"Mong muốn đưa nghệ thuật hát xẩm phục vụ đời sống, du lịch"

Liên hoan hát Xẩm khu vực phía Bắc do Cục Văn hóa cơ sở (Bộ VHTT&DL) và Trung tâm Nghiên cứu bảo tồn và phát huy âm nhạc dân tộc diễn ra từ 3-5/12. Tại Liên hoan, Nghệ sỹ hát xẩm Nguyễn Văn Tiến, thành viên CLB yêu tiếng hát dân ca quê hương tỉnh Quảng Ninh đã xuất sắc giành giải A với tác phẩm: Dạt nước cánh bèo. Nhân dịp này phóng viên Trung tâm truyền thông Quảng Ninh đã có cuộc trò chuyện với nghệ sỹ.

- Trước hết, xin chúc mừng anh với giải A vừa đạt được trong liên hoan hát xẩm quy mô của các tỉnh phía Bắc. Anh có thể chia sẻ với bạn đọc chút về giải thưởng và tác phẩm anh tham gia vào Liên hoan không?

+Trước hết tôi xin chia sẻ ngắn gọn về loại hình nghệ thuật hát xẩm. Xẩm là một loại hình nghệ thuật diễn xướng dân gian độc đáo, ra đời đã hơn 700 năm. Bên cạnh giá trị nghệ thuật, hát xẩm còn là loại hình âm nhạc dân gian mang đậm tính nhân văn, thẩm mỹ và giáo dục về đạo đức, lối sống của mọi tầng lớp trong xã hội. Hát xẩm là loại hình văn nghệ dân gian rất mộc mạc, đời thường không giống với bất kỳ bộ môn nghệ thuật nào. Gần đây nhiều nhà khoa học đã dày công khôi phục lại.

Với Liên hoan hát xẩm khu vực phía Bắc năm 2019, đây là hoạt động quy mô khá lớn với sự tham gia của 150 diễn viên với độ tuổi từ 4 tuổi cho đến 80 tuổi đến từ 8 tỉnh, thành phía Bắc; đặc biệt, có sự tham dự của câu lạc bộ hát Xẩm thành phố Hồ Chí Minh thuộc khu vực phía Nam.

Cá nhân tôi, đến Liên hoan với tình yêu, niềm đam mê dành cho hát xẩm. Nhờ sự quan tâm của ban lãnh đạo tỉnh và Sở VHTT mà lần đầu tiên tỉnh Quảng Ninh tham gia Liên hoan với 3 tiết mục do các nghệ sĩ CLB Yêu tiếng hát dân ca quê hương (Trung tâm văn hóa điện ảnh Quảng Ninh) biểu diễn. Đây là cơ hội giao lưu học hỏi kinh nghiệm từ CLB, những nghệ nhân hát xẩm có tiếng ở tỉnh bạn như: NSND Đào Bạch Linh tại CLB hát Xẩm Hải Phòng… Về tiết mục “Dạt nước cánh bèo” do tôi thể hiện mang nhiều nét của xẩm cổ, hát về thân phận phụ nữ thời phong kiến. Nhờ giữ được nhiều "chất xẩm" nên tôi đã vinh dự đạt được giải A. Ngoài ra, 2 tiết mục "Hạ Long thần tiên" và "Mục hạ vô nhân" của đoàn Quảng Ninh cũng lần lượt được trao giải C và giải Khuyến khích. Những giải thưởng quý giá đó thể hiện sự cố gắng nỗ lực của tất cả các nghệ sĩ. Đây là nguồn động viên để những nghệ sĩ hát xẩm của Quảng Ninh tiếp tục đẩy mạnh việc tập luyện, lan truyền tình yêu đối với môn nghệ thuật truyền thống hát xẩm.

Nghệ sĩ hát xẩm Nguyễn Văn Tiến (thứ 2 từ trái sang), thành viên CLB yêu tiếng hát dân ca quê hương tỉnh Quảng Ninh nhận giải A trong liên hoan các CLB hát Xẩm phía Bắc tháng 12/2019.

- Lần đầu tiên, Quảng Ninh có đại diện tham dự liên hoan hát Xẩm các tỉnh phía Bắc mà đã giành được những giải thưởng rất đáng khích lệ. Vậy ở góc độ chuyên môn, điều gì khiến đoàn hát xẩm tỉnh nhà có những thành tích đáng khích lệ như vậy?

+ Khi tham gia Liên hoan hoặc hội diễn có quy mô lớn thì việc giành giải thưởng là vô cùng vinh dự cho cá nhân hoặc tổ chức. Điều đó thể hiện cho sự nỗ lực phấn đấu trong cả một quá trình. Trước khi tham dự, cá nhân tôi và những nghệ sĩ mang những tiết mục hát xẩm dự liên hoan đã nỗ lực hết sức luyện tập để đưa đến với Liên hoan hát xẩm những tiết mục độc đáo, đặc trưng nhất. Tại buổi tổng duyệt, Ban lãnh đạo Sở VHTT, Trung tâm Văn hóa - Điện ảnh Quảng Ninh đã đánh giá rất cao tác phẩm dự thi, tuân thủ chặt chẽ lề lối của nghệ thuật hát xẩm, cách đánh nhị, cách lấy hơi, nhả chữ, lên cao xuống thấp mộc mạc sát thực gần gũi với cuộc sống lao động.

Đáng mừng là điều này cũng đã được những chuyên gia, Ban tổ chức Liên hoan đánh giá cao. Đặc biệt tôi còn nhớ, nghệ sĩ Thao Giang, Trưởng Ban giám khảo có nhận xét khái quát về tổng thể liên hoan rằng: Chỉ đến tiết mục thứ 9 cũng chính là tiết mục của Quảng Ninh thì các nghệ sĩ mới thể hiện đúng chất xẩm. Đáng tiếc là không ít các tiết mục dự thi trước đó chưa có hơi hướng của xẩm, chưa đậm chất xẩm.

Đó cũng là sự ghi nhận của các chuyên gia, Ban Giám khảo, Ban tổ chức dành cho những nỗ lực, cố gắng, cho những hiểu biết về xẩm mà anh em nghệ sĩ chúng tôi mang đến liên hoan lần này.

- Để đạt được thành quả này, chắc hẳn nghề nghệ sĩ phải yêu, say mê và cống hiến nhiều  cho xẩm. Anh có thể chia sẻ câu chuyện đưa anh đến với hát xẩm ?

+ Từ nhỏ tôi đã đam mê nghệ thuật. Sinh ra và lớn lên ở Thái Bình, sau khi tốt nghiệp cấp 3, tôi chọn học tại Trường Trung cấp VHNT Thái Bình nay là Trường CĐ Nghệ thuật Thái Bình. Thái Bình vốn là quê hương của bộ môn hát Chèo. Với cái nôi sẵn có, tôi chọn hát chèo để thỏa mãn niềm đam mê nghệ thuật của bản thân.

Tình cờ trong một lần nghe cụ Hà Thị Cầu, nghệ nhân hát xẩm, được coi là "báu vật nhân văn sống" hát xẩm, tôi đã yêu và mê xẩm ngay từ đó. Vì ở xa, không có điều kiện theo học trực tiếp nghệ nhân nên tôi chỉ biết tìm hiểu xẩm qua mạng bằng cách xem lại các thước phim cụ Cầu hát để học hỏi cách lấy hơi, nhả chữ và lối hát... Đến năm 2014, tôi có cơ may đến với Liên hoan hát xẩm các CLB Hà Nội và đạt giải Nhất. Giải thưởng này như nguồn động lực đưa tôi đến gần hơn với niềm đam mê của bản thân. Luôn tự dặn lòng phải giữ gìn phát huy nghệ thuật hát xẩm, đặc biệt những bài xẩm cổ. Vì ở đó lưu giữ lại những nét đẹp nhất của nghệ thuật hát xẩm mà ngày nay nhiều khi đã bị phai nhạt, hoặc hòa lẫn, mất dần đặc trưng, bản sắc.

- Được đào tạo chính quy về nghệ thuật chèo truyền thống, nhưng lại đam mê hát xẩm. Vậy hai môn nghệ thuật có cách thể hiện khá khác biệt nhau này, có khiến anh phân tâm không?

+ Cả hát chèo và hát xẩm đều là hai môn nghệ thuật truyền thống rất đáng trân trọng và cần được gìn giữ đến muôn đời sau. Lối hát và cách thể hiện của hát chèo và hát xẩm là khác nhau thế nhưng lại có thể tương hỗ, giúp đỡ lẫn nhau. Tôi thấy, khi mình được đào tạo bài bản về cách lấy hơi, nhả chữ trong nghệ thuật chèo có thể vận dụng tốt, nhuyễn thế mạnh ấy vào hát xẩm.

Chính những lý thuyết và kinh nghiệm thực tế tích lũy được khi thể hiện những làn điệu chèo là cơ sở để tôi nắm vững những thanh âm nơi hát xẩm. Nhờ đó, lối hát xẩm được thể hiện mộc mạc, dung dị đúng với "chất" bộ môn nghệ thuật này. Hai môn nghệ thuật này luôn có sự bổ trợ cho nhau, song hành cùng nhau. Nói như thế nào nhỉ? Có thể coi hát chèo và hát xẩm là 2 niềm đam mê, 2 người bạn tri kỷ mà sẽ theo tôi suốt đời trên con đường nghệ thuật.

- Theo đuổi đam mê hát xẩm, ngay từ đầu anh có ý muốn định hình cho mình phong cách riêng biệt không trong khi nhiều nghệ sĩ nổi tiếng vẫn bị ảnh hưởng lớn bởi những người truyền dạy ?

+ Hát xẩm là loại hình dân ca mà phần lớn được lưu truyền ở các tỉnh phía Bắc, gắn liền với đời sống bình dị của người dân lao động. Ngày nay, bên cạnh những bài xẩm cổ thì có cả những bài xẩm tự sáng tác miêu tả vẻ đẹp của quê hương đất nước. Thế mới thấy hết sự ngẫu hứng ở hát xẩm.

Tôi cũng được biết thì những nghệ nhân hát xẩm có tên tuổi Đào Bạch Linh tại CLB hát Xẩm Hải Phòng cùng một số nghệ nhân khác là học trò của cụ Hà Thị Cầu có cách lấy hơi, nhả chữ hay đến cả lối hát cũng mang sự tương đồng với cụ. Đó cũng là sự tiếp thu, sự học hỏi vô cùng cần thiết đáng quý. Nhưng khi tham gia hát xẩm, theo quan điểm nghệ thuật của cá nhân tôi thì phải định hình cho mình một phong cách riêng thể hiện được cá tính nghệ thuật của bản thân. Với hát Xẩm tôi luôn cố gắng hoàn thiện cho mình phong cách và giọng hát riêng nhưng vẫn giữ nguyên lề lối, cái hồn cốt vốn có của xẩm cổ. Bản thân tôi cũng học hỏi các thể hiện của xẩm cổ, tránh những ảnh hưởng từ lối hát của các loại hình nghệ thuật dân gian khác.

Nghệ sĩ hát xẩm Nguyễn Văn Tiến biểu diễn và giao lưu với khán giả yêu thích bộ môn Xẩm.

- Hiện các môn nghệ thuật cổ truyền đang dần bi ảnh hưởng bởi cơ chế thị trường, bị mai một dần. Các nghệ sĩ theo nghề này cũng không nhiều. Ngoài nghệ thuật, nghệ sĩ như anh phải làm sao để lo toan cho cuộc sống ?

+ Sau khi tốt nghiệp, tôi về công tác tại đoàn chèo Thái Bình. Năm 2016 tôi chuyển công tác đến đoàn chèo Quảng Ninh với vai trò diễn viên. Trong 10 năm theo nghiệp hát chèo, từ năm 2009-2019 tôi vinh dự giành 4 huy chương bạc (HCB) trong các hội diễn toàn quốc. Quả thật có trong nghề mới thấy, đây là câu chuyện không chỉ riêng tôi mà nhiều nghệ sĩ phải đối mặt.

Hơn 10 năm lăn lộn trong nghề, một mặt tôi vẫn theo niềm đam mê của mình, mặt khác chúng tôi phải năng động hơn tham gia các chương trình biểu diễn. Và tôi cũng quyết định ký hợp đồng làm cho nhà hát múa rối nước của một đơn vị làm du lịch có tiếng. Đây là môi trường làm việc đa năng, giúp bản thân tôi rèn luyện thêm rất nhiều kỹ năng nghề khác. Quan trọng nhất là tôi có được mức lương ổn định để tiếp tục niềm đam mê với hát xẩm trong tương lai

Đến thời điểm này, sau bao thăng trầm tôi vẫn thấy may mắn vì mình vẫn giữ được nghề. Tôi vẫn thường đùa rằng, hát chèo và hát xẩm như hai mối tình sẽ theo tôi đến suốt cuộc đời. Tôi vẫn sẽ yêu nghề và theo đuổi đam mê đến tận cuối con đường. Đã làm nghệ thuật thì không ngại khó, không ngại khổ. Tôi tham gia mọi chương trình nghệ thuật cho đến những đám hỉ, đám hiếu, đám mừng thọ dù mức cát-xê chỉ đạt 200-300 ngàn đồng hoặc cao hơn tùy chương trình. Dù có khó khăn thì cũng vẫn đam mê làm nghệ thuật và nghệ thuật cũng đem lại thu nhập để tôi ổn định cuộc sống, và từ đó tiếp tục nuôi dưỡng niềm đam mê.

- Sau những vất vả, điều gì khiến anh vẫn nhiệt tâm theo đuổi và có suy nghĩ quyết gắn bó, phát huy nghề này ?

Bên cạnh những giải thưởng những giờ phút được vinh danh khiến bản thân tôi quên hết mệt mỏi thì điều khiến tôi hạnh phúc nhất chính là sự ghi nhận của khán giả đối với hát xẩm. Gần đây nghệ thuật dân ca không thu hút được người nghe như nhạc đương đại. Nên khi người nghệ sĩ như tôi cất lời ca mà thu hút được người nghe thì đó là điều vô cùng tuyệt vời. Còn nhớ năm 2014, sau khi đoạt giải tại Liên hoan hát xẩm các CLB tại Hà Nội về, khi cả đoàn có dừng chân tại nhà hàng nhỏ. Nhiều người trong quán rất thích, háo hức muốn nghe những bài hát xẩm truyền thống,  nhất là về tình mẫu tử. Những tình cảm đơn sơ, sự ghi nhận và lắng nghe nghệ thuật hát xẩm truyền thống đó khiến những người nghệ sĩ như chúng tôi vô cùng xúc động.

Tôi còn nhớ, nhiều lần chúng tôi biểu diễn xẩm ở các hội nghị, các buổi liên hoan, sinh nhật đều được khán giả, đặc biệt những người già yêu thích, trân trọng. Gần đây, chúng tôi còn tham gia biểu diễn khai mạc trong Liên hoan Xiếc quốc tế 2019 tại TP Hạ Long. Điều động viên nghệ sỹ chúng tôi là khán giả, đặc biệt du khách quốc tế vô cùng thích thú, đánh giá cao tính đặc sắc của môn nghệ thuật này. Chính vì thế tôi và nhiều người khác đang theo đuổi ý tưởng thành lập một CLB hát xẩm tại Quảng Ninh mong muốn gìn giữ, đồng thời phát huy đưa xẩm vào cuộc sống, phục vụ du lịch, phục vụ du khách trong nước và quốc tế. 

- Xin cảm ơn anh.

Tạ Quân (thực hiện)

[links()]