Những giờ phút cuối cùng của ông Assad tại Syria

Hôm 7/12, vài giờ trước khi lên đường tới Moskva, Tổng thống Syria Bashar al-Assad tổ chức cuộc họp với khoảng 30 chỉ huy quân đội và an ninh tại trụ sở Bộ Quốc phòng ở thủ đô Damascus, trấn an họ rằng hỗ trợ quân sự của Nga đang tới và kêu gọi lục quân nỗ lực cầm cự.

Ông Assad nói với người quản lý văn phòng tổng thống rằng mình sẽ về nhà sau khi hoàn thành công việc, song lại đi thẳng ra sân bay, hãng thông tấn Reuters ngày 13/12 dẫn lời hơn 10 người am hiểu vấn đề cho biết.

Tổng thống Assad cũng gọi cho cố vấn truyền thông Buthaina Shaaban và yêu cầu bà đến nhà ông để viết một bài phát biểu. Tuy nhiên, không có ai ở đó khi bà Shabaan tới.

Tổng thống Syria cũng không thông báo cho em trai Maher, chỉ huy Sư đoàn Thiết giáp số 4 tinh nhuệ, về kế hoạch rời khỏi đất nước, theo ba cố vấn của ông Assad. Ông Maher sau đó bay tới Iraq bằng trực thăng trước khi di chuyển tiếp tới Nga, một cố vấn cho hay.

Ông Assad rời khỏi Damascus bằng máy bay vào ngày 8/12 với bộ phát đáp tín hiệu được tắt để tránh bị theo dõi, trong lúc quân đối lập tràn vào thủ đô. Tổng thống Syria bay tới căn cứ không quân Hmeymim của Nga ở thành phố ven biển Latakia rồi từ đó đi đến Moskva, kết thúc hơn nửa thế kỷ nắm quyền của gia tộc Assad tại Syria.

Vợ và ba con của ông Assad đã chờ sẵn ở thủ đô của Nga, theo ba cựu trợ lý thân cận và một quan chức khu vực cấp cao.

Hình ảnh về nhà của Tổng thống Assad do người dân và lực lượng đối lập đăng cho thấy ông đã rời đi một cách vội vã, để lại một số đồ đạc cá nhân như album ảnh gia đình và thức ăn nấu chín trên bếp.

Các nguồn tin của Reuters cho biết trong những ngày trước khi rời khỏi đất nước, ông Assad đã nỗ lực tìm kiếm hỗ trợ từ nhiều phía nhằm có thể duy trì quyền lực và bảo vệ bản thân.

Ông Assad thăm Moskva hôm 28/11, một ngày sau khi lực lượng chống chính phủ tấn công tỉnh miền bắc Aleppo, để kêu gọi Nga can thiệp quân sự, song Điện Kremlin không đáp ứng, theo ba nhà ngoại giao.

Hadi al-Bahra, thủ lĩnh phe đối lập chính của Syria ở nước ngoài, dẫn nguồn tin trong hàng ngũ thân cận của ông Assad và một quan chức khu vực cho biết Tổng thống Syria đã không truyền đạt tình hình thực tế cho các cố vấn ở nhà.

"Ông ấy nói với các chỉ huy và cộng sự của mình sau chuyến thăm Moskva rằng hỗ trợ quân sự đang đến, dù thông điệp của Moskva là không", ông al-Bahra cho hay.

Phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov ngày 11/12 cho biết Nga đã nỗ lực rất nhiều để giúp ổn định tình hình của Syria trong quá khứ, song ưu tiên hiện nay của nước này là xung đột tại Ukraine.

4 ngày sau chuyến thăm Moskva, Tổng thống Assad gặp Ngoại trưởng Iran Abbas Araqchi tại Damascus. Vào thời điểm đó, lực lượng chống chính phủ đã kiểm soát được thành phố lớn thứ hai Aleppo và đang thẳng tiến về hướng nam, trong khi quân chính phủ tan rã nhanh chóng.

Một quan chức cấp cao Iran cho biết ông Assad trông rất lo lắng trong cuộc gặp và thừa nhận quân đội Syria quá yếu để kháng cự lực lượng đối lập. Dù vậy, Tổng thống Assad không đề nghị Iran triển khai binh sĩ tới nước này, vì ông hiểu Israel có thể coi đây là cái cớ để tập kích lực lượng của Iran ở Syria, thậm chí nhắm mục tiêu vào lãnh thổ Iran.

Sau khi thử hết mọi biện pháp, ông Assad cuối cùng chấp nhận rằng sự sụp đổ của chính quyền do mình đứng đầu là không thể tránh khỏi và lên kế hoạch rời đất nước.

Ba người trong đội ngũ thân cận của Tổng thống Syria cho biết ông ban đầu dự định xin tị nạn ở Các tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE), song bị quốc gia này từ chối do lo ngại phản ứng dữ dội từ cộng đồng quốc tế vì nhận người đang bị Mỹ và châu Âu trừng phạt.

Ngoại trưởng Sergey Lavrov đã đi đầu trong nỗ lực nhằm bảo đảm an toàn cho Tổng thống Assad. Ông nhờ Thổ Nhĩ Kỳ và Qatar tận dụng mối quan hệ với Hayat Tahrir al-Sham (HTS), nhóm vũ trang đứng đầu lực lượng chống chính phủ, để giúp ông Assad tới Nga an toàn, theo hai quan chức khu vực.

Một nguồn tin an ninh phương Tây nói ông Lavrov đã làm "mọi thứ có thể" để giúp ông Assad rời đi an toàn.

Ba nguồn tin của Reuters xác nhận Thổ Nhĩ Kỳ và Qatar đã đạt thỏa thuận với HTS để tạo điều kiện cho Tổng thống Syria rời đi, dù giới chức hai nước nói không có liên hệ nào với nhóm vũ trang trong các tuyên bố chính thức.

Nga còn phối hợp với các quốc gia láng giềng để bảo đảm máy bay chở ông Assad của nước này có thể rời không phận Syria mà không bị chặn hay nhắm mục tiêu, theo các nguồn tin.

HTS, Qatar chưa bình luận về thông tin. Một quan chức Thổ Nhĩ Kỳ nói không nhận được đề nghị từ Nga về việc sử dụng không phận của nước này cho chuyến bay chở ông Assad, song không đề cập liệu Ankara có hợp tác với HTS để giúp Tổng thống Syria rời khỏi đất nước hay không.

Ông Mohammed Jalali, thủ tướng cuối cùng của chính quyền ông Assad, cho biết đã gọi điện cho cấp trên vào lúc 21h30 ngày 7/12.

"Trong cuộc gọi cuối cùng, tôi nói với ông ấy tình hình khó khăn như thế nào và có rất nhiều người đang di tản từ thành phố Homs đến Latakia. Đường phố thì tràn ngập sự hoảng loạn và nỗi kinh hoàng", ông Jalali cho biết trong cuộc phỏng vấn tuần này.