Kẽ hở pháp lý trong cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước

Cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước (DNNN) là một chủ trương lớn của Nhà nước nhằm chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường, giảm dần vai trò tham gia trực tiếp của Nhà nước vào sản xuất, kinh doanh. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều vấn đề pháp lý vướng mắc, sơ hở, dẫn đến nguy cơ tiêu cực, tham nhũng và gây thất thoát tài sản của Nhà nước.

Kẽ hở lớn nhất của cổ phần hóa là việc xác định giá trị doanh nghiệp không sát thực tế, dẫn đến thất thoát tài sản của Nhà nước. Các nghị định về cổ phần hóa hiện chưa tính đến yếu tố giá trị lợi thế của quyền sử dụng đất thuê trả tiền hằng năm vào giá trị tài sản cổ phần hóa. Trong khi, đây thường là khoản có giá trị rất lớn, đôi khi là lớn nhất của doanh nghiệp, nhất là giá thuê đất của Nhà nước thường rất thấp so với giá thị trường. Lý do là Luật Ðất đai năm 2013 quy định, doanh nghiệp chỉ được giao đất đối với đất ở, còn các trường hợp khác thì phải thuê đất, với sự lựa chọn hai cách trả tiền thuê đất một lần hoặc hằng năm. Nếu trả tiền thuê đất một lần thì giá trị quyền sử dụng đất sẽ cấu thành vào giá trị tài sản, còn đối với đất thuê trả tiền hằng năm thì không được tính vào giá trị tài sản.

Một vấn đề khác là, quy định về cổ phần hóa lâu nay theo hướng khá chặt chẽ về thẩm quyền, thủ tục và kinh phí triển khai cổ phần hóa nhằm hạn chế việc thất thoát tài sản của Nhà nước. Tuy nhiên, điều này lại mới chỉ nhằm định giá đúng và giữ cho tài sản Nhà nước tránh bị thất thoát, mà không coi trọng yếu tố quan trọng nhất là thị trường, để sao cho đạt giá bán tối đa cho hàng hóa cổ phiếu. Ðiều này dẫn đến tình trạng hạn chế chi phí thỏa đáng cho công tác truyền thông, phổ biến công khai, minh bạch, rộng rãi nhằm mời chào, thu hút được tối đa các nhà đầu tư quan tâm tham gia đấu giá khi cổ phần hóa cũng như khi thoái vốn nhà nước khỏi doanh nghiệp.

Bán cổ phần thiếu sự công khai, minh bạch, đã tạo kẽ hở cho một số cá nhân không chỉ tìm cách đánh giá thiếu khách quan giá trị thực của số tài sản hiện có đối với DNNN thuộc diện cổ phần hóa theo hướng có lợi cho mình mà còn tìm mọi cách để thôn tính dần số cổ phiếu của cổ đông là Nhà nước, mua gom số cổ phiếu khác dưới nhiều thủ đoạn rất tinh vi nhằm thâu tóm quyền lực.

Ngoài ra, pháp luật về cổ phần hóa cũng chưa có nhiều quy định cần thiết, chặt chẽ để khống chế và kiểm soát tình trạng những người quản lý doanh nghiệp lợi dụng quyền hạn của mình gây ảnh hưởng đến tình hình và kết quả sản xuất, kinh doanh, tìm cách khép kín trong nội bộ doanh nghiệp hay phạm vi hẹp, hạn chế sự tham gia rộng rãi để làm giá, điều khiển việc mua vào, bán ra cổ phần của Nhà nước và thâu tóm doanh nghiệp.

Cuối cùng, chuyển sang cổ phần hóa, nhưng Nhà nước vẫn sở hữu vốn chi phối mà lại giao quyền đại diện phần vốn Nhà nước cho chính người trực tiếp quản trị, điều hành doanh nghiệp, thì cũng dễ dẫn đến tình trạng tư lợi, lạm quyền, vừa đá bóng, vừa thổi còi, nếu như các cơ quan đại diện quản lý vốn nhà nước không tăng cường năng lực quản lý, kiểm tra, giám sát doanh nghiệp.

Ðể bịt những kẽ hở pháp lý nêu trên, cần ban hành luật về cổ phần hóa DNNN nhằm bảo đảm cơ sở pháp lý chặt chẽ, góp phần ngăn ngừa thất thoát tài sản của Nhà nước trong quá trình cổ phần hóa DNNN.

Luật sư Trương Thanh Ðức

Chủ tịch HÐTV Công ty Luật BASICO

(nhandan.com.vn)