Khoai sọ nương Hoành Bồ

Khoai sọ nương Hoành Bồ là loại cây có giá trị dinh dưỡng cao, được trồng chủ yếu tại 3 xã vùng cao của huyện Hoành Bồ, là: Đồng Sơn, Đồng Lâm và Kỳ Thượng.

Lên xã Đồng Sơn, chúng tôi được Chủ tịch UBND xã Đặng Minh Ngân đưa đi thăm một số nương khoai sọ của ông Đặng Đức Phiếu, cựu chiến binh ở thôn Tân Ốc 2. Đó là những vạt đồi trồng keo nằm ở tít lưng chừng núi. Thời gian này, 2/3 số khoai trồng trên nương đã được bà con thu hoạch. Những cụm khoai sọ đã lũa hết lá, nằm xen kẽ những khóm gừng gió hay ẩn mình dưới lớp cỏ.

Theo ông Phiếu, khoai sọ nương được trồng xen và luân canh với một số cây khác như các loại rau ngắn ngày, lạc, bí ngô, gừng gió… trên các cánh rừng keo chưa khép tán. Khoai sọ được trồng vào khoảng tháng giêng đến tháng 2 âm lịch, tốt nhất là giữa tiết lập xuân, thu hoạch vào tháng 10 – 11.

Trồng khoai sọ nương ở xã Kỳ Thượng.

Đặc tính của cây là ưa đất lạ, chịu được hạn, sống khỏe ngay trên đất nghèo dinh dưỡng, độ dốc cao, dễ trồng và ít bị sâu bệnh. Khoai sọ nương rất dễ trồng, chủ yếu là chuẩn bị tốt khâu làm đất và chọn giống. Đất trồng khoai tốt nhất là đất mới, hoặc chí ít là có 2 vụ chưa trồng khoai, được làm sạch cỏ, đốt nương trước khi trồng khoảng nửa tháng để đất có thời gian nguội, sau đó đem khoai giống để trồng, không cần bón phân, chỉ chịu khó làm cỏ, diệt trừ sâu bệnh là được.

Dễ trồng là vậy nhưng việc chọn giống, bảo quản và xuống giống không hề đơn giản. Theo ông Phiếu, việc thành bại cho một vụ khoai, quan trọng nhất là ở khâu này. Khoai giống chỉ được chọn củ nhánh, không chọn củ cái, to. Củ phải sáng, thuôn đều, dài từ 5 đến 8cm. Trước khi trồng khoảng 1 tuần, đem khoai rải đều lên gác bếp để khoai được hun nóng, kích thích nảy mầm, đồng thời, khói bếp sẽ có tác dụng diệt các loại mầm bệnh, giúp cây phát triển tốt.

Chọn giống khoai là một trong các khâu rất quan trọng.

Cũng theo ông Phiếu, khoai sọ nương đã được trồng ở Đồng Sơn từ rất lâu. Có 2 giống khoai: Loại củ dài và loại củ tròn. Loại củ tròn cũng bở, dẻo, thơm ngon không kém loại củ dài nhưng do năng suất kém hơn nên người ta trồng chủ yếu giống khoai củ dài. Cũng nhờ đặc tính dễ trồng, thích nghi được với điều kiện thời tiết khắc nghiệt, lại cho năng suất cao nên được bà con trồng nhiều.

Khoai sọ nương nhiều tinh bột, có màu tím đặc trưng, khi nấu chín, sẽ có vị thơm bùi, dẻo, ngon, hợp khẩu vị của nhiều người và có thể chế biến được rất nhiều món ngon như: Khoai sọ hầm canh xương, khoai sọ nấu cháo, khoai sọ rán, canh khoai sọ thịt băm, khoai sọ rim thịt… Đặc biệt, với công nghệ chế biến hiện nay, hàng chục loại bánh, kẹo, mứt, bim bim chế biến từ khoai sọ, hợp khẩu vị đang có mặt khắp nơi trên thị trường được mọi người ưa thích. Điều này khẳng định, nhu cầu tiêu thụ khoai sọ nương trên thị trường là rất lớn.

Tuy nhiên, hiện nay, diện tích và sản lượng khoai sọ nương tại 3 xã vùng cao của huyện Hoành Bồ còn rất khiêm tốn. Theo khảo sát thực tế, năm 2017, tổng diện tích trồng khoai sọ của 3 xã là 96,6ha, sản lượng ước tính đạt 384 tấn, chỉ đáp ứng được cho nhu cầu tại chỗ và một phần nhu cầu tiêu dùng trong huyện.

Khoai sọ nương đến thời kỳ thu hoạch.

Đứng trước nhu cầu của thị trường cùng những lợi ích mà cây khoai sọ nương mang lại cho người dân các xã vùng cao, năm 2016, UBND huyện Hoành Bồ đã triển khai thí điểm mô hình trồng phục tráng giống khoai sọ nương trên địa bàn xã Đồng Sơn với 12 hộ dân tham gia thực hiện trên diện tích 3ha. Các hộ được hỗ trợ 100% giống, kỹ thuật trồng, chăm sóc, phòng trừ sâu bệnh và thu hoạch. Sau 9 tháng trồng và chăm sóc, cây khoai sọ nương phát triển rất tốt, cho năng suất cao. Năng suất bình quân đạt 5-6 tấn/ha, nơi đất tốt đạt 10-12 tấn/ha.

Ông Đặng Hữu Linh, Phó Chủ tịch UBND xã Đồng Sơn cho biết: Trong hai năm gần đây, trên địa bàn xã trồng trung bình hơn 30ha. Với diện tích đó, nhân dân thu hoạch từ trung tuần tháng 9, đến tháng 12 là đã bán hết, không còn khoai để ăn và bán dịp tết Nguyên đán.

Cơ quan chức năng khảo sát vùng nguyên liệu khoai sọ nương xã Đồng Sơn.

Tiếp đà thắng lợi của mô hình, năm 2017, UBND huyện Hoành Bồ đã thực hiện chủ trương xây dựng, phát triển và quản lý nhãn hiệu tập thể cho sản phẩm “Khoai sọ nương Hoành Bồ”, giao Phòng Kinh tế và hạ tầng làm chủ đầu tư, Công ty TNHH Đầu tư Hoàng Anh thực hiện dự án. Đầu năm 2018, Công ty Hoàng Anh đã cơ bản tiến hành khảo sát, nghiên cứu tổng quan, đánh giá hiện trạng về sản phẩm khoai sọ nương trồng tại 3 xã trên. Hiện Công ty đang lấy mẫu gửi cơ quan chức năng phân tích các chỉ tiêu chất lượng sản phẩm, tiến hành thiết kế Bộ nhận diện thương hiệu, xây dựng bộ quy chế sản phẩm, các thủ tục đăng ký sở hữu trí tuệ, đến nay nhãn hiệu tập thể Khoai sọ nương Hoành Bồ đã cơ bản hoàn thành. Công ty Hoàng Anh đã lập hồ sơ đăng ký bảo hộ thương hiệu gửi Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) và đã được Cục cấp Quyết định chấp nhận hồ sơ hợp lệ.

Có thể thấy, việc mở rộng quy mô sản xuất, tiêu thụ, phát triển sản phẩm khoai sọ nương trở thành sản phẩm OCOP của huyện là xu hướng tất yếu trong Chương trình xây dựng nông thôn mới. Xây dựng và phát triển nhãn hiệu tập thể cho sản phẩm “Khoai sọ nương Hoành Bồ” sẽ là yếu tố căn bản để xây dựng một thương hiệu mạnh cho sản phẩm, giúp nâng cao giá trị kinh tế, đảm bảo phát triển bền vững cho ngành trồng trọt tại địa phương, tăng thu nhập, cải thiện đời sống cho người dân.

Hương Giang (CTV)