóa, nhất là văn hóa nhà Trần, biến Đông Triều trở thành vùng đất mang dấu ấn văn hóa triều đại nhà Trần đậm đặc nhất nước. Đây là mục tiêu rất đúng đắn và có cơ sở thực tiễn, bởi như đã biết Đông Triều là vùng quê gốc của nhà Trần, là nơi sinh sống, yên nghỉ của nhiều vua Trần và các hoàng thân quốc thích nhà Trần, mà đến bây giờ ít nhất đã xác định chính xác 8 đời vua Trần được táng tại đây.

Đi liền với đó là hệ thống kiến trúc, nghi lễ, tập tục, di vật, lễ hội… gắn với đời sống thời nhà Trần, trong đó hiện đã có Khu di tích nhà Trần bao gồm 14 di tích và cụm di tích với 22 điểm di tích được công nhận Di tích quốc gia đặc biệt; hộp vàng thời Trần được công nhận là Bảo vật quốc gia.

Từ mục tiêu xuyên suốt là làm giàu, bảo vệ và phát huy giá trị văn hóa nhà Trần của mình, Đông Triều xây dựng và thực hiện các kế hoạch rà soát, bổ sung di tích, di vật; dành kinh phí khai quật, khảo cổ các vùng di tích, hoạt động thu thập hiện vật cổ trong nhân dân; bố trí nhân vật lực để hoàn thiện hồ sơ khoa học cho các di tích; các doanh nghiệp cũng được Đông Triều huy động vào cuộc trùng tu, tôn tạo di tích, trong đó nổi bật nhất là Tập đoàn Vingroup đã và đang thực hiện cam kết với chính quyền thị xã dành 500 tỷ đồng cho di tích, di sản trên địa bàn…

Thương cảng cổ Vân Đồn còn nhiều hiện vật, nằm dọc những bãi triều của các bến thuộc di tích.

Một địa điểm tín ngưỡng (ở xã Quan Lạn) trong ranh giới Di tích thương cảng Vân Đồn do người dân tự phát lập nên để thực hiện các hoạt động tín ngưỡng.

Cách làm đúng đắn của Đông Triều đã cho thấy hiệu quả trong việc phát huy giá trị di tích, di vật theo hướng bền vững và giá trị cao, biến tài sản quý của cha ông thành tài nguyên, mang lại lợi ích thiết thực trong đời sống hiện đại.

Rất tiếc hiện nay nhiều địa phương của tỉnh mặc dù mang trong mình giá trị văn hóa quý giá song vì nhiều lý do mà chưa làm được như Đông Triều, dẫn đến mai một, giảm giá trị văn hóa. Đơn cử như huyện Vân Đồn với lớp văn hóa về thương cảng Vân Đồn, thương cảng quốc tế đầu tiên của Việt Nam; TX Quảng Yên với chiến thắng Bạch Đằng vang dội, chiến lược quân sự độc đáo nhất trong lịch sử nhà nước phong kiến Việt Nam hay Hạ Long với nền văn hóa Hạ Long tiêu biểu của người Quảng Ninh… Điều này thực sự rất đáng suy ngẫm.

Việt Hoa

[links()]