Những địa danh có chữ "Cống" ở Vân Đồn

Trên địa bàn huyện đảo Vân Đồn có rất nhiều địa danh bắt đầu bằng chữ “Cống”. Những địa danh này thường là những lạch biển dẫn vào đất liền tạo ra sự kết nối, gắn bó khăng khít, không thể chia tách giữa đảo và bờ.

Khu vực Cống Yên trên xã đảo Ngọc Vừng.

Theo khảo sát của Hội Văn nghệ dân gian Quảng Ninh, trên địa bàn huyện Vân Đồn hiện nay tồn tại 28 địa danh bắt đầu bằng chữ Cống. Có thể kể tên một số địa danh cụ thể như: Cống Chéo, Cống Chui, Cống Đá, Cống Đình, Cống Nứa, Cống Sách, Cống Thâu, Cống Thẻ, Cống Thỏ, Cống Yên v.v.. Nhìn chung, những địa danh này đều liên quan đến nước, là tên đảo, tên lạch biển, tên bến thuyền, tên hồ chỉ có một số rất ít là tên núi hoặc tên thôn. Còn theo thống kê của Đại tá Nguyễn Văn Ái, Trung tâm Từ điển Bách khoa Quân sự Bộ Quốc phòng thì toàn tỉnh Quảng Ninh có 36 địa danh là lạch, 18 địa danh là tên luồng thiên tạo; 15 địa danh là cống nhân tạo. Đặc biệt, đa số những địa danh này nằm trên địa bàn huyện Vân Đồn.

Trao đổi với chúng tôi về vấn đề này, ông Hồ Anh Tuấn, Phó Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin huyện Vân Đồn, cho biết: Nhiều địa danh ở Vân Đồn mang tính mô phỏng về địa hình địa lý của huyện đảo này. Ví dụ để mô tả địa lý các khu vực biển đảo từ xa xưa các cụ đã đặt cho một số địa danh bắt đầu bằng chữ “Cống” như: Cống Ông, Cống Bà (xuất phát từ Cổng Ông, Cổng Bà đọc chệch mà thành) rồi còn Cống Cái, Cống Yên, Cống Hẹp, Cống Đông, Cống Tây. Điểm chung của những địa danh có chữ “Cống” đều là để chỉ những lạch biển lớn dẫn vào đất liền. 

Trong số 28 địa danh nêu trên, đa số là thủy danh (tên địa danh có liên quan đến nước), có địa danh xuất hiện từ thời Lý như Cống Cái, đa số xuất hiện trước khi người Pháp xâm lược, có 2 địa danh Cống Đông - Cống Tây ở xã Thắng Lợi là di tích quốc gia. Đặc biệt, đây là những địa danh do chính ngư dân bản địa trong quá trình đánh cá, đi biển và buôn bán từ nhiều đời trước đặt cho. Khi người Pháp xâm chiếm nước ta, họ đã đổi tên những địa danh nêu trên sang tiếng Pháp như: Cống Chéo đổi thành Areue, Cống Bà thành Aiquade, Cống Đông thành Hippocampe, Cống Nứa thành Sylphes, Cống Ông thành Byttlese, Cống Tây thành Biches, Cống Thẻ thành Fourmie, Cống Thỏ thành Lyrat, Cống Yên thành Asile.

Tuy nhiên, ngư dân bản địa vẫn không chấp nhận cách gọi tên Tây hóa xa lạ như vậy của người Pháp. Vì vậy mà những địa danh trên chỉ được sử dụng trong các văn bản hành chính của chính quyền thực dân. Năm 1955, Vùng mỏ được giải phóng, người Pháp rút đi và những cách gọi tên vừa kể đã không còn được sử dụng nữa.

Bên cạnh đó, ở Vân Đồn hiện nay vẫn còn sót lại những địa danh bắt đầu bằng chữ “Cổng” mà chưa bị đọc chệch thành “Cống” như: Cổng Bà, Cổng Ông và Cổng Đồn. Trong đó, Cổng Bà và Cổng Ông là tên núi ở xã Quan Lạn không liên quan đến nước còn Cổng Đồn là tên của một bến thuyền ở xã Minh Châu liên quan đến nước nhưng không phải là lạch biển nên không bị đọc chệch như trên.

Thiết nghĩ, việc tìm hiểu những địa danh mang chữ “Cống” nói riêng và địa danh ở Vân Đồn nói chung rất hữu ích cho công tác khảo cứu văn hóa, tìm hiểu về quá trình phát triển kinh tế biển của cha ông và có thể khai thác phục vụ công tác du lịch lữ hành hiện nay. Ông Tô Văn Hải, Phó Chủ tịch UBND huyện Vân Đồn, cho biết: Hiện tại, UBND huyện đang phối hợp với Hội Văn nghệ dân gian Quảng Ninh thực hiện công trình “Địa danh Quảng Ninh xưa và nay” trong đó có hợp phần viết về huyện Vân Đồn. Công trình đặc biệt có ý nghĩa với Vân Đồn. Ngay cả người địa phương cũng chưa hiểu được ý nghĩa các địa danh ở quê hương chứ chưa nói đến những hướng dẫn viên du lịch ở nơi khác đến. Vì thế chúng tôi cho rằng cần phải tìm hiểu, có được những tài liệu chính xác nhất, có hệ thống nhất liên quan đến địa danh Vân Đồn để cung cấp cho các hướng dẫn viên du lịch làm tài liệu bổ sung cho công việc hàng ngày của họ.

Huỳnh Đăng

[links()]