Nuôi tôm nước lợ trong vùng nước ngọt - Hệ lụy khôn lường

Thời gian gần đây, nhiều hộ dân trên địa bàn xã Hoàng Quế (TX Đông Triều) đã tự ý khoan khai thác nước dưới đất trong tầng Cacbon-Pecmi để phục vụ nuôi tôm nước lợ. Tình trạng này đang gây ra những hệ lụy tiêu cực đến môi trường, làm sụt lún đất, ảnh hưởng đến sản xuất, nguy hiểm cho các công trình trên bề mặt.

"Rút ruột" nước ngầm để nuôi tôm

Có mặt tại thôn Nội Hoàng Đông, xã Hoàng Quế một ngày giữa tháng 10 này, chúng tôi chứng kiến hàng chục máy bơm hoạt động hết công suất nổ ầm vang cả một vùng. Những chiếc máy bơm này đang hối hả “rút ruột” hàng nghìn m³ nước mặn từ trong lòng đất, bơm vào các hồ nuôi tôm nước lợ. Đi cùng chúng tôi, anh Nguyễn Công Quyền, cán bộ địa chính xã Hoàng Quế, cho biết: Theo thống kê, hiện trên địa bàn xã có 26 hộ nuôi tôm nước lợ, 2 hộ chuẩn bị ao nuôi, tổng diện tích trên 28 ha, tập trung ở các thôn Cổ Lễ, Nội Hoàng Tây và Nội Hoàng Đông. Để có độ mặn phù hợp cho con tôm nước lợ sống và phát triển khỏe mạnh, các cơ sở nuôi tôm này đều tự khoan giếng, độ sâu từ 30-40m để bơm nước mặn hòa vào ao, nâng độ mặn để nuôi tôm. Đến nay, các hộ dân trong vùng đã khoan tổng cộng 26 giếng nước ngầm trái phép.

Một hộ dân thôn Nội Hoàng Đông (xã Hoàng Quế, TX Đông Triều) đang thuê thợ khoan giếng nước ngầm ngay tại bờ ao của gia đình.

Chúng tôi đến khu vực đầm nuôi tôm của Công ty THHH Sông Vàng (thôn Nội Hoàng Đông), là một trong những cơ sở đầu tiên của xã nuôi tôm nước lợ trong vùng nước ngọt. Hiện khu vực nuôi trồng thủy sản của Công ty có 5 ao nuôi tôm nước nợ, tổng diện tích gần 4ha. Trao đổi với chúng tôi, ông Nguyễn Đình Tầm, Giám đốc Công ty, cho biết: Trước đây Công ty chủ yếu là nuôi cá nước ngọt. Khi tình hình nuôi cá nước ngọt gặp khó khăn, giá tiêu thụ cá thương phẩm giảm xuống thấp, thị xã đã khuyến khích người dân và doanh nghiệp chuyển đổi mô hình sản xuất. Theo đó, Công ty đã đưa vào thử nghiệm mô hình nuôi tôm nước lợ trong vùng nước ngọt. Nhận thấy mô hình này mang lại hiệu quả, năm 2016 Công ty đã đầu tư trên 10 tỷ đồng để mở rộng diện tích nuôi công nghiệp. Đầm mới được cải tạo kiên cố chưa được 1 năm thì các ngành chức năng đến yêu cầu không được tiếp tục nuôi tôm; trám, lấp các giếng khoan nước ngầm. Tuy nhiên, do các đầm nuôi tôm mới xuống giống, nên Công ty đã đề nghị được nuôi hết vụ.

Mô hình nuôi tôm thẻ chân trắng trong môi trường nước ngọt xuất hiện đầu tiên ở TX Đông Triều năm 2012 với một diện tích nhỏ. Sau đó, một số địa phương cũng thử nghiệm mô hình này, như Nam Hoà, Tiền Phong (TX Quảng Yên); Phương Nam (TP Uông Bí); Hồng Thái Đông, Hồng Thái Tây, Yên Đức, Hoàng Quế (huyện Đông Triều). Tuy nhiên, mô hình này không được khuyến khích và các cơ quan chức năng kiểm soát rất gắt gao, hạn chế người dân nuôi theo cách trên.

Mô hình thử, hậu quả thật

Trao đổi với chúng tôi, ông Phạm Quang Tuyến, Chủ tịch UBND xã Hoàng Quế, cho biết: “Vùng nuôi trồng thủy sản của xã có diện tích trên 50ha được quy hoạch để nuôi thủy sản nước ngọt, nhưng mấy năm gần đây do giá cá thương phẩm thấp, một số hộ dân đã chuyển sang nuôi tôm nước lợ. Để nâng độ mặn ao phù hợp cho con tôm phát triển, nhiều hộ đã tự ý khoan giếng nước ngầm trái phép. Trước tình trạng này, xã đã thành lập tổ công tác tiến hành rà soát, lập danh sách các hộ tự ý khoan giếng nước ngầm trái phép. Đồng thời, tổ chức tuyên truyền, vận động bà con không khoan thêm giếng mới, tiến hành trám, lấp các giếng đã khoan trước đó, trả lại hiện trạng ban đầu và không thả tôm trong các vụ tới".

Ông Đoàn Duy Vinh, Phó Phòng Tài nguyên nước (Sở TN&MT), cho biết: Để nuôi được tôm nước lợ trong vùng nước ngọt, người dân xã Hoàng Quế đã khoan vào tầng chứa nước trong đá vôi Cacbon-Pecmi để lấy nước mặn. Mô hình sản xuất này bước đầu có thể thỏa mãn nhu cầu hiện tại của số người dân, nhưng với việc khoan giếng ngầm để lấy nước mặn nuôi tôm và việc thải nước nhiễm mặn từ ao nuôi tôm này ra các vùng nước ngọt, sẽ để lại hệ lụy rất khó lường đối với môi trường khi đất và nước bị nhiễm mặn.

Đầm nuôi tôm nước lợ của Công ty TNHH Sông Vàng ở thôn Nội Hoàng Đông.

Theo ông Vinh, nhiều công trình nghiên cứu của các nhà khoa học đã cảnh báo sự bất ổn của mô hình nuôi tôm nước lợ trong vùng nước ngọt. Cụ thể, việc này sẽ tác động rất lớn đến môi trường. Đặc biệt, việc khoan giếng lấy nước ngầm nhiễm mặn để nuôi tôm về lâu dài sẽ ảnh hưởng đến tầng nước ngầm, nếu khai thác quá mức sẽ dẫn đến cạn kiệt nguồn nước ngầm và có khả năng gây sụt lún. Về lâu dài, ngoài việc thẩm thấu của nước nhiễm mặn vào đất, thì việc xả nước thải từ các ao nuôi tôm ra môi trường sẽ gây nguy cơ nhiễm mặn sâu vào các vùng nước ngọt, ảnh hưởng nghiên trọng đến năng suất của các diện tích cây trồng khác.

Không phải chờ lâu dài, mà hiện nay, hệ lụy từ việc nuôi tôm nước lợ trong vùng nước ngọt đã bắt đầu cho thấy. Ông Ngô Văn Sinh (thôn Nội Hoàng Đông) cho biết: “Gia đình tôi có hơn 1ha đầm nuôi thủy sản. Trước đây tôi thường nuôi cá rô phi. Hơn 1 năm trở lại đây, một số hộ dân trong thôn tự ý đưa tôm nước lợ vào nuôi trong vùng nước ngọt, thì đồng đất ở đây ngày càng bị nhiễm mặn, cá rô phi không thể sống được. Do đó, đầu năm nay, gia đình tôi chuyển sang nuôi cá trắm cỏ, trắm đen, nhưng hiệu quả thấp. Nếu cứ đà này, có lẽ tôi cũng phải chuyển sang nuôi tôm nước lợ...”.

Tình trạng sụt lún đất do hoạt động khai thác nước ngầm xảy ra ngày càng nhiều ở thôn Nội Hoàng Đông. (Ảnh do người dân thôn cung cấp)

Để ngăn chặn những hệ lụy xấu có thể xảy ra, ngày 9/10/2017, UBND tỉnh đã ban hành Văn bản số 7509/UBND-MT về việc tăng cường công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động khai thác, sử dụng nước ngầm phục vụ nuôi trồng thủy sản trên địa bàn. Trong đó, UBND tỉnh yêu cầu các địa phương tăng cường công tác quản lý nhà nước về tài nguyên nước dưới đất trên địa bàn; xử lý nghiêm đối với các tổ chức, cá nhân khai thác nước ngầm trái phép để sử dụng cho nuôi trồng thủy sản nước ngọt, nuôi trồng thủy sản nước mặn, lợ; xử phạt vi phạm hành chính đồng thời buộc các tổ chức, cá nhân phải thực hiện xử lý trám lấp công trình khai thác nước dưới đất theo quy định… 

Tuy nhiên, qua thực tế những gì chúng tôi chứng kiến tại thôn Nội Hoàng Đông, nơi hiện có 9 hộ nuôi tôm nước lợ trên diện tích 19ha, thì xem ra “cuộc chiến” giữ nguồn nước ngầm tại địa phương sẽ còn nhiều khó khăn phức tạp. Tại đây, chúng tôi phát hiện 2 hộ dân trong thôn đang thuê hai nhóm thợ thản nhiên tiến hành khoan giếng nước ngầm ngay tại bờ ao của gia đình để bơm nước mặn vào ao chuẩn bị cho nuôi tôm. Như vậy, danh sách mà xã Hoàng Quế thống kê sẽ không dừng lại ở con số 26 hộ, mà đã là 28 hộở thời điểm chúng tôi đến. Và nếu cứ để tình trạng như hiện tại thì chắc chắn số hộ nuôi tôm trên địa bàn xã Hoang Quế sẽ không dừng lại ở con số này...

Nguyễn Chiến

[links()]