Ký hoạ chiến trường của các hoạ sĩ Quảng Ninh

Ở Quảng Ninh có nhiều hoạ sĩ là cựu chiến binh, trong đó, không ít người đã trực tiếp vẽ những bức tranh ở chiến trường. Những bức tranh này thực sự là gia tài quý giá cả về nghệ thuật hội hoạ lẫn tư liệu lịch sử.

Một cựu chiến binh bùi ngùi nhớ lại ký ức hào hùng về chiến tranh khi xem bộ ký hoạ.

Hai họa sĩ Nghiêm Vinh và Vũ Tư Khang cùng nhập ngũ một đợt và bắt đầu thực hiện những bức ký hoạ vào năm 1968. Bộ tranh của 2 ông không chỉ quý ở những hình ảnh, tư liệu lịch sử mà còn đáng trân trọng bởi cảm xúc, niềm say mê của người lính họa sĩ nơi trận mạc. Hai ông đã từng làm triển lãm tranh ngay giữa đại ngàn Trường Sơn vào tháng 6/1968 để cổ vũ tinh thần bộ đội. Bộ tranh ký họa năm đó gồm 150 bức với gam màu nhẹ, thể hiện rất nhiều chủ đề khác nhau, như: Cảnh mắc võng giữa rừng, xưởng in dã chiến, cảnh bắt tù binh, cảnh sinh hoạt đời thường của nhân dân hai bên đường hành quân, chân dung những cô giao liên, bộ đội, dũng sĩ diệt xe tăng, y tá cứu thương, cảnh hành quân, tiến công, vận chuyển vũ khí, nét đẹp duyên dáng của cô gái Vân Kiều, diễn viên đoàn kịch còn trẻ măng bẽn lẽn khi nói chuyện với bộ đội. Toàn bộ số tranh này được đơn vị đưa ra Bắc để động viên thanh niên hăng hái lên đường nhập ngũ, sau đó được trưng bày ở phòng truyền thống của đơn vị.

Tuy nhiên, sau triển lãm, hai họa sĩ tiếp tục hành quân vào Nam và trên đường đi vẫn tiếp tục vẽ ký họa. Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, hai họa sĩ đều có hàng trăm bức ký họa của riêng mình. Nhiều bức tranh đã được in trên báo Tiền tuyến, báo Quân giải phóng. Đến giờ, hai họa sĩ còn giữ lại được khoảng gần 200 bức ký họa trong giai đoạn này. Hai ông thường xuyên mang những bức tranh đó tham gia các triển lãm nhóm, triển lãm tổng hợp ở Hội VHNT Quảng Ninh.

Hoạ sĩ Nghiêm Vinh và hoạ sĩ Vũ Tư Khang tái hiện lại triển lãm năm 1968 tại Bảo tàng Bạch Đằng, TX Quảng Yên

Cũng từng là bộ đội Trường Sơn, đến nay, họa sĩ Công Phú còn giữ được hàng trăm bức ký họa chiến trường. Với vẻ đẹp chân thực, những bức vẽ này giống như "nhật ký bằng tranh" của họa sĩ khi ở chiến trường. Những bức ký họa này có khổ nhỏ, vẽ trên chất liệu giấy rơm bằng chì, mực tàu, thuốc nước. Một số bức đã được ông tặng cho các bảo tàng, bán cho các nhà sưu tập cá nhân. Số còn lại ông vừa được một nhà sưu tập đến từ TP Hồ Chí Minh mua hết.

Một hoạ sĩ khác cũng đam mê vẽ tranh ở chiến trường là liệt sĩ Vũ Quang Long. Vì tác giả đã hy sinh nên tranh của ông đã không còn giữ lại được để chuyển về quê hương Quảng Ninh. Hiện chỉ còn lại vài bức mà tác giả gửi về qua những bức thư cho thân nhân, gia đình và bè bạn. Hoạ sĩ Công Phú, bạn của họa sĩ Vũ Quang Long, kể: “Ngay từ khi còn nhỏ, cậu bé Long đã vẽ nhiều tranh thiếu nhi tham dự các triển lãm trong nước, quốc tế, một số tác phẩm đã được in vào sách, báo. Tranh của Vũ Quang Long vẽ hầm lò, công nhân mỏ, vẽ phong cảnh Hạ Long, v.v.. Cuối năm 1966, hoạ sĩ Vũ Quang Long làm đơn tình nguyện vào bộ đội, sau đó hy sinh vào ngày 12/2/1971. Di cảo mà hoạ sĩ Vũ Quang Long để lại hiện nay chỉ còn vài, ba bức vẽ. Một bức gia đình còn giữ, một bức khác được in trong sách ảnh, một bưu thiếp Vũ Quang Long vẽ tặng bạn.

Mảng tranh ký hoạ những năm chiến tranh biên giới phía Bắc ghi nhận sự thành công của hoạ sĩ Lê Na. Năm 1978, Ty Văn hóa - Thông tin Quảng Ninh điều động hoạ sĩ Lê Na ra Móng Cái vẽ tranh tuyên truyền. Ông vốn được biết đến với biệt danh "họa sĩ của đồng quê" nên nói đến tranh ông vẽ biên giới, chiến tranh thì ít người nghĩ đến. Ấy vậy mà họa sĩ Lê Na đang là chủ nhân của bộ tranh ký họa chiến tranh biên giới phía Bắc khá đẹp. Vẽ dưới bom đạn chiến tranh nên Lê Na sử dụng chủ yếu bột màu hoặc thuốc nước để có hiệu quả nhanh. Bằng cây cọ của mình, ông đã góp phần đấu tranh chống lại quân xâm lược. Hình ảnh thời chiến tại các huyện biên giới miền Đông được ông miêu tả chân thực thông qua rất nhiều bức ký họa. Ký họa của Lê Na vẽ nhiều về người lính pháo binh, dân công hỏa tuyến, có cả phong cảnh đồng quê biên giới trong phút yên bình, người lính lau súng sau giờ chiến đấu, người lính ngả lưng trên cánh võng, v.v..

Một bức ký hoạ chiến trường của hoạ sĩ Công Phú.

Những bức tranh chiến trường đã truyền cho người xem một tinh thần kiên cường, khí thế sẵn sàng cầm súng chiến đấu bảo vệ Tổ quốc. Nhân kỷ niệm ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam hằng năm, nhiều bức tranh ký họa trong bộ tranh này của ông đã được Hội VHNT Quảng Ninh trưng bày, triển lãm.

Phạm Học