"Cẩm nang" về lễ hội đền Cửa Ông

Tập sách “Lễ hội dân gian đền Cửa Ông” của Băng Sơn đã phản ánh khá đầy đủ những sắc màu của một lễ hội lớn hàng năm của tỉnh Quảng Ninh.

Trang bìa tập sách.

Thần chủ đền Cửa Ông là Đức Hưng Nhượng Vương Trần Quốc Tảng, được dân gian phong là Đức Ông Đông Hải Đại Vương, con trai thứ ba của Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn.

Tác giả Băng Sơn cho bạn đọc biết, đền Cửa Ông cùng kiến trúc với những đường nét tinh xảo độc đáo, thì còn là lễ hội đầu xuân kéo dài theo “hai mùa”: “Tháng Tám giỗ cha, tháng Ba giỗ mẹ”. Cha ở đây tức Đức Thánh Trần và mẹ là Thánh mẫu (mẫu nghi thiên hạ). Lễ hội đền Cửa Ông kéo dài từ 30 tháng Chạp đến hết tháng Ba (Âm lịch) và vào mùa thu, bắt đầu tổ chức từ ngày mùng Ba tháng Tám (Âm lịch). Lễ hội mang đậm màu sắc tín ngưỡng dân gian, truyền thống lịch sử. Lễ rước Đức Ông vi hành khu an ngự, được tổ chức long trọng, gồm 28 đoàn theo hầu, xuất phát từ Đền Thượng qua các dãy phố chính của khu dân cư đông đúc. Lễ rước cử hành trống hội, ba tuần múa dâng hoa, múa rồng, diễn những cảnh thần tích về Đức Ông, cùng lễ tế Nam quan, tế Nữ quan của các đoàn rước. Phần hội có 9 hội thi, gồm: Thi dâng soạn lễ, đẩy gậy, cờ người, cờ bỏi, kéo co nam, nữ, thi tổ tôm điếm, thi chọi gà, thi đua thuyền và hát quan họ trên thuyền, thi bịt mắt đập niêu, bịt mắt đánh trống.

Tác giả Băng Sơn mô tả sinh động phần kiến trúc di tích lịch sử quốc gia Đền Cửa Ông gồm 3 khu. Gồm: Đền Thượng khá cao, tựa vào núi. Hai bên có đồi đất “Tả Thanh Long”, “Hữu Bạch Hổ” tạo thành thế như một chiếc ngai. Đền Thượng xây hình chữ Công, 3 gian bái đường, thờ khá đầy đủ gia thất Trần Quốc Tuấn và những gia thần của ông, với tổng số 30 pho tượng lớn, nhỏ, được bố trí thành 10 hàng ngang. Trong đó, đã xác định rõ 23 pho tượng nhân thần có danh tính.

Phía sau đền là lăng mộ Đức ông Trần Quốc Tảng, được tọa lạc dưới bóng râm của hàng cây cổ thụ, không gian u tịch, linh thiêng. Bên trái đền là đền thờ quan Tuần Tranh, quan Chánh, quan Giám sát... Trước cửa đền quan Chánh là chùa, thờ Thích Ca Mâu Ni cùng các “chức sắc” nhà Phật và thiên đình. Đặc biệt trong ngôi chùa này, thờ Tuệ Trung Thượng sỹ (Trần Tung), bác ruột đức Quốc Tảng và cũng là thầy dạy của vua Trần Nhân Tông. Bên phải đền Thượng là đền thờ Quan Châu và Quan Khâm sai Đông Đạo tiết chế Hoàng Cần. Đền Trung bị bom Mỹ tàn phá, nay làm thành đường dẫn lên Đền Thượng. Đền Hạ nằm ở mặt bằng rộng rãi, với nhiều “kỳ hoa dị thảo”, cổng đền đề “Bồng lai tiên cảnh” .

Đền kết cấu chữ Nhị gồm 3 gian bái đường, 3 gian hậu cung, thờ Vân Hương Thánh mẫu và các mẫu Thượng Thiên, Thượng Ngàn, Mẫu Thoải… cùng các ông Hoàng Bơ, Hoàng Bảy, Hoàng Mười. Trong đền Hạ thờ Trung thiên Long Mẫu là một thủy thần.

Trong Phần lễ, các lễ được tác giả mô tả chi tiết: Mở hội đền; lễ chính hội đền; lễ rước Đức Ông; múa rồng nghinh thần; rước cờ ngũ hành, đoàn chiêng trống; đoàn thủy thủ chiến thuyền; đoàn chấp kích; đoàn trống ngũ lôi; cờ vía, kiếm lệnh, kèn rước; đoàn kiệu “Long Đình”; đoàn các tướng lĩnh; đoàn nhạc bát âm; đoàn rước “Long Kiệu”; đoàn tế Nam quan; đoàn tế Nữ quan; đoàn kiệu “Long Mẫu”; đoàn múa; đoàn “Kiệu Võng”; màn trống hội; diễn thần tích. Và Đại tế Hưng Nhượng Đại vương Trần Quốc Tảng.

Phần hội là tài liệu quý. Băng Sơn mô tả chi tiết mà ít sách báo chuyên ngành đề cập được đầy đủ về thể thức, kỹ lưỡng, chính xác từng bước tiến hành các trò chơi, thấm đẫm màu sắc dân gian cổ xưa, vẫn được lưu giữ trọn vẹn trong Lễ hội đền Cửa Ông.
                                                                                                    

Trọng Khang (CTV)