Công nghiệp hỗ trợ - Nền tảng thúc đẩy phát triển bền vững

Ngày 22/12/2024, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Với những mục tiêu, giải pháp quyết liệt chưa từng có, Nghị quyết 57-NQ/TW được kỳ vọng tạo bước đột phá mạnh mẽ để bước vào kỷ nguyên mới. Nhằm góp phần hiện thực hóa Nghị quyết số 57-NQ/TW, Quảng Ninh xác định thúc đẩy phát triển mạnh mẽ công nghiệp chế biến, chế tạo, trong đó có công nghiệp hỗ trợ ngành cơ khí, sản xuất, lắp ráp ô tô và đường sắt - những lĩnh vực mang tính chiến lược, có khả năng tạo ra giá trị gia tăng cao và thúc đẩy sự phát triển bền vững của tỉnh.

Nền tảng vững cho phát triển công nghiệp hỗ trợ

Quảng Ninh có vị trí chiến lược đặc biệt, là cầu nối kinh tế giữa Việt Nam với Trung Quốc và khu vực Đông Bắc Á, với hệ thống hạ tầng giao thông đồng bộ, cảng biển quốc tế, sân bay hiện đại, các KCN, KKT đang phát triển mạnh mẽ, từng bước trở thành một trung tâm công nghiệp của khu vực phía Bắc. Những năm qua, tỉnh đã đạt nhiều thành tựu quan trọng, như: liên tục giữ vững đà tăng trưởng kinh tế (GRDP) khoảng 10% trong giai đoạn 2015-2023. Năm 2024, trong bối cảnh khó khăn, thách thức, tăng trưởng kinh tế vẫn đạt 8,42%, cao hơn bình quân chung cả nước. Quy mô nền kinh tế đạt trên 347.500 tỷ đồng (đứng thứ 7 cả nước), GRDP bình quân đầu người năm 2024 đạt trên 10.000 USD; thu NSNN cả năm đạt 55.600 tỷ đồng.

Từ một tỉnh có cơ cấu kinh tế phụ thuộc nhiều vào khai khoáng sản và nhiệt điện, từ năm 2020 đến nay, Quảng Ninh chuyển mình mạnh mẽ. Nổi bật, hệ thống hạ tầng giao thông được đầu tư hiện đại, đồng bộ với nhiều loại hình, như: Tuyến cao tốc dọc tỉnh dài gần 200km; Cảng hàng không quốc tế Vân Đồn đạt tiêu chuẩn 4E; cảng biển, khu neo đậu có thể tiếp nhận được tàu trọng tải lên đến 200.000 tấn... Trên địa bàn Quảng Ninh có tuyến đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân. Hiện dự án nâng cấp tuyến đường sắt này đang được Bộ Xây dựng báo cáo Chính phủ để tái khởi động, dự kiến hoàn thành trước năm 2030. Tỉnh cũng báo cáo Chính phủ xây dựng tuyến đường sắt Nam Hải Phòng - Hạ Long để kết nối với tuyến Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng, xây dựng tuyến đường sắt Hạ Long - Móng Cái để kết nối với Trung Quốc và 3 tuyến đường sắt đô thị.

Cùng với hạ tầng giao thông tốt nhất cả nước, nhờ có những chính sách ưu đãi đầu tư vượt trội, nguồn nhân lực dồi dào, Quảng Ninh đang dần trở thành trung tâm công nghiệp hiện đại, thu hút đầu tư trong và ngoài nước. Trên địa bàn tỉnh có 5 KKT với tổng diện tích trên 375.000ha, 7 KCN với tổng diện tích gần 6.900ha và 6 CCN với tổng diện tích trên 375ha. Các KKT, KCN, CCN được đầu tư hạ tầng bài bản, sẵn sàng tiếp nhận các dự án thứ cấp vào hoạt động.

Giai đoạn 2021-2024, công nghiệp chế biến, chế tạo là ngành tăng trưởng nhanh nhất của Quảng Ninh với tốc độ bình quân đạt 21,1%; năm 2024, tổng giá trị tăng thêm của ngành đạt trên 43.000 tỷ đồng (chiếm tỷ trọng 12,43% trong GRDP). Trong giai đoạn này, nguồn vốn đầu tư vào ngành công nghiệp chế biến, chế tạo của tỉnh tăng mạnh với tổng vốn đầu tư đạt 8,62 tỷ USD (vốn FDI đạt trên 6,08 tỷ USD, vốn trong nước đạt trên 50.000 tỷ đồng). Năm 2023 và 2024, Quảng Ninh nằm trong danh sách các tỉnh thu hút vốn đầu tư hàng đầu cả nước, nhất là các dự án sản xuất công nghiệp quy mô lớn, giá trị gia tăng cao.

Trong đó, điểm nhấn quan trọng nhất là dự án Nhà máy ô tô Thành Công Việt Hưng nằm trong Tổ hợp chuyên đề công nghiệp ô tô và phụ trợ Thành Công Việt Hưng. Với công suất thiết kế hơn 120.000 xe/năm, Nhà máy ô tô Thành Công Việt Hưng là nhà máy ô tô đầu tiên tại Việt Nam và Đông Nam Á chuyên lắp ráp, sản xuất ô tô mang thương hiệu Skoda - thương hiệu ô tô lớn nhất của Cộng hòa Séc. Dây chuyền áp dụng các công nghệ tiên tiến, hiện đại hàng đầu của Skoda Auto, đáp ứng các tiêu chuẩn của châu Âu với mức độ tự động hóa cao.

Nhà máy ô tô Thành Công Việt Hưng được khánh thành và đi vào vận hành thương mại vào ngày 26/3, dự kiến trong thời gian tới, Tổ hợp chuyên đề công nghiệp ô tô và phụ trợ Thành Công Việt Hưng tiếp tục thu hút các dự án đầu tư trong ngành phụ trợ ô tô, đưa Quảng Ninh trở thành một trong những trung tâm sản xuất ô tô lớn của đất nước.

Những kết quả này là minh chứng rõ nét cho sự đúng đắn trong chủ trương phát triển công nghiệp chế biến, chế tạo của tỉnh, tạo nền tảng vững chắc cho phát triển công nghiệp hỗ trợ khi hầu hết công nghiệp hỗ trợ nằm trong các ngành công nghiệp chế biến, chế tạo. Đặc biệt là công nghiệp hỗ trợ cho ngành cơ khí chế tạo phục vụ cho ngành sản xuất lắp ráp ô tô và phát triển hệ thống đường sắt, những lĩnh vực mang tính chiến lược, có khả năng tạo ra giá trị gia tăng cao và thúc đẩy sự phát triển bền vững của tỉnh.

Xây dựng chiến lược tổng thể, dài hạn

Trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh hội nhập kinh tế toàn cầu, tham gia nhiều hiệp định thương mại tự do, các doanh nghiệp cơ khí Việt Nam đứng trước rất nhiều cơ hội lớn. Theo đánh giá của Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương), hiện cả nước có khoảng 3.100 doanh nghiệp ngành cơ khí chế tạo, với 53.000 cơ sở sản xuất, chiếm gần 30% tổng số doanh nghiệp công nghiệp chế biến, chế tạo tại Việt Nam. Doanh thu toàn ngành đạt hơn 1,7 triệu tỷ đồng, tạo việc làm cho trên 1,2 triệu lao động. Ngành cơ khí, máy móc, thiết bị trong nước đã từng bước làm chủ và tham gia vào chuỗi sản xuất, cung ứng cho một số doanh nghiệp lớn như: Toyota, Thaco, Thành Công…

Nhiều doanh nghiệp cơ khí trong nước đã đẩy mạnh đầu tư và chuyển giao công nghệ, nâng cao năng lực cạnh tranh thông qua việc áp dụng công nghệ tiên tiến trong sản xuất các sản phẩm như khuôn mẫu, linh kiện cơ khí, nhựa, cao su kỹ thuật... Cụ thể, linh kiện kim loại sản xuất trong nước đã đáp ứng được khoảng 15-40% nhu cầu linh kiện cho sản xuất ô tô (tùy chủng loại xe). Đối với lĩnh vực đường sắt, về đầu máy, toa xe hàng, toa xe khách, nếu các đơn hàng có số lượng phù hợp, các doanh nghiệp đóng tàu, xe lửa và ô tô có thể tham gia chế tạo với tỷ lệ nội địa hóa lên đến 60%.

Dự kiến từ nay đến năm 2030, nhu cầu thị trường cơ khí là khoảng 310 tỷ USD, riêng nhu cầu thị trường ô tô là 120 tỷ USD, tuy nhiên hiện Việt Nam mới chỉ đáp ứng khoảng 1/3 nhu cầu. Việt Nam cũng đang tiếp tục là điểm đến hấp dẫn, thu hút thêm nhiều dự án FDI khi có nhiều khách hàng nước ngoài sang Việt Nam để tìm nhà cung cấp mới. Đây là cơ hội cho các doanh nghiệp cơ khí Việt Nam trong bối cảnh đơn hàng toàn cầu suy giảm vì tác động của suy thoái kinh tế thế giới.

Theo đánh giá của các chuyên gia, với tất cả những thuận lợi từ hạ tầng, quy hoạch, nguồn nhân lực..., Quảng Ninh có thể tham gia sâu và có một vị trí quan trọng trong các chuỗi giá trị của các ngành sản xuất, lắp ráp ô tô trong nước, phát triển hệ thống đường sắt. Nhất là khi Quốc hội đã thông qua Nghị quyết số 172/2024/QH15 ngày 30/11/20240 về chủ trương đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, mở ra nhiều cơ hội phát triển cho ngành công nghiệp đường sắt, cơ khí chế tạo và logistics.

Tại Quảng Ninh, hệ thống đường sắt đang được quy hoạch để phát triển mạnh mẽ với 3 tuyến đường sắt quốc gia, gồm: 1 tuyến hiện có là Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân; 2 tuyến quy hoạch mới là Nam Định - Thái Bình - Hải Phòng - Quảng Ninh (đoạn Nam Hải Phòng - Hạ Long) và tuyến Hạ Long - Móng Cái, có 2 nhánh xuống cảng biển Hòn Nét - Con Ong và nhánh kết nối đến cảng biển Hải Hà. 3 tuyến đường sắt đô thị, gồm: Tuyến Đông Triều - Uông Bí - Quảng Yên - Hạ Long, kết nối với Hải Dương, Hải Phòng; tuyến Hạ Long - Cẩm Phả - Vân Đồn, kết nối khu vực trung tâm với Sân bay Vân Đồn; tuyến Hải Hà - Móng Cái, kết nối KKT Hải Hà với TP Móng Cái.

Việc thực hiện các dự án này sẽ tạo điều kiện thuận lợi để phát triển công nghiệp hỗ trợ ngành đường sắt, thúc đẩy sản xuất linh kiện, thiết bị đầu máy, toa xe, hệ thống điện, ray, cảm biến điều khiển ngay tại địa phương.

Tuy nhiên, Quảng Ninh nói riêng và cả nước nói chung cũng đang đối mặt với những thách thức không nhỏ, như: Ngành công nghiệp hỗ trợ trong nước vẫn phụ thuộc vào nhập khẩu công nghệ, máy móc, linh kiện, phụ tùng; trình độ công nghệ, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp trong nước chưa cao; chi phí cho nghiên cứu và phát triển còn khiêm tốn; lao động có trình độ cao về cơ khí chính xác, tự động hóa còn hạn chế; liên kết giữa doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp trong nước chưa chặt chẽ, khiến chuỗi cung ứng còn rời rạc.

Bà Nguyễn Thị Hiền, Giám đốc Sở Công Thương, cho biết: Những vấn đề này đặt ra yêu cầu cấp thiết cho Quảng Ninh trong việc xây dựng một chiến lược tổng thể, dài hạn, đồng bộ nhằm phát triển công nghiệp hỗ trợ ngành cơ khí, sản xuất, lắp ráp ô tô và đường sắt. Do đó, ngày 26/3, tỉnh tổ chức Hội thảo phát triển công nghiệp hỗ trợ ngành cơ khí Việt Nam gắn với việc sản xuất, lắp ráp ô tô trong nước, phát triển hệ thống đường sắt Việt Nam tại Quảng Ninh. Đây là diễn đàn quan trọng nhằm đánh giá thực trạng, cơ hội và thách thức của ngành công nghiệp hỗ trợ cơ khí, đặc biệt trong lĩnh vực sản xuất, lắp ráp ô tô và thiết bị đường sắt, đồng thời đề xuất các giải pháp chiến lược để phát triển bền vững ngành này trong chuỗi giá trị toàn cầu. Tại hội thảo, tỉnh Quảng Ninh vọng, trên cơ sở tiếp thu các ý kiến quý báu từ các chuyên gia, doanh nghiệp, nhà quản lý, Quảng Ninh sẽ xây dựng một chiến lược tổng thể, dài hạn, đồng bộ nhằm phát triển công nghiệp hỗ trợ ngành cơ khí, sản xuất, lắp ráp ô tô và đường sắt, tạo ra động lực tăng trưởng trong giai đoạn 2025 - 2030 và thời gian tiếp theo. Hội thảo cũng là bước cụ thể hóa tinh thần Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị – coi khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo là động lực then chốt để phát triển kinh tế.