Đặc sắc Lễ hội Xuống đồng ở Hà Nam (Quảng Yên)

Lễ hội Xuống đồng (TX Quảng Yên) xuất phát từ tục làm lễ “hạ điền” và lễ “thượng điền” của cư dân vùng Hà Nam diễn ra vào dịp đầu tháng 6 âm lịch hàng năm, trước khi vào vụ cấy lúa mùa.

Thi cấy lúa tại Lễ hội Xuống đồng ở Hà Nam năm 2007.

Lễ hội Xuống đồng được tổ chức ở làng Phong Cốc, xã Phong Lưu xưa, sau là xã Phong Cốc, nay gồm các phường Phong Cốc và Phong Hải. Do vậy, phần nghi lễ vẫn diễn ra ở đình Cốc và thửa ruộng trước cửa đình do nhân dân hai phường Phong Cốc, Phong Hải cùng tổ chức thực hiện. Không gian lễ hội diễn ra tại đình Cốc, trên sông cửa Đình và cánh đồng lúa phía trước cửa đình Cốc.

Lễ hội Xuống đồng hàng năm, xưa kia được tổ chức vào đầu tháng 6 âm lịch - thời vụ cấy lúa mùa. Ngày xưa, vùng đảo Hà Nam chỉ có một vụ mùa chính cấy lúa “Tám đồng”, vụ mùa thường bắt đầu từ mùng 2 đến ngày 6-6 âm lịch. Thời gian diễn ra lễ hội thường trong hai ngày. Nghi lễ chính diễn ra tại đình Cốc là lễ tế Thần Nông và Thành hoàng cầu mong các thần phù hộ cho dân làng một mùa vụ tươi tốt, ấm no, nhà nhà hạnh phúc. Ngày chính hội, sáng sớm, sau nghi lễ cúng Thần Nông và Thành hoàng tại đình, ông chủ tế xuống ruộng trước cửa Đình cấy những cây lúa đầu tiên trước sự chứng kiến của dân làng. Ở giữa ruộng có cắm cây nêu, trên có cành phan để đuổi ma quỷ, có hình các sản vật nông nghiệp, như lúa, cá, tôm, lợn, gà... thể hiện cho sự mong ước một mùa màng tốt tươi. Sau nghi lễ cấy này mọi gia đình trong làng mới được cấy lúa xuống ruộng nhà mình.

Bên cạnh phần lễ thì một hoạt động thu hút đông đảo mọi người tham gia, đó là phần thi bơi thuyền chải nam, nữ diễn ra trên con sông trước cửa Đình. Mỗi xóm, mỗi địa phương cử ra một đội dự thi. Theo quy định thì có 3 keo bơi: “bơi yết”, “bơi giải hà”, “bơi chung cuộc”, “ba keo mèo mở mắt”. Keo bơi thứ nhất diễn ra sau nghi lễ tế “yết” gọi là bơi yết, khai hội. Keo bơi ở ngày chính hội, sau nghi lễ cấy lúa xuống đồng và hội thi cấy gọi là bơi “giải hà” và bơi “chung cuộc”. Bơi dầm gồm 20 tay chèo, 1 lái chải, 1 chống lái, 1 chống mũi, 1 chỉ huy thổi còi hoặc đánh thanh la cầm nhịp (kiêm tát nước) và một người phát cờ, chạy chèo. Bơi sào gồm 20 tay sào, 1 chống mũi, 1 chống lái, 1 chỉ huy hoặc đánh thanh la cầm nhịp (kiêm tát nước) và một người chạy cờ, chạy chèo. Trong đó xuất phát keo bơi có chạy chèo đối với nam và chạy cờ đối với nữ rất độc đáo... Trong hội thi bơi thì nội dung bơi bằng sào là khó hơn cả vì nó đòi hỏi 24 người trên chải phải phối hợp hết sức ăn ý, nhịp nhàng từng động tác, chỉ 1 người lạc nhịp là chải sẽ lật và sẽ bị loại.

Lễ hội Xuống đồng 2017 có chủ đề “Về miền di sản văn hóa Quảng Yên” sẽ được tổ chức trong hai ngày 1 và 2-7 tới. Trung tâm lễ hội tại đình Cốc và sông cửa Đình, thuộc phường Phong Cốc (TX Quảng Yên). Đây là một sự kiện văn hóa, thể thao và du lịch đặc sắc của TX Quảng Yên, hứa hẹn sẽ thu hút đông đảo nhân dân và du khách về tham dự.

Chương trình Lễ hội gồm các nội dung: Ngày 1-7 diễn ra các nghi lễ tế “Yết” tại đình Cốc, thi bơi yết tại sông Cửa Đình với sự tham dự của các đội 7 khu dân cư của phường Phong Cốc. Buổi tối cùng ngày có chương trình giao lưu văn nghệ “Chiếu chèo sân đình”, hát đúm, hò biển, các tiết mục diễn xướng dân gian tại sân đình Cốc. Ngày chính hội (2-7) diễn ra nghi lễ tế Thần Nông tại đình Cốc, nghi lễ cấy “Xứng đồng” (cấy cây lúa đầu tiên) và hội thi cấy giữa các khu dân cư phường Phong Cốc, chương trình khai mạc lễ hội và Hội đua thuyền chải truyền thống nội dung bơi giải hà, bơi chung cuộc giữa các đội chải của các phường Phong Cốc, Phong Hải, Hà An, Yên Hải và Liên Hòa. Cuối cùng là tế giã hội.

Đến thời điểm này, công tác chuẩn bị cho lễ hội cơ bản đã hoàn tất. TX Quảng Yên đã thành lập ban tổ chức, ban hành các kế hoạch, điều lệ giải bơi, điều lệ hội thi cấy, phân công các cơ quan, đơn vị để thực hiện, trong đó chú trọng đến việc đảm bảo an ninh trật tự, an toàn, vệ sinh môi trường, phân luồng giao thông, khu vực đỗ xe cho đại biểu, khách mời và nhân dân. Hiện nay các đội đã tham gia tập luyện để chuẩn bị cho Ngày hội thi bơi trong lễ hội Xuống đồng rất hào hứng.

Ngô Đình Dũng (Phòng VH-TT TX Quảng Yên)