Cái mới trong thơ ba câu của một thương binh

(Nhân đọc tập thơ “Tâm tình ươm nụ”, NXB Văn học năm 2016 của Lương Liễm)

Nâng niu trên tay tập thơ “Tâm tình ươm nụ” của Lương Liễm, tôi hơi bất ngờ vì một câu, hai câu, ba câu trong các tuyển tập, tập thơ của các nhà thơ nổi tiếng, chưa nổi tiếng thi thoảng vẫn gặp. Riêng một tập gần ba trăm bài toàn thơ ba câu của một tác giả Quảng Ninh thì gần như chưa có.

Trang bìa tập thơ “Tâm tình ươm nụ”

Trong số tác giả mới nổi ở Quảng Yên hiện nay, Lương Liễm là một hiện tượng đáng chú ý. Năm 2012, “Gió miền quê”, tập thơ đầu tay của ông ra đời. Năm 2014, ông in tiếp “Giọt nắng vu vơ” và năm 2015 ra liền “Thương nhớ một thời”. Đến năm 2016 tập thơ “Tâm tình ươm nụ” của ông xuất hiện. Tôi thấy, ở người thương binh luống tuổi làm thơ Lương Liễm có hai điều đáng quý: Thứ nhất là tận tình với thơ, khiêm tốn học hỏi; thơ sống cùng ký ức chân thành như tấm lòng người lính trực tiếp nơi chiến trường thời chống Mỹ. Và thứ hai là mạnh dạn thể nghiệm sáng tạo với những hình thức thơ khó.

Cái khó hơn cả là thơ haiku và thơ tứ tuyệt kiểu Đường thi. Thế kỷ thứ 17, Nhật Bản đã phổ biến loại thơ Haiku; với 17 âm tiết chớp lấy khoảnh khắc có thần của hiện thực, qua một hai hình ảnh bình dị, nhỏ bé của cuộc sống để nói lên bao điều lớn lao của vũ trụ, nhân sinh. Ở Trung Quốc, thơ tứ tuyệt Đường thi, bốn câu, hai mươi tám từ mà dung lượng tình tứ ôm trùm trời đất đến vô cùng. Bởi thế tôi cho rằng, quyết tâm làm thơ ba câu, bốn câu của Lương Liễm là một sự mạo hiểm học hỏi. Ông mong tiếp nối thi pháp của các dòng thơ phương Đông kể trên. Chưa biết ông sẽ đi đến đâu bởi vì mong muốn và thành tựu thường có khoảng cách rất xa. Nói như chính ông trong một bài thơ của tập này thì “Người ta trăng tròn/ Đời mình trăng khuyết/ Khao khát tròn nong” (Khát khao). Bài thơ dùng hình ảnh rất dân dã: Trăng tròn, trăng khuyết, tròn nong để nói về thân phận và khát vọng của con người. Cuộc đời vốn thế, giàu nghèo, sướng khổ, may rủi vô thường... Khát vọng vẹn toàn là mơ ước khôn cùng. Đó là chân lý giản dị tự nhiên được Lương Liễm diễn tả bằng thơ.

Tập thơ “Tâm tình ươm nụ” có gần ba trăm bài thơ, nhưng cùng một tấm lòng nặng tình thế sự, chất phác yêu thương: Tình cha mẹ quê hương; tình anh em bầu bạn; tình xưa người cũ một thời; tình thân và không thân gom bao số phận xung quanh. Sâu đậm hơn cả là mảng tình đồng đội cùng chiến trận một thuở đau thương; gian nan, anh dũng. Gần ba trăm bài thơ là bao nhiêu tình đời gom lại ba câu đầy ắp nỗi niềm. Có cả những nỗi niềm rung động bản năng khó nói: “Em trần truồng đoá ngọc lan lội suối/Anh đắm đuối trộm nhìn/Rừng động lá cây run” (Bất chợt). Bài thơ thật nhân bản. Một sự cảm thông, chia sẻ với người lính chiến trường, xa nhà biền biệt bao năm, lại gò bó nghiêm khắc trong kỷ luật nhưng khát vọng tình yêu, bản năng sống trước cái đẹp thật vô cùng đến nỗi rừng phải động, lá cây cũng run.

Cái đáng chú ý trong tập thơ ba câu này là lối viết không vần hoặc nếu có thì cũng rất ít bài có vần và rất tự nhiên. Có thể nhặt ngẫu nhiên trong số nhiều bài thơ có tứ hay tình đẹp mời bạn đọc thưởng thức. Xin dẫn ra vài ví dụ: “Ta muốn bóp nát vầng trăng/ Nặn thành chiếc bánh/ Tặng em ngồi ngắm mùa thu” (Tặng). Bài thơ hình ảnh cũ mà rất mới: Bóp nát vầng trăng nặn thành chiếc bánh. Đó là cái bạo dạn, quyết liệt, muốn thoả mãn người đang ngắm cái xa xôi mơ hồ (ngắm thu). Hoạ hiếm có bài có vần nhưng không phải là ý đồ nghệ thuật của tác giả: “Chiều trở gió heo may/ Ta chợt tỉnh cơn say/ Hoàng hôn vàng sắc lá” (Bàng hoàng). Mọi hình ảnh bài thơ đều gợi về một sự già nua, lão hoá - nỗi buồn thiên thu của kiếp người. Bởi thế đời chỉ là cơn say nên khi tỉnh ra là buồn nhận ra mình đã già “Hoàng hôn vàng sắc lá”.

Trong sáng tạo thi ca cũng như phát minh khoa học, không phải thể nghiệm nào cũng thành công cả. Đáng quý là dám dấn thân, vượt qua cả trăm lần thất bại, ít ra cũng để lại một cái gì đó như tiếng nước xao trong bài thơ Haiku của nhà thơ Basho (Nhật Bản): “Ao cũ/ Con ếch nhảy vào/ Vang tiếng nước xao”. Bởi thế theo tôi, nếu bạn cầm tập thơ “Tâm tình ươm nụ” trên tay, mở tấm lòng bè bạn yêu thơ mà từ từ đọc với tinh thần “văn hoá giải trí”, thơ là mua vui nói như Nguyễn Du “Mua vui cũng được một vài trống canh” thì thế nào bạn cũng được những phút giây hứng khởi thẩm mỹ, rất đáng đồng cảm và chia sẻ.

Lê Duy Thái (CTV)