Những sự thật về sách giáo khoa

PGS.TS Đỗ Ngọc Thống (Viện Chiến lược và Chương trình giáo dục), một trong những tác giả SGK viết nhiều nhất trong môn Ngữ văn theo chương trình mới, gửi tới VietNamNet ý kiến trao đổi với GS.TSKH Nguyễn Xuân Hãn về chương trình và SGK. Chúng tôi đăng tải ý kiến này và mong nhận được những trao đổi liên quan.

Dưới đây là bài viết với tựa đề "Cần tôn trọng sự thật" của tác giả Đỗ Ngọc Thống.

Ban đầu, tôi không có ý định viết bài trao đổi lại với “ người phản biện” ngành giáo dục, GS .TSKH Nguyễn Xuân Hãn, như có báo đã gọi. Không muốn viết vì thấy một số vấn đề xoay quanh chương trình, SGK và phá bỏ độc quyền qua các bài trả lời của GS Nguyễn Khắc Phi; GS Văn Như Cương, Tổng Giám đốc NXB Giáo dục Ngô Trần Ái đã khá rõ ràng và đầy đủ.

Tuy nhiên, không hiểu “người phản biện” ngành giáo dục có đọc những bài báo trên không mà thấy ông vẫn tiếp tục đăng đàn trên truyền hình và tiếp tục trả lời nhiều tờ báo khác; trong đó, lại nhắc lại những thông tin thiếu khách quan, khoa học...khiến nhiều người hiểu sai sự thật. Vì thế, tôi thấy cần trao đổi với “người phản biện” đôi điều và cung cấp thêm thông tin để bạn đọc hiểu đúng sự thật hơn.

SGK: Không cuốn nào in năm trước, năm sau bỏ!

Ông Hãn cho rằng “HS phổ thông bội thực SGK, năm nào cũng bị ấn thêm SGK”, SGK năm trước in năm sau lại bỏ; ông khẳng định “ mỗi đầu sách khi thay mới, nhà xuất bản có thể lãi tới cả triệu USD, đồng nghĩa với việc 1 triệu USD khác (của năm trước) chỉ còn giá của... giấy vụn !”... Việc NXB GD lãi lời một đầu sách là bao nhiêu, tôi nghĩ sẽ có thanh tra kết luận. Ở đây, tôi chỉ muốn chứng minh thông tin trong câu trả lời của ông Hãn là không đúng sự thật.

Trước hết, không có cuốn SGK nào in năm trước mà năm sau lại bỏ cả (chỉ trừ sách thí điểm với số lượng rất ít cho các trường được thí điểm, sau thời gian 2-3 năm thì không dùng nữa). Ngay cả sách tham khảo (STK) cũng không phải như thế, huống hồ là SGK.

Cần phải nói rõ để bạn đọc biết, SGK khác STK. SGK trong quy định của Bộ GD&ĐT chỉ có 3 cuốn: sách dùng cho HS ( gọi là SHS) mang tên mỗi môn học như Toán 9, Vật lý 9, Ngữ văn 9... Kèm theo SHS là sách dùng cho giáo viên ( gọi là SGV, chỉ phát hành cho GV) và ba là sách bài tập mang tên môn học đó ( tương tự SHS ).

Như thế, HS trong nhà trường phổ thông mỗi môn học ở mỗi lớp chỉ cần mua 2 cuốn SGK. Việc HS mua thêm STK, với nhiều tên khác nhau của cùng một bộ môn là không bắt buộc, là quyền tự chọn, tự quyết định của mỗi HS và phụ huynh.

Mỗi năm học, Bộ GD-ĐT đều ra văn bản ghi rõ tên đầu SGK bắt buộc nêu trên.

Tôi cho rằng, ông Hãn hiểu không đúng về việc có nơi tự động bán kèm thêm STK theo từng năm khác nhau nên mới nói rằng “năm nào HS cũng bị ấn thêm SGK”. Việc địa phương hoặc công ty phát hành sách nào đó bán kèm SGK với các STK khác là không đúng với chủ trương của Bộ, những nơi đó phi chịu trách nhiệm.

Hai là ông Hãn không hiểu hoặc cố tình không hiểu rằng SGK cho mỗi môn học chỉ biên soạn 1 lần khi thí điểm và chỉnh sửa sau thí điểm để in đại trà. Những năm sau đại trà chỉ là in nối bản, tái bản y nguyên chứ không hề biên soạn lại; không hề bổ sung thêm bài này, bài khác hay “ thay vài trang trong chương trình sách” như ông nói ( trừ một vài đính chính nhỏ, nhưng không thay lại sách).

Một số lỗi trong SGK ở một vài bộ môn như báo chí đưa tin phần lớn thuộc về sách thí điểm. Những lỗi này các tác giả xem xét và tiếp thu, sửa chữa nếu thấy đúng trước khi in đại trà. Như thế, làm gì có chuyện năm nào cũng biên soạn lại sách mới (khác với in lại sách).

Tuy nhiên, do cách thay sách theo kiểu cuốn chiếu, mỗi năm thay 1 lớp, năm trước lớp Một, năm sau thay đến lớp Hai nên nếu ai không theo dõi, dường như thấy năm nào cũng thay sách.

Thực ra, nếu thay theo kiểu trên khi biên soạn sách lớp Mười hai thì sách lớp Một đã dùng được 11 năm rồi. Cách làm không hay ấy đã được khắc phục ở lần thay sách này.

Tôi cho rằng ông Hãn đã không phân biệt được việc biên soạn sách mới và in lại ( tái bản) sách hàng năm.

Lấy một ví dụ cụ thể: cuốn SGK Văn học lớp 9 chẳng hạn in lần đầu năm 1988 theo chương trình CCGD thì mãi đến năm 2005 mới biên soạn lại theo chương trình Ngữ văn mới. Như thế, 17 năm mới biên soạn lại sách cho lớp 9. Trong 17 năm ấy, có 1 lần sách được chỉnh lý (năm 1995) chứ không phải biên soạn lại.

Điều đó có nghĩa là, nếu tính từ năm 1995 ( chỉnh lí) đến năm 2005 là thời điểm thay sách mới thì cuốn sách Văn học lớp 9 đã dùng trong 11 năm không hề thay đổi. Cũng có nghĩa là nếu một HS nào đó mua cuốn sách Văn học 9 năm 1995 thì sau đó 10 người em của HS này có thể dùng chung cuốn sách mà anh (chị) mình đã mua mười năm trước (năm 1995). Các môn học khác cũng tương tự. Thế thì tại sao cứ bảo “sách thằng anh năm trước học thằng em năm sau không dùng được nữa”( trừ một số rất ít sách thí điểm như trên tôi đã nêu)?

Không thể là triệu phú nhờ viết SGK!

Tôi là một trong những tác giả SGK viết nhiều nhất trong môn Ngữ văn theo chương trình mới ( từ lớp 6 đến lớp 12). Từ năm 1998 đến nay, tôi tham gia khá đầy đủ các hoạt động biên soạn chương trình và SGK Ngữ văn theo yêu cầu đổi mới của Quốc hội ( Nghị quyết 40- khoá X). Vì thế, tôi biết rất rõ chế độ và chính sách đãi ngộ của nhà nước đối với các tác giả.

Cũng theo ông Hãn, việc trả nhuận bút SGK cho các tác giả theo cách lấy giá bìa nhân lên với số lượng bản in và hưởng theo phần trăm (10% gì đó), cho nên riêng cuốn Tiếng Việt lớp 2, Tập 1 ( do GS.TS Nguyễn Minh Thuyết chủ biên cùng 3 tác giả khác) có giá bìa là 9.200 đồng, số lượng in năm 2004 là 128. 000 bản.

Theo cách tính của ông Hãn thì nhóm tác giả này sẽ được hưởng tổng số tiền nhuận bút là: 128.000 b x 9.200 đ x 10 % = 117.760.000 đồng ( một trăm mười bảy triệu bảy trăm sáu mươi ngàn).

Trong khi đó, các tác giả chỉ được trả tiền nhuận bút theo số tiết. Mỗi tiết chỉ được 350.000 đ . Cuốn Tiếng Việt lớp 2, tập 1 với tổng số tiết là 162 ( 9 tiết/tuần x 18 tuần); như thế các tác giả thực chất chỉ được 162 x 350 000 đ = 56.700.000 ( năm sáu triệu bảy trăm ngàn đồng). Đó là sách tiểu học, số lượng tiết cho mỗi tuần nhiều nên mới có số tiền nhuận bút khá hơn. Còn ở THPT mỗi tuần môn Ngữ văn ( CT chuẩn) chỉ 3 tiết.

Như vậy, cuốn sách Ngữ văn 10 (2 tập) số nhuận bút là 3 x 35 x 350.000 = 36.750.000 ( ba sáu triệu bảy trăm năm mươi ngàn). Số tiền ấy chia cho 21 tác giả tham gia biên soạn, thử hỏi các tác giả SGK có giàu được không?

Trong thực tế, có GS viết chỉ 2 tiết và đương nhiên ông được trả 700.000 đồng. Cũng cần nói đây chỉ là nhuận bút lần đầu, năm sau tái bản chỉ được hưởng 25% (1/4) giá nhuận bút lần đầu.

Trong quá trình biên soạn sách, NXBGD có cho các tác giả “đi trại” viết ở một số nơi (không cách xa HN hơn 180 km) hoặc họp tại Hà Nội để để tập trung thời gian hoàn thành bản thảo theo đúng tiến độ. Trong những lần này, trừ tiền ăn, ở mỗi tác giả được nhận 80.000đ/ngày. Trại thường diễn ra nhiều nhất là 1 tuần. Như vậy, ai đi đủ thì được 7 x 80.000đ = 560.000 đ...

Ngoài hai chế độ trên đây, chúng tôi không được thêm gì khác. Đó là sự thật về chế độ đãi ngộ mà các tác giả SGK được hưởng. Điều này có văn bản nhà nước và giấy tờ, biên bản còn đó.

Làm SGK trong 5 tháng: Bay bổng trên mây!

Ông Hãn nhiều lần khẳng định chỉ cần trong một thời gian ngắn (khi thì 3 tháng, khi thì 6 tháng) là có thể thay toàn bộ SGK phổ thông.

Lần này, ông nói: “Xin khẳng định, việc chuẩn bị và biên soạn chương trình SGK từ lớp 1 đến lớp 12 sẽ được hoàn tất và có thể triển khai ngay trong năm học tới.”

Năm học tới bắt đầu từ tháng 9/2007. Ông phát biểu là tháng 10/2006. Nghĩa là khoảng 11 tháng thì xong cả chương trình và SGK cho 12 lớp phổ thông.

Muốn triển khai tháng 9/2007 thì tháng 6 phải có sách để bồi dưỡng GV vào tháng 7 và 8; muốn tháng 6 có sách thì tháng 5 phải in; muốn tháng 5 in được thì trước đó tháng 3 phải có bản thảo sạch, chưa kể phải qua Hội đồng thẩm định quốc gia (2 đến 3 vòng) ... trừ tất cả đi chỉ còn khoảng 4-5 tháng để các tác giả biên soạn chương trình và sách. Mà phải có chương trình thì mới biên soạn được sách.

Thế thì cái kế hoạch thay đổi cả chương trình và SGK của ông Hãn đưa ra dựa trên cơ sở nào ? Có lẽ, ông chưa tham gia viết SGK bao giờ cả nên mới bay bổng trên mây trên gió như thế.

Thực ra, ông cũng đã nêu lên giải pháp. Đó là kế thừa chương trình lớp người đi trước, hiện đại hoá những kinh nghiệm đó lên cộng với đội ngũ trí thức hiện có thì theo ông “ không có gì là không thể”.

Tôi cho rằng nói chung chung như thế thì rất dễ. Sự hình dung của ông về việc thay chương trình và SGK phổ thông như trên chỉ là lý thuyết và lý thuyết của một người lãng mạn đến mức không bình thường.

Riêng việc ông nói: "Tôi đã đối chiếu chưong trình và SGK của miền Bắc, miền Nam trước 1975 (chỉ lược bớt một số phần không phù hợp) với sách của các nước tiên tiến như Mỹ, Nga hiện nay thì cơ bản là giống nhau” tôi xin được nghi ngờ.

Tôi không hiểu ông đã đối chiếu được SGK của những bộ môn nào? Tất cả các môn học chăng? Và môn học của cấp nào? Chỉ một lớp nào đó hay từ lớp 1 đến lớp 12? Nếu không phải thế thì làm sao ông có thể khái quát chắc chắn như thế?

Là người nghiên cứu và biên soạn chương trình, SGK môn Ngữ văn, tôi có thu thập khá nhiều chương trình, SGK môn học này của miền Bắc và miền Nam trước 1975. Tôi cũng có một số SGK của các nước Nga, Pháp, Anh, Mỹ về môn học này. Tôi cũng đã đối chiếu thử ở một số điểm thì thấy không phải như ông Hãn nói. Nếu ông đã đối chiếu về môn Ngữ văn như ông trả lời trên báo thì xin ông thử nêu lên những điểm giống nhau giữa các bộ sách ấy xem sao để chúng tôi có dịp kiểm chứng và học hỏi.

***

Tôi là kẻ hậu sinh, tuy học hàm, học vị không bằng ông Hãn nhưng cũng có đọc và nghiên cứu ít nhiều về môn học của mình.

Tôi thấy ông Hãn rất giàu tâm huyết với ngành giáo dục, một vài vấn đề ông nêu lên ngành giáo dục cũng cần suy nghĩ. Nhưng những gì ông nói như tôi vừa trình bày ở trên là rất thiếu cơ sở (cả lý luận lẫn thực tiễn) và đầy chủ quan.

Cũng như nhiều ngành khác, ngành GD còn không ít những vấn đề cần tháo gỡ, cần chống và xây thêm rất nhiều. Tuy nhiên, một khi góp ý và trao đổi đề có một giải pháp giúp ngành ổn định, đi lên, phải có một thái độ công bằng và khách quan, khoa học. Muốn thế, cần tìm hiểu thật kĩ những điều mình phát ngôn, trao đổi; cần phải tôn trọng sự thật, nói đúng sự thật để tránh gây thêm những hiểu lầm không đáng có. Nếu không, chỉ càng làm cho ngành giáo dục mất ổn định và tiếp tục đi xuống.

Hà Nội, 4/11/2006

• PGS.TS Đỗ Ngọc Thống (Viện Chiến lược và Chương trình Giáo dục)