"Đói" nguyên liệu, doanh nghiệp xuất khẩu dăm gỗ lao đao

Với hơn 200.000ha rừng sản xuất, Quảng Ninh được đánh giá là vùng nguyên liệu rộng lớn và dồi dào cho các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực băm dăm gỗ xuất khẩu. Thế nhưng, một nghịch lý là hiện nay tình trạng thiếu nguyên liệu đang xảy ra trầm trọng gây ảnh hưởng lớn đến doanh nghiệp và người lao động, cũng như sự phát triển của ngành công nghiệp xuất khẩu dăm gỗ của Quảng Ninh.

Dây chuyền băm dăm gỗ Cẩm Hải của Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Cẩm Phả hiện đang phải tạm ngừng hoạt động.

Thiết bị “đắp chiếu”

Thời điểm này năm ngoái, toàn bộ khu vực bãi đổ nguyên liệu rộng hàng héc ta của dây chuyền băm dăm gỗ Cẩm Hải, thuộc Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Cẩm Phả đầy ngập gỗ keo. Mỗi ngày ở đây nhập trên dưới 500m3 gỗ keo. Thế nhưng từ đầu năm đến nay, dây chuyền sản xuất này hoạt động cầm chừng, đặc biệt 2 tháng gần đây “đắp chiếu” để không. Hiện toàn bộ bãi chứa nguyên liệu sạch bách  không một cây gỗ; nhiều thiết bị máy móc đã bắt đầu bị rỉ sét trông như phế thải. Anh Phạm Văn Hùng, Phó Quản đốc Phân xưởng dây chuyền băm dăm gỗ này cho biết: Nguyên nhân của tình trạng trên là do thiếu nguyên liệu. Cẩm Hải là khu vực có nhiều diện tích rừng trồng của Công ty, diện tích rừng của người dân trên địa bàn cũng rất lớn, vì vậy chưa bao giờ chúng tôi nghĩ tới việc thiếu nguyên liệu ở đây cả, vậy mà nó lại đã diễn ra. Không chỉ riêng Cẩm Hải, ở các vùng khác cũng không khá hơn… Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Cẩm Phả còn một dây chuyền băm dăm gỗ khác ở Đồng Mỏ (Mông Dương) nhưng hiện cũng chỉ vận hành 1/10 sản lượng so với trước đây.

Cũng do thiếu nguồn gỗ để băm dăm, mới đây Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Ba Chẽ đã phải bán đi một dây chuyền băm dăm gỗ. Dây chuyền sản xuất còn lại tuy vẫn hoạt động, nhưng chỉ với tần suất 3 ngày/tháng, sản lượng đạt 500m3/tháng, bằng 1/20 sản lượng trung bình cùng kỳ 2014. Điều đáng nói Ba Chẽ là nơi có diện tích rừng sản xuất lớn, được coi là trung tâm cung cấp gỗ nguyên liệu cho các cơ sở băm dăm gỗ keo từ Tiên Yên về đến Cẩm Phả. Cùng với Công ty Lâm nghiệp Ba Chẽ, việc thiếu nguyên liệu gỗ keo cũng đang khiến cho các xưởng sản xuất dăm gỗ của Công ty CP Cảng Thái Hưng tê liệt. Thái Hưng được coi là “ông lớn” trong lĩnh vực xuất khẩu băm dăm gỗ trên địa bàn tỉnh, là một trong những đơn vị xuất khẩu dăm gỗ cho khách hàng Nhật Bản. Để đảm bảo ổn định nguồn hàng xuất khẩu, Công ty đặt 3 xưởng sản xuất với quy mô lớn tại các vùng giàu nguyên liệu, nhưng hiện 2 xưởng đã phải dừng hoạt động. Xưởng còn lại đặt tại cảng Mũi Chùa (Tiên Yên) cũng hoạt động cầm chừng với sản lượng đạt 1/5 so với cùng kỳ năm ngoái.

Tình trạng thiếu hụt nguyên liệu đã khiến cho trên 20 doanh nghiệp sản xuất dăm gỗ quy mô lớn của tỉnh và hàng chục các cơ sở băm dăm nhỏ kéo dài từ Ba Chẽ đến Tiên Yên, Đầm Hà, Cẩm Phả, Vân Đồn, Móng Cái… bị ảnh hưởng nặng nề.

Doanh nghiệp lao đao

Theo ông Nguyễn Văn Bắc, Tổng Giám đốc Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Cẩm Phả, băm dăm gỗ là hạng mục sản xuất kinh doanh mang lại doanh thu cao nhất, khoảng 2/3 tổng doanh thu của đơn vị. Ông Bắc cho biết, ngay tại Công ty của ông, hiện doanh thu đã giảm đến 70% so với năm ngoái. Tính đến cuối tháng 10, tổng doanh thu của đơn vị mới đạt 43 tỷ đồng, trong đó thu từ xuất khẩu dăm gỗ chỉ gần 14 tỷ đồng. (Năm 2014, doanh thu của Công ty đạt trên 200 tỷ đồng, trong đó xuất khẩu 15 hầm dăm gỗ đạt giá trị trên 160 tỷ đồng). Còn với Công ty CP Cảng Thái Hưng, trước đây trung bình mỗi năm Công ty này xuất trên 700.000 tấn dăm gỗ cho Nhật Bản, trong đó ngoài lượng dăm gỗ băm tại 3 xưởng của Công ty, Công ty còn nhập dăm của 15 đơn vị trên địa bàn và 5 đơn vị ngoại tỉnh với tỷ lệ 70% nguồn hàng trong tỉnh, 30% lượng hàng ngoài tỉnh. Tuy nhiên từ đầu năm đến nay, do thiếu nguyên liệu, xưởng của Công ty tê liệt; lượng dăm nhập từ 15 nhà cung cấp trong tỉnh rất thấp, nên chủ yếu phải nhập từ ngoài tỉnh. Tính tại thời điểm tháng 10, Công ty phải nhập đến trên 90% sản lượng hàng từ các tỉnh, thành bạn. Việc này kéo theo chi phí vận chuyển tăng cao. Bà Phạm Thị Xuân, Giám đốc tài chính Công ty CP Cảng Thái Hưng khẳng định: Hiện phía bên Nhật vẫn dành cho mình giá tốt, ổn định, tuy nhiên với chi phí cao nên Công ty không có lợi nhuận, nhiều thời điểm thu không đủ bù chi. Sở dĩ trong tình hình khó khăn ấy Thái Hưng vẫn phải đảm bảo đủ sản lượng bởi thực hiện các hợp đồng đã ký trước đó.

Cùng với việc doanh nghiệp thiệt hại thì người lao động cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Nếu như 100% các cơ sở băm dăm gỗ trên địa bàn đều giảm việc hoặc không có việc đồng nghĩa người lao động không có việc làm, ảnh hưởng đến thu nhập. Tính trung bình mỗi dây chuyển sản xuất băm dăm gỗ tạo việc làm tối thiểu cho 20 - 30 lao động. Riêng 3 dây chuyền dừng hoạt động của 2 Công ty lâm nghiệp Ba Chẽ và Cẩm Phả đã khiến cho khoảng 60 lao động phải chuyển việc khác; 3 dây chuyền của Thái Hưng cũng đã bớt đi việc làm của 80 lao động địa phương.

Ông Nguyễn Văn Nhã, Tổng Giám đốc Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Ba Chẽ giới thiệu cho phóng viên khu vực tập kết nguyên liệu của Công ty.

Giải pháp vùng nguyên liệu bền vững

Nguyên nhân của tình trạng thiếu nguyên liệu nói trên được cho là hậu quả cơn bão Hải Yến cuối năm 2013 làm gãy đổ gần 20.000ha rừng sản xuất, trong đó chủ yếu là rừng từ 3 - 5 tuổi, tức là năm 2015 này là đến tuổi khai thác. Điều này cho thấy các doanh nghiệp không phải cứ ở trong vùng nguyên liệu là đã yên tâm về nguyên liệu. Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Cẩm Phả là một ví dụ. Công ty này có đến trên 12.000ha rừng sản xuất. Theo tính toán với 2 dây chuyền băm dăm với công suất mỗi ngày sản xuất được 400 tấn dăm như hiện nay sẽ phải sử dụng sản lượng gỗ khai thác trong khoảng trên 6ha rừng (mỗi ha 70 tấn); một năm sẽ khai thác 1.700ha rừng. Với chu kỳ khai thác rừng keo sản xuất là 6 đến 7 năm thì với tổng diện tích trên 12.000ha rừng của Công ty như hiện nay là đảm bảo đủ sản lượng gỗ khai thác mỗi năm để cung cấp nguyên liệu băm dăm. Thế nhưng chỉ một cơn bão Hải Yến đi qua với thiệt hại không quá lớn, trên 300ha rừng gãy đổ cũng đã khiến cho Công ty lao đao vì thiếu hụt nguyên liệu. Bởi vậy có thể thấy đã đến lúc chính các doanh nghiệp phải tự chủ động xây dựng vùng nguyên liệu ổn định và bền vững cho mình, nhất là đối với các đơn vị chuyên chế biến và xuất khẩu. Ngoài ra một nguyên nhân khác được cho là dẫn đến giảm sút vùng nguyên liệu là tình trạng phát triển nở rộ và tự phát hàng loạt các cơ sở băm dăm gỗ nhỏ lẻ trong dân. Do không cạnh tranh được với các đơn vị lớn nên các cơ sở này thường chọn cách thu mua gỗ non (dưới 5 tuổi) của các hộ trồng rừng nghèo để làm nguyên liệu. Trước tình hình này, các đơn vị chức năng cũng cần phải xem lại quy hoạch phát triển các cơ sở băm dăm gỗ, trong đó phải thắt chặt quản lý các cơ sở băm dăm tự phát, nhỏ lẻ, không phép để hạn chế ảnh hưởng đến chất lượng và sản lượng nguồn nguyên liệu.

Theo ông Hoàng Công Đãng, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, việc liên kết giữa doanh nghiệp và các hộ trồng rừng theo hướng liên kết “2 nhà”, trong đó doanh nghiệp hỗ trợ hộ trồng rừng một phần chi phí đầu tư, hộ trồng rừng cung cấp nguyên liệu cho doanh nghiệp đang là một hướng mở. Hướng mở này phù hợp nhất đối với loại cây trồng là cây keo, vốn thời gian khai thác không quá lâu. Thực tế qua tiếp cận một số doanh nghiệp cũng đã thể hiện mong muốn triển khai liên kết “2 nhà” như vậy để xây dựng và phát triển vùng nguyên liệu của mình.

Thực tế hiện nay trên toàn tỉnh chưa có cơ sở chế biến gỗ tinh, chế biến các sản phẩm từ gỗ để phục vụ các ngành công nghiệp giá trị cao thì hoạt động băm dăm gỗ vẫn rất lợi thế. Chính bởi vậy nên, vấn đề xây dựng và phát triển vùng nguyên liệu, nhằm thúc đẩy ngành công nghiệp xuất khẩu dăm gỗ đã và đang trở nên cấp thiết. Đây cũng là giải pháp căn bản để các doanh nghiệp lâm nghiệp, nhất là doanh nghiệp xuất khẩu dăm gỗ trên địa bàn giải quyết triệt để tình trạng thiếu nguyên liệu như hiện nay.

Việt Hoa[links()]