Phát huy giá trị di sản Bạch Đằng - Đôi điều trăn trở

Quảng Yên đã và đang gắn bảo tồn di sản với phát triển du lịch, đặc biệt là với Khu di tích quốc gia đặc biệt Chiến thắng Bạch Đằng trên địa bàn. Tuy nhiên, khó khăn về kinh phí đang là rào cản lớn khi địa phương hiện thực hóa mục tiêu trên.

Cọc Bạch Đằng được trưng bày phục vụ du khách tham quan tại Bảo tàng Quảng Ninh.

Khu di tích Chiến thắng Bạch Đằng với dòng Bạch Đằng giang lịch sử là niềm tự hào của mỗi người dân nước Việt, gắn với 3 lần chiến thắng chống giặc ngoại xâm của cha ông ta vào các năm 938, 981, đặc biệt là năm 1288. Sau hơn 700 năm “vật đổi, sao dời” nhưng qua các cuộc khai quật khảo cổ học, bên tả ngạn sông Bạch Đằng (TX Quảng Yên), các nhà khoa học đã phát hiện được 3 bãi cọc gỗ với phạm vi lớn, gồm: Bãi cọc Yên Giang, Đồng Vạn Muối và Đồng Má Ngựa, đều có khung niên đại thế kỷ XIII, là chứng tích của chiến trận Bạch Đằng năm 1288.

Cùng với đó là một vùng tâm linh liên quan đến danh tướng Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn - người đã trực tiếp lãnh đạo quân dân nhà Trần làm nên chiến thắng Bạch Đằng năm 1288, với hệ thống đền, đình, miếu thờ ông và những cận thần đã có công lao trong trận chiến oanh liệt đó, tạo thành một quần thể di tích lịch sử Chiến thắng Bạch Đằng, đã được công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt vào năm 2012. Quy hoạch tổng thể bảo tồn và phát huy giá trị Khu di tích lịch sử Chiến thắng Bạch Đằng cũng đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt vào tháng 2/2013.

Đình Yên Giang thuộc quần thể di tích Chiến thắng Bạch Đằng nay đã hoàn thành .

Hơn 5 năm đã trôi qua nhưng việc triển khai thực hiện Quy hoạch này tiến triển khá chậm. Tính đến hết năm 2012, từ các nguồn vốn chương trình mục tiêu quốc gia về văn hoá (là chủ yếu), vốn địa phương và nguồn xã hội hoá, hầu hết các điểm thờ tự nằm trong quần thể di tích đều đã hoàn thành việc tôn tạo, với điểm nhấn là khu trung tâm di tích Bạch Đằng với đền Trần Hưng Đạo, miếu Vua Bà, bến đò cổ. Đây là một thuận lợi rất lớn của Quảng Yên so với các khu di tích quốc gia đặc biệt khác của tỉnh.

Sau khi các nguồn vốn ngân sách bị giảm thiểu, với chủ trương xã hội hóa mạnh mẽ của tỉnh thì việc triển khai Quy hoạch càng khó khăn hơn. Việc trùng tu, tôn tạo di tích đình Yên Giang phải đổi chủ đầu tư 3 lần mới hoàn thành mà nguyên nhân chính cũng là do không huy động được nguồn vốn xã hội hoá. Cho đến nay, việc xây dựng tuyến đường giao thông vào các cụm di tích bãi cọc Đồng Má Ngựa, Đồng Vạn Muối vẫn chưa có động tĩnh; việc làm đường vào đền Trung Cốc, đình Trung Bản gắn với chương trình xây dựng nông thôn mới, phát triển đô thị may mắn đã hoàn thành.

Khu trung tâm di tích Bạch Đằng với đền Trần Hưng Đạo - miếu Vua Bà, bến đò cổ được tôn tạo khang trang chủ yếu từ nguồn vốn chương trình mục tiêu quốc gia về văn hóa.

Đặc biệt, các hạng mục của khu trung tâm di tích được thị xã kêu gọi doanh nghiệp đầu tư nhưng các nhà đầu tư chưa mặn mà. Cho đến nay, công trình Nhà trưng bày Chiến thắng Bạch Đằng, tượng đài Trần Hưng Đạo, hệ thống đường dạo, nhà đón tiếp, sân tổ chức lễ hội vẫn dừng ở khâu san lấp mặt bằng; bãi cọc Yên Giang - "linh hồn" của di tích Bạch Đằng, vẫn là khu ao nhỏ được tháo nước để bảo quản các cọc gỗ đã phát lộ, khiến không ít du khách thất vọng, hẫng hụt khi tới tham quan.

Những năm gần đây, việc xã hội hoá trong đầu tư cho các di tích cũng như hệ thống dịch vụ đi kèm để phát huy giá trị trên địa bàn Quảng Ninh có nhiều khởi sắc. Tiêu biểu, 2 khu di tích quốc gia đặc biệt trên địa bàn tỉnh là khu di tích nhà Trần tại Đông Triều, khu di tích - danh thắng Yên Tử tại Uông Bí đều đã huy động được nguồn vốn xã hội hoá từ các doanh nghiệp, đơn vị, cá nhân để đầu tư các hạng mục, có diện mạo thay đổi rõ rệt. Như Yên Tử, từ nguồn vốn xã hội hoá đã đầu tư xong tượng Phật hoàng Trần Nhân Tông, tu bổ chùa Một Mái, hệ thống vườn tháp, ao Mắt Rồng và gần đây là xây dựng khu trung tâm lễ hội dưới chân Yên Tử. Khu di tích nhà Trần cũng đã và đang đầu tư nhiều công trình như chùa Ngoạ Vân, chùa Quỳnh Lâm, Thái Miếu, chùa Trung Tiết, cổng vào khu di tích, tuyến cáp treo lên Ngoạ Vân...

Chứng tích trận địa cọc Bạch Đằng tại bãi cọc Yên Giang nay vẫn là ao nhỏ, được tháo nước để bảo quản các cọc gỗ.

Tuy nhiên, điểm dễ thấy là các di tích tôn giáo như chùa dễ huy động nguồn lực xã hội hoá hơn cả, ngược lại, các di tích tín ngưỡng như đình, đền, miếu thường rất khó tìm được nhà đầu tư. Khu di tích Chiến thắng Bạch Đằng tại Quảng Yên cũng không phải là ngoại lệ. Quảng Yên đang đi theo định hướng của tỉnh là gắn bảo tồn di sản với phát triển du lịch nhưng khó khăn về kinh phí đang là rào cản khi địa phương hiện thực hóa các dự án kể trên.

Thêm nữa, theo Dự án bảo tồn và phát huy giá trị khu di tích lịch sử Chiến thắng Bạch Đằng đang triển khai, khâu tôn tạo hiện nay đầu tư tập trung cho cơ sở hạ tầng, nhà trưng bày, tượng đài còn bãi cọc Bạch Đằng sẽ đầu tư vào giai đoạn sau năm 2020. Thiết nghĩ, giải quyết vấn đề này không chỉ địa phương mà cần có sự vào cuộc mạnh mẽ của tỉnh trong thu hút, huy động nguồn lực đầu tư để phát huy tương xứng giá trị di tích Chiến thắng Bạch Đằng 1288 tại Quảng Yên. Cùng với đó, TX Quảng Yên cần nghiên cứu, đề xuất triển khai sớm khu trưng bày ngầm bãi cọc Bạch Đằng - hiện vật gốc, chứng tích lịch sử quan trọng của trận chiến năm xưa, nhằm lan tỏa ý nghĩa và thu hút du khách tốt hơn.

Phan Hằng