Kỹ sư hàng hải Mỹ Ken Preston: "Quảng Ninh là một kho báu với những người ham mê tìm hiểu về tàu thuyền..."

Là một kỹ sư thiết kế tàu thuyền và bến cảng của Hoa Kỳ, ông Ken Preston lại rất quan tâm đến các loại thuyền có kích cỡ nhỏ của Việt Nam và kỹ thuật đóng các tàu thuyền ven biển địa phương. Từ năm 1960, ông đã đọc nhiều tài liệu và sang Việt Nam nhiều lần để nghiên cứu thuyền buồm truyền thống. Ken cũng là người đã dịch sang tiếng Anh từ bản dịch từ tiếng Pháp cuốn sách “Thuyền buồm Đông Dương”. Mới đây, Ken Preston đã quay lại Hà Nam (TX Quảng Yên) để nghiên cứu về thuyền buồm cánh dơi ngược gió. Phóng viên Báo Quảng Ninh Cuối tuần đã có cuộc trò chuyện với ông.

Ông Ken Preston trải nghiệm con thuyền ngược gió của gia đình nghệ nhân Lê Đức Chắn.

- Chào mừng ông quay lại với Quảng Ninh. Điều gì đã thôi thúc ông dành nhiều công sức tìm hiểu về thuyền buồm cổ ở Quảng Ninh đến vậy?

+ Tôi lo sợ một thế giới thiếu vắng thuyền buồm. Tôi lo những chiếc thuyền buồm truyền thống của Quảng Ninh sẽ biến mất hoàn toàn. Như anh đã biết, Quảng Ninh - nhất là vùng biển và ven biển có những cư dân làm nghề đánh cá, vận tải giao thương quả là một kho báu thật sự với những người ham mê tìm hiểu về tàu thuyền. Đó là lý do thôi thúc tôi quay trở lại. Tôi đã chụp ảnh, quay video được rất nhiều tư liệu. Kho tư liệu về thuyền buồm ngược gió ở Quảng Ninh của tôi giờ đã lưu rất nhiều trong máy tính xách tay...

- Ông đã đến nơi nào ở Quảng Ninh để tìm hiểu về thuyền buồm?
 

Ông Ken Preston.

+ Tôi đã đi đến Vịnh Hạ Long nơi có những vách đá như dựng thẳng nhô lên từ biển xanh trong suốt. Tôi đi trên Vịnh như thể vào hang đá là hẻm núi bao quanh bởi những hòn đảo đó, như thể đã lọt vào một nhà thờ lớn với vòm trời là trần nhà và các cột trụ không thể phá vỡ. Ở Quảng Ninh tôi đến gặp những người thợ thuyền. Vốn tiếng Việt của tôi quá ít. Tôi nói nhưng không ai trong số họ nói được tiếng Anh. Tôi từng thuê tàu của họ để khám phá Vịnh Hạ Long. Những chiếc thuyền rất đặc trưng của Vịnh Hạ Long và hiếm khi nhìn thấy khi bạn đi xa hơn về phía Nam của Việt Nam. Thân thuyền là những tấm ván gỗ ghép lại rất khéo thành một mặt phẳng rộng.

Điều độc đáo là ở Quảng Ninh có chỗ còn giữ lại được thuyền buồm truyền thống. Nói về các nghệ nhân đóng tàu ở Việt Nam ở đây, đặc biệt là nghệ nhân Lê Đức Chắn (nghệ nhân đóng tàu ở phường Nam Hoà, TX Quảng Yên - PH). Điều khiến tôi cảm thấy thật là mừng, đó là việc các nghệ nhân ấy vẫn còn sức khoẻ và nhiệt huyết, vẫn đang tiếp tục công việc hàng ngày. Và họ còn truyền dạy cho các lớp thế hệ sau về kĩ thuật đóng tàu thuyền truyền thống của cha ông...

- Đó chắc hẳn là TX Quảng Yên rồi đúng không, thưa ông?

+Vâng. Chính xác là vậy. Đó là một người đàn ông tên là Chắn, họ Lê đang sở hữu. Bây giờ, người ta dùng thuyền máy cả rồi nên việc điều khiển một chiếc thuyền buồm như bố con ông Chắn thật không hề đơn giản. Rất may là ông Chắn còn nhớ kỹ thuật điều khiển và truyền dạy cho cả con trai và con rể của mình. Hôm tôi cùng ông Chắn đi thuyền buồm trên sông Bạch Đằng, tôi thấy ông đúng là một vị thuyền trưởng đã điều khiển con thuyền rất hoàn hảo. Con thuyền buồm này đã được Tiến sĩ Nguyễn Việt, Giám đốc Trung tâm Tiền sử Đông Nam Á tài trợ. Rất tiếc, trước đó một tháng ông Việt đã đồng ý cùng đi với chúng tôi nhưng đến sát ngày thì ông lại ốm...

- Chuyến du thuỷ ấy đạt được kết quả mỹ mãn chứ, thưa ông?

+ Chuyến đi đã cho tôi nhiều trải nghiệm quý giá. Đoạn sông chúng tôi đi là một con đường vận tải thuỷ quan trọng, có nhiều phương tiện xuôi ngược. Thuyền ông Chắn đi hôm đó gọi là thuyền 3 vách buồm có hình dạng cánh dơi, không có động cơ. Thuyền có thể chạy ngược nước và ngược cả gió. Lúc xuất phát người ta đẩy thuyền ra bằng một cây tre dài gọi là sào. Tôi đã được trải nghiệm cầm sào để đẩy thuyền ra. Bùn bám vào tay tôi một màu đặc trưng, màu đen, mịn và rất mềm. Tôi nhớ mãi kỷ niệm ấy (cười). Khi ra gần giữa sông, ông Chắn và con rể bắt đầu kéo dây thừng xuống để bung cánh buồm lên. Cánh buồm lớn và rộng vươn lên kiêu hãnh. Con tàu trôi trên sông theo làn gió nhẹ. Khi muốn con thuyền đi ngược gió, ông Chắn và con điều chỉnh lại 2 cánh buồm. Khi chạy ngược gió, thuyền rung động và lắc tiến lên theo đường dích dắc chạy lắt léo chứ không đi thẳng.

Đó thực sự là một chuyến đi thú vị. Hai bên bờ sông có một con đường đê cực đẹp còn có nhiều trang trại vịt nuôi trong các ao, đầm hình vuông. Từ khúc sông này đi khoảng 10 cây số nữa thì ra đến Vịnh Hạ Long. Nhưng chúng tôi không xuôi ra biển mà đi ngược về phía thượng nguồn, ngược con nước thuỷ triều đang xuống. Gió trên sông thổi mát rượi. Thật dễ chịu!

Ông Ken Preston trên đường du hành với xe gắn máy.

- Theo ông, thuyền buồm ở Quảng Ninh có điểm gì khác biệt so với những nơi khác?

+ Tôi thấy thật thú vị, con thuyền ở Quảng Ninh không giống như bất cứ chiếc thuyền buồm nào ở phương Tây. Nó chẳng giống thuyền buồm thời Phục hưng, cũng chẳng ra thuyền đua. Chất liệu làm tôi đặc biệt rất ấn tượng, bởi chỉ có những chiếc thuyền sang trọng đắt tiền mới sử dụng chất liệu gỗ và tôi tin tưởng rằng sau này thuyền gỗ vẫn sẽ trường tồn cũng giống như tàu ba vách vậy. Tôi là một kỹ sư đã nhiều năm đi làm các công trình lớn, các bến cảng, bến tàu. Tôi lao động với sự hỗ trợ của máy móc thiết bị hiện đại cũng mất nhiều thời gian. Bởi vậy, đến Việt Nam nghe kể và chứng kiến con thuyền bằng tre, bằng gỗ mà cha ông các bạn đã làm ra từ bàn tay và khối óc chỉ bằng thiết bị thô sơ, làm thủ công mà lại xây dựng nên một vùng đất rộng lớn như Hà Nam (TX Quảng Yên) với nghề đóng tàu thuyền phát triển, tôi thấy vô cùng nể phục...

- Về nước, ông sẽ làm gì với những tư liệu có được?

+ Với những gì đã tìm hiểu ở Việt Nam, tôi nhận ra người ta dịch rất sai về cuốn “Thuyền buồm Đông Dương” nhất là những thuật ngữ chuyên môn về thuyền buồm. Tôi đã cất công dịch sang tiếng Anh từ bản tiếng Pháp với những lưng vốn có được khi ở Việt Nam. Một chuyên gia ở Việt Nam đã căn cứ vào cuốn sách tôi dịch để chuyển ngữ từ tiếng Anh sang tiếng Việt. Sau 12 năm chuyên tâm nghiên cứu, tôi dự định sẽ xuất bản cuốn sách tên tiếng Việt là “Thuyền câu Việt Nam”. Cuốn sách này tôi sẽ xuất bản ở Việt Nam bằng cả tiếng Anh lẫn tiếng Việt, dự kiến vào cuối năm 2018. Tôi cũng sẽ đăng một số bài báo khoa học và một số chuyên đề. Còn nhiều những dự định dài hạn nữa nhưng bây giờ chưa thể tiết lộ được (cười)...

- Xin cám ơn ông về cuộc trò chuyện này!

Phạm Học (Thực hiện)