Chống lạm thu, loạn thu trong giáo dục?

Còn hơn nửa tháng nữa, năm học mới 2011-2012 sẽ chính thức bắt đầu. Bên cạnh niềm vui hân hoan chờ đón ngày tựu trường của con em, thì nhiều bậc phụ huynh, nhất là những người lao động có thu nhập thấp ở khu vực thành thị lại nặng nỗi lo “mùa tiền trường”. “Liệu rằng năm học mới này, tình trạng lạm thu, loạn thu trong các nhà trường có được chấn chỉnh, ngăn chặn?” đang là sự quan tâm của nhiều người dân trong tỉnh.

Học sinh Trường Tiểu học, THCS, THPT Văn Lang (TP Hạ Long) học theo phương pháp trao đổi nhóm. (Ảnh minh họa).

“Phép vua thua lệ làng” (?!)

Quy định về các khoản đóng góp trong các cơ sở giáo dục công lập hiện nay, từ T.Ư, tỉnh đến ngành có rất nhiều văn bản. Theo Điều 105, Luật Giáo dục năm 2005: Ngoài học phí, lệ phí tuyển sinh, người học và gia đình người học không phải đóng khoản tiền nào khác. Công văn số 5956/2010 của Bộ GD-ĐT quy định: Tất cả các cơ sở giáo dục đều phải thực hiện công khai các khoản thu, chi theo quy định tại Thông tư số 09/2009 của Bộ GD-ĐT. Đối với thu học phí, lệ phí tuyển sinh, các cơ sở giáo dục phải thực hiện nghiêm túc các quy định về mức thu, các đối tượng được miễn giảm, học phí và hỗ trợ chi phí học tập cho học sinh theo đúng quy định của UBND tỉnh, thành phố. Đối với khoản thu để mua quần áo đồng phục, quần áo thể dục - thể thao, phù hiệu học sinh, vở học tập mang tên trường… các cơ sở giáo dục cần thống nhất chủ trương, kiểu mẫu với phụ huynh học sinh, phụ huynh học sinh tự lựa chọn và quyết định hình thức mua thích hợp. Đối với những khoản đóng góp được thoả thuận giữa nhà trường và cha mẹ học sinh để thực hiện một số nhiệm vụ thay cha mẹ học sinh trong công tác nuôi dạy học sinh, như: Tiền ăn, tiền chăm sóc bán trú, tiền nước uống... yêu cầu nhà trường phải thoả thuận với phụ huynh học sinh về chủ trương, công khai mức thu, nội dung chi bảo đảm nguyên tắc thu đủ bù chi. Các trường vận động phụ huynh học sinh tham gia bảo hiểm y tế cho con em mình theo đúng quy định của Luật Bảo hiểm y tế; cần giải thích rõ nội dung và tính chất tự nguyện để phụ huynh không hiểu lầm khi mua các loại bảo hiểm thương mại. UBND tỉnh quy định mức thu phí hoạt động của ban đại diện cha, mẹ học sinh theo Quyết định số 11/2008 của Bộ GD-ĐT. Khuyến khích đóng góp tự nguyện của các doanh nghiệp, tổ chức và cá nhân để hỗ trợ cơ sở vật chất của nhà trường. Không tuỳ tiện lập các loại quỹ để ép buộc học sinh đóng góp dưới danh nghĩa tự nguyện.

Tại các Quyết định số 3689 ngày 14-1-2008, Quyết định số 3817 ngày 2-12-2008 và Quyết định số 2556 ngày 23-8-2010 của UBND tỉnh Quảng Ninh cũng quy định: Các cơ sở giáo dục đều phải bãi bỏ các khoản thu như: Phí dự tuyển vào THPT, bổ túc THPT; học phí bán trú học sinh tiểu học, tin học chính khoá THPT, bổ túc THPT; tiền xây dựng trường, bảo vệ, vệ sinh chung, điện lớp học, nước sinh hoạt cho học sinh; mức thu học phí đối với giáo dục mầm non, phổ thông công lập và giáo dục thường xuyên... Cùng với đó, hàng năm Sở GD-ĐT đều có văn bản chấn chỉnh các khoản thu ngoài quy định của các cơ sở giáo dục công lập trên địa bàn tỉnh. Đồng chí Đỗ Văn Thuấn, Giám đốc Sở GD-ĐT khẳng định: “Để ngăn chặn tình trạng lạm thu, loạn thu, ngoài quy định mức thu học phí trên, UBND tỉnh cũng quy định rõ các đơn vị, cơ sở giáo dục không được tự ý thu thêm các khoản khác đối với trẻ em, học sinh khi chưa được cấp có thẩm quyền quyết định”.

Văn bản của các cấp, các ngành quy định, chỉ đạo là vậy, nhưng tình trạng lạm thu, loạn thu trong các cơ sở giáo dục trên địa bàn tỉnh vẫn tồn tại từ năm học này sang năm học khác. Điển hình như đầu năm học 2010-2011 vừa qua, một số trường học trên địa bàn TX Cẩm Phả vẫn xảy ra tình trạng thu các khoản mà UBND tỉnh đã ra quyết định bãi bỏ, như tiền điện lớp học, vệ sinh chung... Trường Tiểu học Cao Xanh (TP Hạ Long) có một bảng danh sách dài các khoản đóng góp đầu năm, tới 700.000 đồng/học sinh v.v..

Lạm dụng xã hội hoá

Theo ý kiến của các bậc phụ huynh, có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng lạm thu, loạn thu trong các cơ sở giáo dục. Trong đó có việc các cơ sở giáo dục lạm dụng chủ trương xã hội hoá; hội phụ huynh (ban đại diện cha, mẹ học sinh) hoạt động không đúng chức năng, nhiệm vụ theo quy định của Bộ GD-ĐT. Tại Nghị quyết số 05/2005 của Chính phủ về đẩy mạnh xã hội hoá các hoạt động giáo dục, y tế, văn hoá và thể dục thể thao, đã nêu rõ: Thực hiện xã hội hoá nhằm hai mục tiêu lớn: Thứ nhất là phát huy tiềm năng trí tuệ và vật chất trong nhân dân, huy động toàn xã hội chăm lo sự nghiệp giáo dục, y tế, văn hoá, thể dục, thể thao; thứ hai là tạo điều kiện để toàn xã hội, đặc biệt là các đối tượng chính sách, người nghèo được thụ hưởng thành quả giáo dục, y tế, văn hoá, thể dục, thể thao ở mức độ ngày càng cao... Nhưng trên thực tế, có không ít cơ sở giáo dục đã cố tình lạm dụng chủ trương này để tăng các khoản đóng góp của phụ huynh, gây bất bình và bức xúc trong nhân dân. Và các khoản thu ngoài quy định này được hợp lý hoá thông qua hội phụ huynh, biến hội phụ huynh thành “Hội phụ thu”.

Hiện trong các cơ sở giáo dục trên địa bàn tỉnh, hội phụ huynh được hình thành theo hệ thống tổ chức khá chặt chẽ. Cấp trường có hội phụ huynh trường, cấp lớp có chi hội phụ huynh lớp. Hoạt động chính của hội phụ huynh mới chỉ dừng ở việc thăm hỏi, động viên, khen thưởng giáo viên, học sinh có hoàn cảnh khó khăn hoặc đạt thành tích cao trong giảng dạy, học tập; tặng quà giáo viên nhân các ngày lễ. Để thực hiện mục tiêu xã hội hoá, nhiều trường đã thông qua hội phụ huynh để kêu gọi, vận động phụ huynh đóng góp tiền xây dựng các công trình phục vụ dạy, học; tổ chức các buổi dạy thêm - học thêm; mua sắm bàn, ghế, ti vi, camera, máy vi tính, máy trình chiếu... Để nhà trường “bằng chị, bằng em”, nhiều hội phụ huynh đã “thống nhất” thu rất nhiều khoản, như: Quỹ hội phụ huynh trường, quỹ chi hội phụ huynh lớp, quỹ khuyến học... Thậm chí, có trường tiểu học, hội phụ huynh còn phối hợp với nhà trường tổ chức cho học sinh học thêm ngày thứ bảy, trong khi học sinh đã học bán trú 2 buổi/ngày. Việc đóng góp của phụ huynh để tham gia xây dựng, phát triển cơ sở vật chất, nâng cao điều kiện giảng dạy và học tập cho giáo viên học sinh là cần thiết, đáng hoan nghênh. Thế nhưng đáng lẽ, để phụ huynh tự nguyện đóng góp theo khả năng, thì các trường, các hội phụ huynh lại cào bằng, phân bổ tiền trên đầu học sinh; có nơi còn đưa ra chuyện miễn giảm, miễn một nửa cho học sinh có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn...

Nguyên nhân của tình trạng lạm thu, loạn thu trong các nhà trường còn nảy sinh từ chính các bậc phụ huynh. Do tâm lý chọn trường, chọn lớp; e ngại bị giáo viên trù dập, nên nhiều phụ huynh dù rất bức xúc với các khoản thu, vẫn phải miễn cưỡng đóng mà không dám lên tiếng phản đối. Điều này vô hình chung đã tạo điều kiện để tình trạng lạm thu, loạn thu trong các cơ sở giáo dục không được chấn chỉnh, ngăn chặn.