Cần sớm tôn tạo, phục hồi di tích miếu Tiên Công

Quảng Yên là mảnh đất giàu có về di sản văn hóa, trong đó di tích miếu Tiên Công thuộc vào hàng những di sản nổi bật nhất...

Thực hiện nghi lễ đắp đê trong Lễ hội Tiên Công, nhằm tái hiện hình ảnh các vị Tiên Công xưa đã quai đê lấn biển, lập nên vùng đất Hà Nam ngày nay. Ảnh: Phan Hằng

Nằm ở vị trí trung tâm của khu vực Hà Nam, miếu Tiên Công là nơi thờ 17 vị Tiên Công, đã rời quê hương từ kinh thành Thăng Long về đây quai đê lấn biển, lập nên vùng đảo Hà Nam vào năm 1434. Gắn với di tích là Lễ hội Tiên Công, một lễ hội “rước người” độc đáo nhất Việt Nam, được các dòng họ và người dân tứ xã vùng đảo Hà Nam tổ chức từ mùng 5 đến 7 tháng Giêng hằng năm, với rất nhiều các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao, trò chơi dân gian sôi động. Di tích miếu Tiên Công và các nhà thờ dòng họ Tiên Công đã được xếp hạng Di tích Quốc gia từ năm 1990, còn lễ hội Tiên Công được vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia vào năm 2017 vừa qua.

Không chỉ vậy, di sản văn hóa Tiên Công với những giá trị vật thể và phi vật thể độc đáo đã trở thành một sản phẩm du lịch đặc trưng của tỉnh. Đây là 1/11 điểm du lịch địa phương của TX Quảng Yên đã được UBND tỉnh công nhận. Ông Ngô Đình Dũng, Phó trưởng Phòng VH-TT TX Quảng Yên, cho biết: Hàng năm, di sản Tiên Công đón khoảng 35.000-40.000 lượt khách du lịch trong và ngoài nước tới tham quan, là điểm nhấn du lịch mùa hội xuân của Quảng Yên nói riêng, của tỉnh nói chung. Đặc biệt, có những vị khách nước ngoài ngưỡng vọng văn hóa Tiên Công, thể hiện nét đặc trưng là tôn vinh những bậc cao niên, vì vậy đã học theo nghi lễ "lễ sống" cụ Thượng. Điều đó cho thấy, giá trị giáo dục truyền thống của di sản không chỉ đối với con cháu Tiên Công ở mọi miền đất nước, mà còn lan tỏa cả tới kiều bào, khách du lịch nước ngoài...

Tái hiện nghi lễ rước các cụ Thượng thọ - nét văn hóa độc đáo, tôn vinh các bậc cao niên của Lễ hội Tiên Công. Ảnh: Phan Hằng

Hội tụ nhiều yếu tố để phát huy giá trị trong phát triển du lịch của địa phương, tuy nhiên thực trạng di tích những năm qua lại rất đáng quan ngại. Theo các cụ cao niên nơi đây kể lại, miếu Tiên Công được người dân xây dựng vào năm 1723, với kiến trúc kiểu chữ Đinh có cung trong và ngoài phục vụ cho việc tế lễ. Miếu ngoài, nghi môn ngày xưa có kiến trúc 5 gian, 2 chái khá cầu kỳ, vững chãi. Miếu đã trải qua 3 lần trùng tu từ nguồn công đức và của nhân dân đóng góp cho đến trận lũ lụt lịch sử làm vỡ đê Hà Nam năm 1955 khiến công trình bị xuống cấp nghiêm trọng. Do điều kiện khó khăn khi ấy nên đã không thể phục hồi miếu ngoài, nghi môn mà chỉ giữ lại được miếu trong, nhà bái đường. Hai hạng mục này tiếp tục được nhân dân địa phương tu bổ, tôn tạo vào năm 1989 và tồn tại đến ngày nay.

Du khách nước ngoài lễ sống cụ Thượng khi tham gia Lễ hội Tiên Công. Ảnh: Ngô Đình Dũng (CTV)

Gần 30 năm đã trôi qua, công trình nay đã bị xuống cấp, các hạng mục cấu thành di tích trước đây là nghi môn, miếu ngoài, tường bao... đã bị biến đổi. Ngược lại, Lễ hội Tiên Công thực tế có quy mô ngày một lớn, số cụ Thượng thọ ngày một đông, lượng du khách và nhân dân về lễ hội ngày một nhiều. Những năm gần đây thường xảy ra tắc nghẽn giao thông mỗi dịp lễ hội, trở thành nỗi ám ảnh với không ít du khách phương xa. Ông Dũng phân tích: Với yêu cầu tổ chức lễ hội và phát triển du lịch hiện nay thì các hạng mục phụ trợ cần thiết, tương xứng lại chưa có, như: Nhà điều hành, nhà bia, nhà giải vũ rồi quảng trường, phù điêu tranh hoành tráng mô phỏng lại quá trình khai hoang, trị thủy, phát triển kinh tế biển, khu vực trưng bày giới thiệu giá trị lịch sử - văn hóa của di tích Tiên Công, đường rước lễ (đường ra, đường vào riêng), sân tổ chức các trò chơi dân gian trong lễ hội, tường bao bảo vệ di tích... Điều này đòi hỏi một quy hoạch tổng thể công trình không chỉ cho công tác bảo tồn, mà còn nhằm phát huy giá trị di tích phục vụ phát triển du lịch địa phương.

Tuy nhiên, việc quy hoạch, đầu tư tu bổ, tôn tạo di tích tương xứng giá trị và phát triển du lịch lại tiến triển khá chậm chạp, do khó khăn về nguồn vốn. Qua tìm hiểu chúng tôi được biết, ngay từ năm 2012, UBND tỉnh đã có văn bản gửi Bộ VH-TT&DL và được Bộ nhất trí thỏa thuận lập Dự án Tu bổ, tôn tạo di tích lịch sử miếu Tiên Công. Gần đây nhất, Bộ VH-TT&DL cũng có văn bản số 4176/BVHTTDL-DSVH ngày 3/10/2017 thống nhất với đề nghị của tỉnh về chủ trương lập dự án tu bổ, tôn tạo, phục hồi di tích. Trong đó, đề nghị UBND tỉnh chủ động bố trí kinh phí từ ngân sách và nguồn xã hội hóa để thực hiện dự án, Bộ sẽ hỗ trợ một phần kinh phí tu bổ, tôn tạo di tích gốc. Tuy nhiên, tiến độ triển khai dự án đến nay vẫn đang bị tắc...

Di tích miếu Tiên Công hiện chỉ còn nhà bái đường, miếu trong... Ảnh: Phan Hằng

Về với di tích nhân dịp Lễ hội Tiên Công đón Bằng công nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia và khai hội năm nay, đồng chí Vũ Văn Diện, Phó Chủ tịch UBND tỉnh, trong bài phát biểu đã nhấn mạnh: Lễ hội Tiên Công liên quan tới di tích miếu Tiên Công và 28 di tích từ đường dòng họ, thị xã cần có kế hoạch, biện pháp tu bổ, tôn tạo, ngoài việc đầu tư từ ngân sách của trung ương, của tỉnh cũng cần huy động mạnh mẽ nguồn lực xã hội hóa để phục vụ tốt nhân dân và khách du lịch đến tham quan, tín ngưỡng... Hệ thống giao thông trong khu vực diễn ra lễ hội hiện còn hạn chế, các cơ sở vật chất phục vụ lễ hội chưa có, như: Sân chơi, nhà quản lý điều hành khu trung tâm lễ hội, khu tượng đài, tranh hoành tráng giới thiệu lịch sử hình thành Tiên Công. Do vậy, thị xã cần gấp rút lập quy hoạch, dự án tu bổ, tôn tạo di tích miếu Tiên Công, nâng cấp hệ thống đường giao thông...

Thiết nghĩ, đó cũng là nguyện vọng tha thiết của mỗi người dân vùng đảo Hà Nam và các con cháu Tiên Công hiện nay, rất cần được sự quan tâm hơn nữa để có thể hiện thực hóa trong một tương lai gần...

Phan Hằng