"Cây di sản sẽ góp phần phát huy giá trị của những vùng đất giàu bản sắc"

Chương trình công nhận cây di sản được Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam (VACNE) đưa ra năm 2010 nhân 1000 năm Thăng Long - Hà Nội. Trước nguy cơ những cây lâu năm bị xâm lấn hoặc biến mất hoàn toàn, VACNE đã thành lập Hội đồng Cây di sản Việt Nam với sự tham gia của các chuyên gia, nhà khoa học đầu ngành... Nhân sự kiện công nhận 2 cây di sản ở chùa Đống Phúc, TX Quảng Yên vừa qua, phóng viên Trung tâm Truyền thông tỉnh có cuộc trò chuyện với GS, TSKH Đặng Huy Huỳnh, Phó Chủ tịch VACNE về vấn đề này.

- Xin giáo sư cho biết những giá trị và ý nghĩa của việc công nhận cây di sản với cây thị và cây gạo trong khuôn viên di tích chùa Đống Phúc?

+ Trước hết, xin chúc mừng chùa Đống Phúc nói riêng và Quảng Ninh nói chung bởi đã có liền lúc 2 cây di sản lâu năm trong khuôn viên di tích chùa Đống Phúc. Đối với mỗi người dân Việt Nam, hình ảnh “cây đa, giếng nước, sân đình” đã in sâu trong tâm thức. Cây cổ thụ được ví như cụ già nhân từ, “cây cao bóng cả” tỏa bóng che chở con, cháu, một biểu tượng rất đỗi mộc mạc, thiêng liêng trong không gian văn hóa Việt. Bởi vậy, cây cổ thụ, cây di sản không đơn thuần là một cá thể thực vật mà nó gắn với văn hóa tinh thần, văn hóa tâm linh của cộng đồng.

Việc công nhận 2 cây di sản ở Quảng Yên có ý nghĩa rất lớn. Không chỉ giúp lưu giữ nguồn gien quý, bảo vệ những cây cổ thụ lâu năm, đây còn là thông điệp về đạo lý, nhân văn bày tỏ lòng tri ân, kính trọng đối với các bậc tiền nhân có công trồng và gìn giữ cây. Về mặt văn hóa, dưới tàng cây còn bao nhiêu lớp trầm tích văn hóa gắn với cộng đồng hàng trăm năm, gắn với di tích lịch sử chùa Đống Phúc, gắn với chiến tích Bạch Đằng lẫy lừng... Gìn giữ những giá trị đó là nét đẹp văn hóa truyền thống của người Việt Nam.

- Cây di sản có giá trị và ý nghĩa to lớn, vậy VACNE có cơ sở, căn cứ khoa học nào để xác định chính xác các yếu tố để công nhận cây di sản ?

+ Trước hết, Hội đồng đã thống nhất đưa ra tiêu chí nghiêm ngặt và cụ thể. Có nhiều tiêu chí đánh giá, trong đó quan trọng là cây do con người trồng hoặc tự nhiên đều phải có đường kính từ 1m-1,5m; tuổi thọ 100-200 tuổi trở lên, có chủ sở hữu chịu trách nhiệm chăm sóc, bảo tồn. Đặc biệt cây do người trồng phải gắn với di tích lịch sử, văn hóa như chùa chiền, đình, giếng làng...

Quả thật cũng nhiều người có thắc mắc về xác định giá trị, tuổi cây. Hội đồng thẩm định dựa vào khảo cứu kỹ lưỡng các nguồn thông tin gắn với sự xuất hiện tồn tại của di tích, các văn kiện lịch sử, ghi chép, lời kể của những người già... Về mặt khoa học, chúng tôi có Hội đồng chuyên gia gồm các nhà khoa học xác định rõ tên khoa học, đặc điểm và tuổi thọ của cây; máy móc hiện đại với công nghệ đo vân xác định tuổi cây. Đây là phương pháp hiện đại được các nước Châu Âu áp dụng, độ chính xác đạt trên 95%.

Đối với cây thị, gạo ở chùa Đống Phúc (TX Quảng Yên) bằng các phương pháp trên khẳng định, đây là những cây di sản quý với tuổi thọ lần lượt trên 900 tuổi và trên 400 tuổi. Ở Hà Nội, Huế, Vĩnh Yên, Hà Giang cũng đang bảo tồn những cây thị từ 400-800 tuổi. Cây thị 900 tuổi, phát triển tốt, khỏe mạnh như ở chùa Đống Phúc rất quý hiếm. Bởi gần một thiên niên kỷ, mà con cháu đời sau vẫn được hưởng bóng mát từ cây. Đó là những giá trị to lớn mà những thế hệ đi trước đã gìn giữ phát huy để lại cho muôn đời sau.

- Là di sản quý hiếm mang nhiều giá trị về sinh thái, lịch sử, văn hóa, xin giáo sư cho biết khái quát về các "kho báu" cây di sản ở Quảng Ninh?

+ Được coi là "Việt Nam thu nhỏ", Quảng Ninh, vùng Đông Bắc của Tổ quốc có bề dày lịch sử đấu tranh dựng nước, giữ nước. Cùng với đó, cho tới nay đã có nhiều cây di sản, chủ yếu gắn liền với các địa danh, đền chùa lớn, đã được công nhận. Đó là hàng trăm cây di sản đã có hàng trăm năm tuổi ở Cẩm Phả, Yên Tử (TP Uông Bí), Quảng Yên... Số lượng cây di sản ở Quảng Ninh khá lớn, lên tới hàng trăm cây và có những giá trị lớn về mặt khoa học, văn hóa, lịch sử, tôn giáo...

GS, TSKH Đặng Huy Huỳnh, Phó Chủ tịch VACNE cùng các đại biểu trong lễ gắn biển cây di sản cho cây thị trên 900 năm tuổi trong khuôn viên chùa Đống Phúc

Do đặc thù, cây di sản ở Quảng Ninh đã được các nhà khoa học quan tâm nghiên cứu để hiểu thêm về đặc điểm sinh học, nguồn gien, sức sống mãnh liệt qua nhiều thăng trầm... Vì thế, bảo vệ cây di sản không chỉ là việc làm để tri ân thế hệ đi trước mà còn có giá trị thời đại. Bởi cây di sản nếu biết bảo tồn và phát huy tốt những giá trị hiện có thì sẽ trở thành sản phẩm du lịch đặc biệt, vô cùng hấp dẫn. Cây di sản sau khi bảo tồn có giá trị về phát triển du lịch sinh thái, nghiên cứu khoa học...

- Từ thực tế, Giáo sư có thể chia sẻ những kinh nghiệm của những địa phương khác trong việc phát huy những giá trị văn hoá tinh thần và giá trị kinh tế của cây di sản?

+ Có thể khẳng định, cây di sản là một "kho báu" quý giá. Nếu được quan tâm, phát huy các giá trị cây di sản sẽ là "nguyên liệu" quý cho phát triển du lịch. Tôi xin đưa ví dụ cụ thể, là trường hợp 19 cây duối ở Đường Lâm (Sơn Tây, Hà Nội) được công nhận là cây di sản năm 2011. Đây là nơi Ngô Quyền hội quân đánh giặc. Sau lễ vinh danh, nơi đây thành điểm du lịch hấp dẫn gắn với di tích lịch sử, các cây di sản này đã làm tăng thêm sức hấp dẫn cho điểm đến, tạo nhiều công ăn việc làm cho người dân địa phương.

Ở Quảng Nam, trên “Vương quốc” pơmu (huyện Tây Giang) có 725 cây pơmu có đường kính từ 1,5 mét trở lên được công nhận là cây di sản. Quần thể cây pơmu có độ tuổi khoảng 300 đến trên 1.000 tuổi. Sau lễ vinh danh, người dân tộc ở đây làm thêm những ngôi nhà truyền thống để khách du lịch có cơ hội ngắm rừng cây lại có điều kiện tìm hiểu đời sống, văn hóa truyền thống của đồng bào. Huyện Tây Giang còn đầu tư thêm tuyến đường du lịch vào rừng. Quần thể cây di sản trở thành yếu tố kích thích du lịch phát triển, đưa lại thu nhập trung bình trên 3 tỷ đồng/năm cho xã.

Một điển hình gần gũi nhất chính là việc công nhận hệ thống 144 cây thuộc Khu di tích và Rừng quốc gia Yên Tử. Trong đó, có các cây xích tùng, cây đại, mai vàng đặc hữu Yên Tử với tuổi đời từ 300 năm đến trên 700 năm tuổi thực sự đã trở thành biểu tượng và thu hút đông đảo du khách trong nước và quốc tế về tham quan, chiêm bái mỗi năm.

Cảnh quan yên bình cùng giá trị của cây di sản 900 năm tuổi sẽ tạo nét hấp dẫn riêng về giá trị lịch sử, văn hóa của chùa Đống Phúc

- Từ những kinh nghiệm sinh động trên, Giáo sư đánh giá như thế nào với tiềm năng phát triển du lịch với 2 cây di sản ở Quảng Yên?

+ Như chúng ta đã biết, Quảng Yên là vùng đất giàu giá trị văn hóa, lịch sử, nơi ghi dấu những chiến thắng vang dội của dân tộc Việt Nam từ bao đời nay... Cho tới nay, rất nhiều dấu tích còn hấp dẫn các nhà khoa học về nghiên cứu, du khách về tham quan. Đối với chùa Đống Phúc, tương truyền nơi đây được Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn cùng các tướng lĩnh đến lễ Phật cầu Quốc thái dân an trước trận Bạch Đằng lịch sử, nơi lập đàn cầu siêu cho các chiến sĩ vong trận sau đó. Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, chùa cũng là cứ điểm bí mật của các chiến sĩ cách mạng.

Không chỉ là di tích có giá trị, chùa Đống Phúc còn có không gian, kiến trúc đẹp và là chùa gỗ lớn nhất tỉnh. Chùa có vị trí gần gũi với các các di tích danh thắng khác như: Bãi cọc Bạch Đằng, cây lim Giếng Rừng, đền Vua Bà... Khách thập phương đến chùa, thấy hai cây di sản hơn 900 tuổi và 400 tuổi sẽ cảm thấy thật thú vị, thư thái. Trong khi tuổi thọ người cao nhất chỉ là 140 năm vậy mà cây cỏ vẫn tồn tại đến mấy trăm năm vẫn xanh tươi, đã đủ cho thấy sức mạnh bất diệt của tự nhiên. Chúng tôi được biết, Quảng Yên gần đây thu hút lượng lớn du khách đặc biệt khách quốc tế về tham quan. Với những giá trị lịch sử to lớn đó, chắc hẳn nơi đây sẽ là một điểm dừng chân ý nghĩa, tuyệt vời cho du khách. Nhìn rộng ra, đây có thể trở thành một điểm đến trong tuyến tham quan du lịch sinh thái, văn hóa, tâm linh, lịch sử độc đáo cũng như kết nối với các di tích, các danh thắng ở các địa phương lân cận.

- Trân trọng cảm ơn giáo sư!

Hà Phong (thực hiện)

[links()]