Đánh giá sức tải Vịnh Hạ Long: Giải pháp phát triển du lịch bền vững

Vịnh Hạ Long là di sản có sức hút bậc nhất của không chỉ Quảng Ninh mà trong cả nước. Sau 2 năm bị tác động của Covid-19, du lịch nơi đây đã và đang phục hồi với lượng khách gia tăng mạnh mẽ. Điều đó càng cho thấy ý nghĩa quan trọng của việc đánh giá sức tải di sản, là cơ sở khoa học cho quản lý và phát triển du lịch bền vững trên Vịnh Hạ Long.

Việc thực hiện đánh giá sức tải của di sản Vịnh Hạ Long là nhiệm vụ KH&CN cấp tỉnh, do Ban Quản lý Vịnh Hạ Long chủ trì thực hiện từ cuối năm 2020 đến tháng 7/2022. Quá trình thực hiện, các chuyên gia trong và ngoài nước đã đi thực địa nghiên cứu, khảo sát toàn diện tại các bến cảng, bãi tắm, các tuyến, điểm du lịch trên vịnh nhằm đưa ra những đánh giá về sức tải môi trường, sức tải xã hội và sức tải du lịch của Vịnh Hạ Long.

Tuy nhiên, đây cũng là thời điểm mà di sản Vịnh Hạ Long chịu tác động của Covid-19, tương đối thưa vắng khách tham quan. Ông Đỗ Tiến Thành, Phó Trưởng Phòng Nghiệp vụ - Nghiên cứu (Ban Quản lý Vịnh Hạ Long) cho rằng, việc này không ảnh hưởng tới kết quả đánh giá, vì đơn vị đã chuẩn bị từ nhiều năm trước, thực hiện các cuộc khảo sát từ giai đoạn cao điểm khách du lịch là năm 2019. Hơn nữa, những nghiên cứu, đánh giá khi vắng khách cũng là cơ sở để đối chứng, so sánh với lúc cao điểm để xác định rõ nét nhất tác động của hoạt động du lịch đối với di sản Vịnh Hạ Long.

Tính phí cho khai thác di sản

Trong khuôn khổ nhiệm vụ kể trên, 2 năm gần đây, Ban Quản lý Vịnh Hạ Long cũng đã tổ chức 2 hội thảo về “Kết quả đánh giá sức tải môi trường Vịnh Hạ Long phục vụ phát triển du lịch bền vững” và “Sức tải khu di sản thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long và quản trị phát triển du lịch bền vững”. Qua đó, các chuyên gia đã có những đánh giá tổng thể, chuyên sâu về công tác bảo vệ môi trường di sản thời gian qua, khẳng định kết quả đã làm được cũng như nêu ra thực trạng các áp lực và thách thức môi trường cho Vịnh Hạ Long hiện nay. Đó là áp lực về nước thải, rác thải và các chất ô nhiễm từ nguồn thải của các khu đô thị, vùng vịnh tiếp giáp, các nguồn thải từ công nghiệp và nuôi trồng thuỷ sản trong khi hiệu quả xử lý môi trường còn hạn chế. Đó là áp lực về việc tăng trưởng du lịch nhanh chóng...

Tương tự như thế về sức tải du lịch của khu di sản, các chuyên gia cũng đánh giá sâu về sức tải du lịch và những tác động tới cộng đồng xã hội trong vùng du lịch. Qua đó, đề xuất nhiều giải pháp mang tính định hướng phát triển bền vững di sản thế giới Vịnh Hạ Long.

PGS.TS Lưu Thế Anh, Viện trưởng Viện Tài nguyên - Môi trường, Đại học Quốc gia Hà Nội, nhấn mạnh: Hài hoà giữa bảo tồn và phát triển là câu chuyện rất khó với các khu di sản. Vịnh Hạ Long đang đi tiên phong đánh giá sức tải môi trường cũng như sức tải du lịch, để chúng ta lập kế hoạch phát triển du lịch phù hợp với sức chứa tự nhiên của di sản này. Và từ khả năng về mặt cơ sở hạ tầng có được, chúng ta có giải pháp phù hợp, xây dựng các kịch bản, kế hoạch phát triển sản phẩm du lịch một cách hợp lý.

Ông cũng cho rằng, áp lực môi trường lớn nhất tới di sản chính là hoạt động kinh tế - xã hội ngay tại địa phương. Còn áp lực từ lượng khách du lịch tăng lên thì chúng ta hoàn toàn có thể kiểm soát được nguồn thải đó.

Ông đề xuất là từ nguồn thu phí tham quan cần có sự đầu tư tương xứng cho việc xử lý các vấn đề về môi trường. Một giải pháp nữa là sử dụng chi phí để quy trách nhiệm lên các đơn vị khai thác trên di sản thiên nhiên này giống như cách đang được áp dụng rất rộng rãi ở các nước đang phát triển với nguyên tắc là người xả thải, gây ô nhiễm và người sử dụng tài nguyên di sản thì phải trả tiền để xử lý các vấn đề môi trường.

Nguyên tắc cùng thắng

Các chuyên gia quốc tế của Tập đoàn tư vấn Kiran (Hoa Kỳ) qua nghiên cứu đã có sự đánh giá khá bất ngờ rằng, lượng khách thực tế thấp hơn nhiều so với sức tải của Vịnh Hạ Long, nhưng lượng khách thường tập trung lớn vào một thời điểm nhất định ở một số hang động của di sản như Thiên Cung, Sửng Sốt... Điều này gây áp lực lên điểm đến, gia tăng rác thải và mang lại trải nghiệm không trọn vẹn cho du khách.

Vì vậy, họ đề xuất quản lý tốt việc điều tiết lượng khách trên toàn bộ khu di sản, tránh quá tải cục bộ ở một số điểm nghẽn. Việc tính toán sức tải cho mỗi tuyến, điểm sẽ tránh được những rủi ro, mang lại nhiều lợi ích khác nhau với mục tiêu là cả 3 bên cùng thắng: Nhà nước, doanh nghiệp tăng thu, du khách được gia tăng trải nghiệm và cộng đồng được hưởng lợi từ du lịch...

Để làm được điều này, cần có sự chia sẻ thông tin và sự phối hợp giữa các bên, từ cơ quan quản lý, doanh nghiệp, du khách thông qua một nền tảng về công nghệ. Cùng với đó, các chuyên gia này còn đề xuất áp dụng mức giá khác nhau cho du khách nội và khách quốc tế; khuyến mãi cho những tháng thấp điểm; áp dụng việc quản lý du lịch thông minh và tuyên truyền nâng cao nhận thức của du khách về việc bảo vệ môi trường di sản; giới hạn số lượng, loại hình, công suất tàu nghỉ đêm trên Vịnh Hạ Long... Tất cả hướng tới việc khai thác hài hòa với tự nhiên, hiệu quả và đảm bảo sự bền vững cho di sản, không đánh đổi giữa bảo tồn với phát triển.

Cho đến nay, việc nghiên cứu, đánh giá về sức tải của di sản Vịnh Hạ Long đang đi đến giai đoạn cuối cùng. Ông Phạm Đình Huỳnh, Phó Ban Quản lý Vịnh Hạ Long, chia sẻ: "Chúng tôi đang xây dựng một số kết quả đầu ra của chiến lược này. Đây là cơ sở, căn cứ, là định hướng để chúng tôi xây dựng chiến lược điều tiết các hoạt động tham quan và lượng khách đến các điểm tham quan. Đồng thời xây dựng những kịch bản để ứng phó, triển khai các chiến lược về du lịch bền vững, kể cả về quy hoạch, xây dựng hạ tầng phù hợp và có cơ chế quản lý giám sát, thực hiện theo đúng Nghị quyết của UNESCO đối với di sản Vịnh Hạ Long".