Bài 2: Vẫn là bài toán quy hoạch vùng nguyên liệu

Quảng Ninh đang tập trung cho công tác quy hoạch phát triển các vùng sản xuất nông sản tập trung để tạo nền sản xuất nông nghiệp mang tính hàng hoá. Cùng với đó, Quảng Ninh còn là một trong những địa bàn trọng điểm về phát triển nghề rừng của cả nước nhưng đến nay cũng chưa có quy hoạch phát triển chế biến lâm sản trên địa bàn. Và có lẽ đây là căn nguyên của tình trạng khó giải quyết giữa phát triển “nóng” các cơ sở băm dăm mảnh gỗ xuất khẩu hay hạn chế để giữ rừng?

Nhìn từ kết quả một cuộc kiểm tra

[links(right)]Cuối tháng 2 vừa qua đoàn kiểm tra liên ngành của tỉnh do Sở NN&PTNT làm trưởng đoàn đã tiến hành kiểm tra một số cơ sở chế biến băm dăm gỗ xuất khẩu. Kết quả: 16/16 cơ sở đều có giấy phép kinh doanh được Sở KH&ĐT cấp; 6/16 cơ sở xây dựng dự án đầu tư nhà máy băm dăm và được chính quyền địa phương và các cơ quan liên quan thẩm định trước khi hoạt động. Còn lại các doanh nghiệp tư nhân đều không xây dựng dự án cơ sở hoặc nhà máy chế biến dăm mà căn cứ theo giấy phép kinh doanh, tự ý mua sắm máy móc thiết bị để sản xuất với công suất từ 10-30 tấn/ngày. Điều đáng lưu ý trong kết quả kiểm tra này là các cơ sở chế biến dăm mảnh tại Tiên Yên sử dụng máy móc, thiết bị nhập khẩu nằm trong danh mục khuyến cáo của Bộ KH&CN về tình trạng máy móc thiết bị kém chất lượng.

Ngoài một số cơ sở băm dăm mảnh lớn có dự án đầu tư và xây dựng được vùng cung cấp nguyên liệu phục vụ cho chế biến, thì hầu hết các cơ sở chế biến tư nhân nhỏ lẻ không xây dựng vùng nguyên liệu sản xuất mà chủ yếu dựa trên nguồn nguyên liệu sẵn có ở các địa phương. Nếu như các cơ sở chế biến lớn trước khi đi vào hoạt động đã xây dựng dự án đầu tư và được UBND tỉnh cấp quỹ đất để xây dựng nhà xưởng, bến bãi, kho tàng đảm bảo mặt bằng không gian hoạt động sản xuất, kinh doanh thì các cơ sở chế biến nhỏ ở các địa phương đa phần sử dụng quỹ đất tự có hoặc thuê lại của các hộ dân không nằm trong quy hoạch, không đảm bảo các điều kiện về mặt bằng sản xuất.

Người dân xã Cộng Hoà (Cẩm Phả) khai thác gỗ rừng trồng.

Đặc biệt khi kiểm tra về tác động môi trường cho thấy hầu hết các công ty cũng như cơ sở chế biến dăm mảnh đều có đề án bảo vệ môi trường hay các cam kết nhưng trong quá trình sản xuất lại không tuân thủ theo các bước như đã cam kết hoặc thực hiện không đúng gây ảnh hưởng tới môi trường xung quanh. Đã có nhiều cơ sở vi phạm bị chính quyền địa phương xử phạt hành chính về vấn đề này.  
Có lẽ cũng chính từ thực trạng này mà hiện nay trên địa bàn tỉnh có quá nhiều các cơ sở băm dăm gỗ trên địa bàn dẫn đến đa số các công ty chế biến dăm mảnh gỗ tại Hạ Long, Hoành Bồ không hoạt động hết công suất do thiếu nguyên liệu. Đã xảy ra tình trạng tranh mua nguyên liệu không lành mạnh giữa các công ty, doanh nghiệp trên cùng một địa bàn như ở Cẩm Phả, Hoành Bồ, rồi tình trạng quá tải về bến bãi chứa dăm, quá trình vận chuyển dăm đã gây ô nhiễm môi trường; các cơ sở chế biến nhỏ ở gần khu dân cư, gây tiếng ồn lớn ảnh hưởng tới đời sống của người dân… Đoàn kiểm tra liên ngành đã kiến nghị cần xem xét việc tạm dừng cấp phép cho các cơ sở chế biến băm dăm gỗ trên địa bàn tỉnh đến khi có quy hoạch chế biến lâm sản.

Cần sớm có quy hoạch

Theo tính toán của ông Nguyễn Văn Bắc, Giám đốc Công ty Lâm nghiệp Cẩm Phả: “Một máy băm dăm gỗ hoạt động với công suất là 150 tấn/ngày tương đương diện tích khai thác là 2ha rừng keo thì trong 1 tháng máy này sẽ băm được lượng gỗ của 60ha rừng. Trong khi để có một ha rừng trồng đến chu kỳ khai thác phải mất từ 5-7 năm. Với tốc độ phát triển quá nhanh của các dự án băm dăm mảnh như hiện nay chẳng mấy sẽ ngốn hết rừng trồng của tỉnh ta”.

Cùng chung nỗi lo như Giám đốc Công ty Lâm nghiệp Cẩm Phả, ông Trần Văn Hạnh, Phó Chủ tịch UBND xã Yên Than (Tiên Yên) cho rằng các cơ sở băm dăm cấp phép hoạt động thế là đủ rồi, giờ có thêm nữa chắc chắn dân sẽ chặt hết rừng non đi bán, như vậy đe doạ nghiêm trọng đến việc đảm bảo tỷ lệ che phủ rừng trên địa bàn.

Theo kết quả thống kê của các bộ, ngành Trung ương, năm 2011 tổng sản lượng dăm gỗ xuất khẩu của Việt Nam là 5,4 triệu tấn, tăng gấp hơn 10 lần so với năm 2001 và tăng 36% so với năm 2010. Thị trường xuất khẩu tập trung chủ yếu ở các nước Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc. Tại Quảng Ninh qua tìm hiểu chúng tôi được biết từ năm 2006 đã có nhà đầu tư đề nghị được xây dựng nhà máy băm dăm gỗ tại KCN Cái Lân nhưng ngày đó sau khi xem xét đánh giá các yếu tố đảm bảo điều kiện hoạt động cho nhà máy này tỉnh đã không đồng ý. Vì vậy đầu ra chính cho sản phẩm rừng trồng trên địa bàn vẫn là cung ứng gỗ chống lò cho ngành Than và cho các cơ sở chế biến gỗ. Thời điểm đó cũng đã có một Công ty từ Phú Thọ xuống thu mua gỗ rừng trồng của các hộ trên địa bàn tỉnh để làm gỗ nguyên liệu giấy và theo phản ánh của các công ty lâm nghiệp chính vì sự độc quyền này nên họ thường xuyên bị Công ty này chèn ép về giá bán. Tình trạng xe vận chuyển gỗ rừng trồng của nhân dân trong tỉnh xếp hàng ở KCN Cái Lân phơi nắng cho gỗ nhẹ bớt đi nhà thu mua mới chịu cân cho là chuyện bình thường. Chính vì không thể chịu sự chèn ép này nên các doanh nghiệp trong tỉnh tìm kiếm các đối tác nước ngoài và quyết định đầu tư xây dựng các cơ sở băm dăm mảnh để chủ động đầu ra cho sản phẩm của chính mình.

Tuy nhiên, cũng vì sự nở rộ quá mức các cơ sở băm dăm gỗ, lớn bé trên địa bàn thời gian qua trong khi không có vùng nguyên liệu nên buộc các cơ sở này phải tìm mọi cách để thu mua được gỗ. Và món “tiền trao cháo múc” ngay tại cửa rừng, cộng với cơn khát vốn để thanh toán các khoản nợ ngân hàng, đầu tư trồng rừng mới đã khiến bà con ở một số địa phương chặt cả rừng non đi bán.  

Mặc dù đang rất lo lắng về giữ diện tích rừng trồng trên địa bàn mình nhưng chính các địa phương đang có rừng cũng phải thừa nhận việc thu mua sử dụng sản phẩm gỗ rừng trồng của các hộ dân, các doanh nghiệp trồng rừng trong nước chưa nhiều, chủ yếu tiêu thụ thông qua các nhà máy sản xuất dăm gỗ và ván nhân tạo các loại. Nhờ có các cơ sở băm dăm này mà đầu ra cho sản phẩm gỗ rừng trồng thời gian qua rất thuận lợi, cộng với đó lượng nguyên liệu dư thừa, nhất là gỗ nhỏ dưới 10cm (cành ngọn, gỗ cong vênh, cây gãy đổ do bão hàng năm...) đều được tận dụng hết mang lại giá trị cho người trồng rừng. Với giá bán là 1 triệu đồng/tấn gỗ tròn cho các cơ sở băm dăm đã giúp cho người dân và các đơn vị trồng rừng giữ được rừng, tạo nguồn thu để trồng rừng mới và có điều kiện tiếp cận, triển khai chứng chỉ rừng và quản lý rừng bền vững...

Theo đánh giá của các chuyên gia, đúng là sản lượng gỗ rừng trồng hiện nay đang vượt xa nhu cầu thu mua gỗ để sản xuất bột giấy, làm gỗ công nghiệp, gỗ chống lò nhưng việc cung ứng gỗ cho các cơ sở băm dăm không phải là lối thoát bền vững cho người trồng rừng. Vấn đề là cần sớm có quy hoạch chế biến lâm sản của tỉnh để đảm bảo hài hoà giữa trồng - khai thác - tiêu thụ gỗ rừng trồng để nâng cao hiệu quả, giá trị thực của rừng.

Thanh Quân - Ngọc Lan
-------------------------
(Xem từ số báo ra ngày 30-5-2012)