Đầu tư tôn tạo các di tích: Nơi tiêu tiền tỷ, nơi bị bỏ quên...

Có thể nói, Quảng Ninh là một trong số những tỉnh, thành trong cả nước có nhiều di tích lịch sử, văn hoá. Tuy nhiên, bên cạnh những công trình di tích được đầu tư tiền tỷ thì ở nhiều di tích khác, việc đầu tư tôn tạo gần như... bị bỏ quên...

Tháng 8 năm 2005, đúng dịp kỷ niệm tròn 60 năm thành lập Đệ tứ chiến khu Trần Hưng Đạo, nhân dân thôn Bắc Mã, xã Bình Dương (Đông Triều) vui mừng đón nhận hai công trình hết sức ý nghĩa: Đó là chùa Bắc Mã và Nhà lưu niệm Đệ tứ Chiến khu. Trên diện tích đất chùa Bắc Mã xưa, cơ sở trung tâm của chiến khu, chùa mới được xây dựng to đẹp theo nét kiến trúc của các ngôi chùa miền Bắc Việt Nam, Nhà lưu niệm với kiểu thiết kế đặc trưng để trưng bày các hiện vật phục vụ chiến đấu và sinh hoạt của các chiến sỹ Đệ tứ chiến khu thuở trước. Vậy là với 2 công trình này, di tích lịch sử cấp quốc gia Trung tâm chiến khu Đông Triều đã được quan tâm trùng tu, tôn tạo xứng đáng với vị trí của di tích, đáp ứng mong mỏi của nhân dân địa phương. Cũng nằm trong số các di tích liên quan đến Đệ tứ chiến khu Trần Hưng Đạo, đình chùa Hổ Lao (xã Tân Việt), nơi diễn ra lễ tuyên bố chính thức thành lập Đệ tứ chiến khu Đông Triều cũng được Nhà nước và nhân dân góp công, góp của trùng tu xây dựng, với tổng kinh phí trên 5 tỷ đồng. Theo Sở Văn hoá - Thể thao và Du lịch, ngôi chùa mới đang được hoàn thiện những hạng mục cuối cùng để kịp khánh thành trong dịp kỷ niệm cách mạng Tháng Tám  và Quốc khánh 2-9 sắp tới.

Di tích đình chùa Hổ Lao (Tân Việt) đang được trùng tu, tôn tạo.

Sau thành công của việc phục dựng lễ hội đình làng Dạ, xã Thanh Lâm (Ba Chẽ) vào đầu tháng 2 vừa qua, với nhiều thủ tục tín ngưỡng dân gian, hội “Lồng Tồng”, các hoạt động văn hoá, thể thao truyền thống, mới đây Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch đã tiến hành khảo sát để chuẩn bị khởi công trùng tu tôn tạo đình làng Dạ. Đây là công trình có vốn đầu tư khá lớn; ngoài hạng mục chính là đình làng Dạ còn có thêm một số công trình phụ trợ khác. Vậy là sau 63 năm, ngôi đình gắn liền với các hoạt động của Khu căn cứ cách mạng Hải Chi đã được đầu tư xây dựng, điều mà nhiều năm nay cán bộ, nhân dân huyện Ba Chẽ luôn canh cánh trong lòng mà chưa thực hiện được. Ngôi đình làng Dạ không chỉ đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng của nhân dân mà còn là chứng tích về truyền thống yêu nước của nhân dân Ba Chẽ trong công cuộc bảo vệ đất nước, góp phần vào sự nghiệp giải phóng dân tộc...

Có một điều dễ nhận thấy là những di tích cách mạng liên quan đến yếu tố đình, chùa như 3 di tích kể trên hay như di tích chùa Non Đông thuộc cụm di tích Khu mỏ Mạo Khê (Đông Triều), khu di tích Vũng Đục (Cẩm Phả) v.v... thì được quan tâm đầu tư và phát huy tốt, còn lại đa số di tích khác hiện đang trong tình trạng thiếu các công trình lưu niệm, ghi dấu hoặc có nhưng không tương xứng; thậm chí bỏ mặc cho mưa nắng xoá mờ dấu vết, dần trở thành phế tích. Một loạt các di tích cách mạng hiện mới chỉ dựng được những tấm bia nhỏ ghi dấu sự kiện, tiêu biểu như Cụm di tích lịch sử, văn hoá xã Yên Thọ; trong đó có trận Vườn Dã, nơi diễn ra trận đánh của quân dân xã Yên Thọ thời kỳ kháng chiến chống Pháp; Cụm di tích Yên Đức, trong đó có “hang 73”  ghi dấu sự kiện thực dân Pháp hun lửa làm chết 73 người dân và chiến sỹ du kích của ta; hay Khu di tích mỏ than Mạo Khê (Đông Triều); Khu căn cứ cách mạng Sơn Dương; Khu căn cứ kháng chiến chống Pháp Bằng Cả (Hoành Bồ). Địa điểm lịch sử trận chiến thắng Điền Xá trên đường số 4 (Tiên Yên); Trận đánh đêm 13-11-1945 của Đại đội Ký Con (Cô Tô); Trận địa pháo 12ly7 của quân dân xã Ngọc Vừng (Vân Đồn); Ngã tư đường lên mỏ Đèo Nai (Cẩm Phả) v.v... chủ mỏ than Mạo Khê, ngoài chùa Non Đông mới được đầu tư xây dựng thì 2 điểm đi tích khác là hầm Bát Sa và địa điểm thành lập chi bộ Đảng đầu tiên ở Quảng Ninh, lại chưa được đầu tư tương xứng. Hiện hầm Bát Sa vẫn thuộc phân xưởng cơ khí của Công ty Than Mạo Khê, không nhiều người biết đến điểm di tích cũng như sự kiện gắn liền với di tích này. Một phần địa điểm thành lập chi bộ Đảng đầu tiên ở Quảng Ninh thuộc vườn nhà dân, phần còn lại nằm trong khuôn viên công viên mỏ tại khu Dân Chủ, thị trấn Mạo Khê. Tại đây mới chỉ có một tấm bia nhỏ ghi dấu sự kiện, do lâu nay không được sơn sửa lại nên hiện tấm bia không còn rõ chữ nữa. Cách đây không lâu, nhân dân Bằng Cả vui mừng chào đón sự kiện Nhà nước công nhận Khu căn cứ kháng chiến chống Pháp Bằng Bả (Hoành Bồ) là di tích cấp tỉnh. Song hiện nay hiện trạng di tích này mới dừng ở việc khoanh vùng, xác định ranh giới di tích, trên đó chưa có một công trình xây dựng nào. Lâu dần những luống đất kia, dấu tích của khu vực canh tác trồng rau của cơ quan công an, đặc khu uỷ và huyện uỷ, những nền đất, dấu tích còn lại của khu lán trại, nhà làm việc của các cơ quan dưới tác động của thời tiết, xâm lấn của cây rừng sẽ không còn nữa.

Hầu hết di tích cách mạng hiện do các cơ quan, doanh nghiệp chịu tránh nhiệm bảo tồn gìn giữ chưa được phát huy hết giá trị, thậm chí một số đang trong tình trạng bỏ mặc cho mưa nắng bào mòn. Giống như điểm di tích hầm Bát Sa thuộc cụm di tích Khu mỏ Mạo Khê, Lò giếng đứng Mông Dương, Cụm di tích Xí nghiệp tuyển than Cửa Ông mặc dù có được đầu tư một số công trình lưu niệm song do ít được tuyên truyền, quảng bá nên không nhiều người lui tới, tham quan các điểm di tích này. Di tích Trung tâm điện chính Bưu điện Quảng Ninh trên núi Bài Thơ do ngành Bưu Điện quản lý và di tích Trận địa pháo 37 ly của Xí nghiệp Tuyển than Hòn Gai do Công ty Than Hòn Gai quản lý mặc dù đã lên dự án tôn tạo, xây dựng từ lâu song không hiểu vì khó khăn gì mà đến nay vẫn trong tình trạng hoang phế. Qua mưa nắng, những dấu tích ít ỏi còn lại của một trung tâm điện chính trên núi Bài Thơ hiện không còn rõ nét, các rãnh giao thông hào, hầm, ụ pháo của di tích Trận địa pháo 37 ly của Xí nghiệp Tuyển than Hòn Gai đang dần bị đất đá san phẳng, chẳng mấy chốc sẽ không còn ai có thể tưởng tượng ra nơi đây năm xưa là một trận địa pháo 37 ly đầy sức mạnh, từng bắn rơi máy bay hiện đại của giặc Mỹ.

Vẫn biết rằng một số các di tích cách mạng thường nằm ở sâu trong vùng đồi núi, các công trình xây dựng trên đất xưa kia thiếu tính bền vững, dấu vết còn lại mờ nhạt, hiện vật cũng không có nhiều nên việc trùng tu, tôn tạo, bảo vệ và phát huy cũng hơi khó khăn. Tuy nhiên, không thể vì thế mà bỏ mặc mà phải được thường xuyên chăm nom, bảo quản và chí ít thì cũng phải có nhà bia được xây dựng vững chắc, có mái che tránh mưa nắng, nơi trưng bày hiện vật v.v... Và hơn hết cần phải tổ chức nhiều hoạt động tuyên truyền, giới thiệu về ý nghĩa, lịch sử các di tích trên cho mọi người dân biết, nhất là cho thế hệ trẻ...