Trận đánh đồn Cao Cô Tô qua lời kể của nguyên Đại đội trưởng Đại đội Ký Con

Mỗi người dân huyện đảo Cô Tô hôm nay đều luôn ghi nhớ trận đánh Đồn Cao của Đại đội Ký Con vào đêm ngày 13/11/1945. Đây là trận đánh cảm tử thể hiện tinh thần “Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”, sẵn sàng hy sinh để bảo vệ đảo tiền tiêu của đất nước.

78 năm trôi qua, thời gian đã lùi quá xa cho nên cuộc hành trình đi tìm nhân chứng của chúng tôi quả thực hết sức gian nan, có lúc tưởng chừng không thể thực hiện được. Nhưng rất may mắn, trong quá trình sưu tầm tư liệu, chúng tôi đã tìm được Lê Phú, nguyên Đại đội trưởng Đại đội Ký Con, cũng là người duy nhất của Đại đội còn tại thế. Cụ Lê Phú đang sống tại số nhà 27, ngõ 517, đường Thụy Khuê, quận Tây Hồ, Hà Nội.

Cụ Lê Phú sinh năm 1925 tại Hải Phòng, quê ngoại ở phường Cộng Hoà (TX Quảng Yên). Năm 1940, Lê Phú vào làm công nhân Nhà máy Cơ khí Uông Bí. Cuối năm 1942, Lê Phú gia nhập thuỷ binh Pháp, được đào tạo lớp hải quân lục chiến. Tháng 4/1945, Lê Phú bắt liên lạc được với Nguyễn Bình (sau là Tư lệnh Chiến khu Đông Triều).

Sau đó, được lệnh của Nguyễn Bình, Lê Phú cùng hai thuỷ binh là Hoàng Vinh và Hà Phượng Tiên tháo hai khẩu đại liên trên tàu để đưa về trang bị cho nghĩa quân Chiến khu Đông Triều. Lê Phú đã trực tiếp chỉ huy các trận đánh đồn Bí Chợ (Uông Bí) ngày 1/7/1945, giành chính quyền ở Quảng Yên và ở Hải Phòng tháng 7/1945, bảo vệ giành chính quyền cách mạng ở Hòn Gai tháng 9/1945. Ngày 13/11/1945, Lê Phú chỉ huy trận tấn công quân Pháp trên đảo Cô Tô.  

Tuy đã bước vào tuổi 98 nhưng cựu Đại đội trưởng Đại đội Ký Con vẫn còn hết sức minh mẫn. Qua lời kể chậm rãi của cụ, từng dòng ký ức, sự kiện lịch sử và trận đánh Đồn Cao năm nào hiện lên như những thước phim tư liệu. Theo lời cụ Phú kể thì Đại đội Ký Con vinh dự mang bí danh của lãnh tụ Quốc dân đảng Đoàn Trần Nghiệp (1910-1930). Đại đội là một trong những đơn vị vũ trang tập trung đầu tiên của Chiến khu Trần Hưng Đạo. Tiểu đội Ký Con thành lập ngày 1/7/1945 sau chiến thắng Bí Chợ (Uông Bí) rồi phát triển thành Trung đội Ký Con là đơn vị chủ lực trong trận đánh chiếm tỉnh lỵ Quảng Yên ngày 20/7/1945.

Cuối tháng 8/1945, trung đội phát triển thành Đại đội Ký Con với nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền cách mạng ở Hải Phòng và Khu mỏ Hòn Gai (1945-1946). Trong thời gian này, Đại đội Ký Con đã lập nhiều chiến công xuất sắc, tiêu biểu là đánh chiếm hai tàu Pháp Craysac (ngày 7/9/1945) và Audacieuse (ngày 11/9/1945), đánh dẹp quân Việt cách (tháng 9/1945) tại Hòn Gai.

Từ lời kể của cụ Lê Phú, trận đánh Đồn Cao của các chiến sĩ Đại đội Ký Con diễn ra hết sức ác liệt. Theo đó, sau mấy ngày chuẩn bị, ém quân trên đảo Minh Châu, vào đêm ngày 13/11/1945, Đại đội Ký Con do Đại đội trưởng Lê Phú chỉ huy đi trên các thuyền bí mật tiếp cận đảo Cô Tô thì thấy trên biển gần đảo có một cụm đèn rực sáng. Lê Phú vốn là lính thủy Pháp nên biết là đèn của một chiến hạm Pháp nhưng vẫn lệnh cho mọi người áp sát và đổ bộ lên đảo. Vì ngày 10/11, quân ta đã đánh Vạn Hoa nên Pháp tăng cường tàu bảo vệ Cô Tô.

Đến đêm, hai mũi đánh Đồn Cao gặp nhau ở gần đồn địch, dàn quân vào vị trí. Đại đội trưởng Lê Phú lệnh cho chiến sĩ Bùi Văn Ngoạn khai hoả vào Đồn Cao. Địch bắn trả, lúc đầu có phần rời rạc, sau dồn dập, đèn pha từ tàu chiến chiếu tập trung vào các vị trí quanh Đồn Cao, rồi những quả pháo sáng rực soi sáng khắp cả khu vực xung quanh Đồn. Các chiến sĩ được lệnh giãn ra. Có những đồng chí hy sinh và một số khác bị thương.

Mỗi lần ánh sáng đèn pha trên chiến hạm quét một lần và pháo sáng bắn vào vùng quân ta tấn công, tức thì những tràng đạn tiểu liên ở lô cốt góc phải đồn bắn ra dữ dội. Hai tiểu đội tăng cường hỗ trợ cùng đánh Đồn Cao vẫn không có tín hiệu phối hợp. Trời chuẩn bị sáng, Đại đội trưởng Lê Phú lệnh cho từng tổ rút nhanh ra khỏi dốc Đồn Cao, tìm nơi ẩn nấp để tìm thuyền vượt biển trở về.

Tiểu đội của Đinh Như Tâm tiến công ngôi nhà lá là kho chứa quân trang, quân dụng phía dưới chân đồi gần con đường đất dẫn lên Đồn Cao. Nghe thấy tiếng súng hiệu trên Đồn Cao nổ, tất cả cùng nổ súng và ném lựu đạn đồng loạt. Địch bị tấn công bất ngờ dẫn đến hoảng loạn. Khi biết được quân ta không chiếm giữ được Đồn Cao, ta đốt nhà kho bốc cháy và tìm đường rút lui.

Tiểu đội của Nguyễn Hòa do Trung đội phó Lê Hai chỉ huy, khi nghe tiếng súng nổ trên Đồn Cao, cũng nổ súng, đồng loạt bắn và ném lựu đạn vào đền thờ Mã Viện. Địch bị tấn công bất ngờ, bỏ chạy tán loạn ra khỏi đền. Cả tiểu đội vội xông vào trong đền nhưng không còn bóng tên địch nào cả. Quân ta vội quay ra bắn theo tiếng động của địch trên đường tháo chạy.

Trời gần sáng, tất cả các lực lượng của ta rút lui theo kế hoạch về một địa điểm để chờ đêm tối xuống thuyền rút về Cát Bà. Nhưng địch từ trên Đồn Cao xuống và địch từ chiến hạm lên càn quét vào các mảng rừng trên đảo để truy bắt từng cán bộ, chiến sĩ.

Kết quả, trong trận đánh Đồn Cao, Đại đội Ký Con đã hy sinh 17 đồng chí và 1 ngư dân dẫn đường người đảo Minh Châu. Địch bắt sống 22 đồng chí và 4 người dân lái thuyền. Đại đội trưởng Lê Phú và Trung đội trưởng Nhâm Ngọc Bình cùng 12 đồng chí khác đã rút được về Cát Bà.

Đây là trận đánh mà Đại đội Ký Con tổn thất lớn nhất nhưng tinh thần chiến đấu quả cảm của cán bộ, chiến sĩ đơn vị trên đảo Cô Tô đã tạo nên khí thế của trận đánh. Mặc dù đường xa, đi trên biển, phương tiện thô sơ nhưng tất cả họ đã bất chấp hiểm nguy, sẵn sàng hy sinh tính mạng của mình để tiến công quân địch, là một minh chứng của chiến lược bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa và từ cơ sở.

Sau trận đánh, Đại đội Ký Con tiếp tục cùng các đơn vị đánh lui hàng chục đợt tiến công của quân Pháp tại Hải Phòng (tháng 11/1946). Tháng 8/1948, Đại đội Ký Con phát triển thành Tiểu đoàn Ký Con (Tiểu đoàn Cô Tô) và đến tháng 2/1950 trở thành Trung đoàn Ký Con (Trung đoàn 66, Trung đoàn chủ lực của Liên khu 3). Năm 2000, Đại đội Ký Con đã được Đảng và Nhà nước trao tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng Vũ trang nhân dân. Một số chiến sĩ Đại đội Ký Con đã thành danh như: Trung tướng Lê Hai (1927-2018) nguyên Phó Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị; Thiếu tướng Ngô Huy Biên, nguyên Cục trưởng Cục Quân huấn (Học viện Quốc phòng).

Từ Hà Nội, chúng tôi trở về Quảng Ninh để ra Cô Tô thăm lại chiến trường nơi mà cụ Lê Phú và đồng đội của mình đã chiến đấu anh dũng năm xưa. Nơi đây giờ đã trở thành khu di tích được xếp hạng cấp tỉnh. Khu di tích lịch sử trận đánh Đồn Cao thuộc khu 2, thị trấn Cô Tô, huyện Cô Tô (gần khu vực đài truyền hình và đồi khí tượng). Con đường mà chúng tôi đi lên khu di tích hiện nay đã được sửa sang đẹp đẽ, hai bên đường cây cối xanh tốt.

Tại Đồn Cao, chúng ta có thể quan sát được toàn cảnh Cô Tô. Sau những rêu phong bụi mờ của thời gian đằng đẵng gần 8 thập kỷ, dấu tích Đồn Cao giờ đây chỉ còn lại nền móng của những viên gạch cũ rêu phong, bể nước, hầm ngầm, bờ kè đá.

Tỉnh Quảng Ninh và huyện Cô Tô cũng đã có nhiều việc làm thể hiện sự tri ân các liệt sĩ hy sinh trong trận đánh Đồn Cao. Năm 2007, Cô Tô làm hồ sơ đề nghị UBND tỉnh xếp hạng Đồn Cao là di tích lịch sử cấp tỉnh. Trong Nghị quyết Đại hội Đảng bộ huyện Cô Tô nhiệm kỳ 2020-2025 có đề ra những đề án, chương trình trọng điểm, trong đó xây dựng khu di tích văn hóa cấp tỉnh “Trận đánh Đồn Cao của Đại đội Ký Con”.

Tại thị trấn Cô Tô có một con đường sầm uất là phố đi bộ mang tên Đại đội Ký Con, để tri ân, tưởng nhớ công lao của các liệt sĩ, chiến sĩ năm xưa đã dâng hiến cả tuổi xuân, sinh mạng của mình cho sự nghiệp giải phóng huyện đảo Cô Tô.

Trên tấm bia tưởng niệm cũng như tại mộ chí của các chiến sĩ Ký Con tại Nghĩa trang liệt sĩ Cô Tô chỉ có những dòng ngắn ngủi. Đến nỗi có người chỉ có tên, không họ, không tên đệm, không quê quán, ngày tháng năm sinh, ngày nhập ngũ. Nhưng tất cả đều có chung một ngày hy sinh. Và tất cả đều là mộ gió.

Thắp hương lên những mộ phần đó, chúng tôi ai nấy đều cảm khái trước sự hy sinh của cha ông. Nhưng ngẫm cho đến cùng, không ai trong số họ bị lãng quên cả. Họ đã nằm lại với Cô Tô, nằm lại bên nhau giữa trời nước biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc. Họ, những chiến sĩ Đại đội Ký Con anh dũng, đã bất tử giữa lòng đất mẹ bao la, giữa biển trời sóng nước Cô Tô vĩnh hằng.