Phát triển thị trường ô-tô theo hướng nào?

Sau hơn 20 năm phát triển, ngành công nghiệp ô-tô Việt Nam đã có 18 doanh nghiệp (DN) FDI và 38 DN trong nước tham gia sản xuất. Ngành công nghiệp ô-tô đóng góp nguồn thu đáng kể cho ngân sách nhà nước (NSNN), bình quân khoảng hơn một tỷ USD/năm (chỉ tính riêng các khoản thuế) và giải quyết việc làm cho khoảng 80 nghìn lao động. Tuy nhiên, về tổng thể, ngành ô-tô đã không đạt được nhiều mục tiêu như kỳ vọng ban đầu…

Lắp ráp ô-tô chuyển giao công nghệ từ Hãng HYUNDAI (Hàn Quốc) tại Nhà máy ô-tô Đồng Vàng (Bắc Giang).

Không đạt mục tiêu tăng trưởng

Với năng lực sản xuất gần 500 nghìn xe/năm, gồm các loại xe con, xe tải, xe khách,... ở góc độ nào đó, ngành ô-tô trong nước đã phần nào đáp ứng nhu cầu, nhất là cung cấp ô-tô giá rẻ (nếu so với xe nhập khẩu). Tuy nhiên, về tổng thể, ngành công nghiệp ô-tô đã không đạt được như kỳ vọng, khi hàng loạt các chỉ tiêu về sản lượng, tỷ lệ nội địa hóa, quy mô thị trường, chủng loại, chất lượng xe, kim ngạch xuất khẩu,... đều không đạt mục tiêu.

Ngay trước thời điểm bắt đầu giảm thuế suất thuế nhập khẩu từ khu vực ASEAN theo lộ trình cam kết, các hãng sản xuất và lắp ráp trong nước đã có những động thái giảm giá được coi là mạnh mẽ nhất từ trước đến nay. Một mặt, có thể coi đây là yếu tố tăng sức cạnh tranh, tranh thủ thị phần trước thời điểm biến động lớn về cơ cấu thị trường. Mặt khác, việc này cho thấy lợi nhuận của các hãng xe trước đây tương đối lớn.

Ở một khía cạnh nào đó, chính sách bảo hộ sản xuất trong nước đã tạo kẽ hở để các hãng xe lợi dụng, duy trì giá bán cao. Theo cam kết của Việt Nam trong AFTA, thời điểm 1-1-2017, thuế nhập khẩu ô-tô nguyên chiếc từ khu vực ASEAN về Việt Nam sẽ giảm xuống còn 30%. Như vậy, xe nhập khẩu sẽ có giá ngang bằng với xe sản xuất, lắp ráp trong nước. Đến năm 2018, thuế nhập khẩu giảm về mức 0%, xe nhập khẩu sẽ có giá thấp hơn xe sản xuất, lắp ráp trong nước khoảng 20%. Lợi thế đương nhiên thuộc về xe nhập khẩu và đã đặt các hãng sản xuất, lắp ráp ô-tô trong nước trước thế thua thiệt. Trước đó, từ ngày 1-7-2016, thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) của ô-tô được chia theo dung tích động cơ, giá những chiếc xe sang dung tích lớn, trong đó có cả xe đã qua sử dụng đội lên rất cao.

Đáng lưu ý, tỷ lệ ô-tô sản xuất nội địa khoảng 74% trong cơ cấu doanh số toàn ngành hiện nay, nhưng công suất thực tế chỉ đạt khoảng 45% tổng công suất thiết kế. Diễn đàn kinh tế Việt Nam (VBF) cho rằng, việc không tận dụng được hết công suất có thể làm các nhà đầu tư lo ngại và thậm chí đặt dấu hỏi đối với khả năng đầu tư mới trong tương lai. Chênh lệch chi phí và năng lực cạnh tranh của ô-tô sản xuất trong nước còn yếu kém, vì thế cơ quan quản lý cần áp dụng chính sách kiểm soát nghiêm ngặt và minh bạch trong việc nhập khẩu xe nguyên chiếc; thẩm định giá kê khai của ô-tô nhập khẩu; kiểm soát chặt chẽ đối với việc nhập khẩu xe đã qua sử dụng. Trước đó, để bảo vệ các công ty sản xuất trong nước, Bộ Công thương đã từng đề xuất kiểm tra giá ô-tô nhập khẩu khai hải quan, tránh hiện tượng khai giá thấp để trốn thuế và gian lận, với hàm ý có thể nâng giá tính thuế các loại xe nhập khẩu nguyên chiếc và kiểm soát chặt chẽ xe cũ nhập khẩu. Kể từ ngày 1-7 tới, sản xuất, lắp ráp và nhập khẩu ô-tô sẽ trở thành mặt hàng kinh doanh có điều kiện. Nếu không được tự do nhập khẩu ô-tô, chỉ có các DN chính hãng mới được nhập xe như hiện nay, thị trường sẽ khó thay đổi. Các DN ô-tô FDI tại Việt Nam vừa lắp ráp xe vừa được độc quyền nhập khẩu các thương hiệu của chính mình. Lắp ráp trong nước đem lại lợi nhuận cao, vì vậy, việc không nhập khẩu xe giá rẻ về phân phối là điều dễ hiểu. Chỉ có một số ít dòng xe có doanh số bán thấp, ít người sử dụng, các DN ô-tô mới quyết định nhập khẩu.

Chủ động giảm giá để chiếm lĩnh thị phần

Nhiều chuyên gia nhận định, khi tham gia AFTA, nhiều mẫu xe lắp ráp trong nước sẽ buộc phải hạ giá, hoặc phải đẩy mạnh các chương trình khuyến mãi, nâng cao chất lượng dịch vụ sau bán hàng. Hiện có hai DN tư nhân đáng chú ý là Công ty cổ phần Ô-tô Trường Hải (THACO) và Công ty cổ phần Hyundai Thành Công, hai cái tên còn “sót lại” với những nỗ lực và cam kết tăng sản xuất trong nước để tiến tới xuất khẩu ra khu vực Đông-Nam Á. Tại Việt Nam, THACO đạt tỷ lệ nội địa hóa hơn 32% đối với các loại xe chở người dưới 10 chỗ và đang phấn đấu đạt 40% để có thể xuất khẩu ra ASEAN. Tuy nhiên, hầu hết các thương hiệu ô-tô phổ thông được người tiêu dùng Việt Nam ưa chuộng như Toyota, Ford hay Honda đều đã và đang sản xuất, lắp ráp tại Thái-lan. Trước đây, các mẫu xe được nhiều liên doanh ô-tô nhập khẩu đều là những mẫu xe chủ yếu nhằm phát triển thương hiệu chứ không mang mục tiêu cao về doanh số.

Về phía người tiêu dùng, nếu theo đúng lộ trình, thời gian tới, giá ô-tô nhập khẩu từ các nước ASEAN sẽ giảm mạnh khi thuế nhập khẩu về mức 0% năm 2018. Tuy nhiên, người tiêu dùng không nên kỳ vọng giá xe nhập khẩu ngang bằng giá tại thị trường Thái-lan hay In-đô-nê-xi-a do các hãng sản xuất cũng chính là hãng độc quyền trong nhập khẩu xe. Giá sẽ giảm chủ yếu ở các dòng xe dung tích xi-lanh nhỏ, tiết kiệm nhiên liệu, còn các dòng xe sang, xe dung tích xi-lanh lớn đã bị áp thuế TTĐB ở mức cao, khó có thể giảm hơn. Khi người tiêu dùng có nhiều cơ hội lựa chọn trước xe nhập khẩu với giá thành cạnh tranh, ngoài yếu tố giá, chất lượng chính là yếu tố quyết định sự thành công trên thị trường. Giá hợp lý và mẫu xe đa dạng đã cho người tiêu dùng được hưởng lợi nhiều hơn. Tuy nhiên, trước áp lực về hệ thống cơ sở hạ tầng, giao thông đô thị, các biện pháp hạn chế phương tiện cá nhân, nhất là ô-tô có thể được áp dụng. Như vậy, người được hưởng lợi nhiều hơn ở khu vực không bị hạn chế, có thể có sự phân biệt giữa các đối tượng người sử dụng ở những địa bàn khác nhau.

Như vậy, viễn cảnh thị trường tràn ngập xe xuất xứ từ Thái-lan, In-đô-nê-xi-a,... hoàn toàn có thể xảy ra. Trên thực tế, ngành công nghiệp ô-tô Việt Nam còn quá yếu để tham gia chuỗi cung ứng thị trường thế giới cũng như việc tăng tỷ lệ nội địa hóa các sản phẩm trong nước. Suy cho cùng, các hãng xe đầu tư vào thị trường Việt Nam, mục tiêu lợi nhuận được đặt cao nhất. Khi được hưởng nhiều ưu đãi, thu được nhiều lợi nhuận, họ sẽ bám trụ, còn quy mô thị trường nhỏ, ưu đãi không còn,... việc họ rời đi cũng là điều dễ hiểu.

Năm 2017 có thể được xem là bước đệm quan trọng để thăm dò thị trường với các sản phẩm mới nhập khẩu nguyên chiếc, chuẩn bị cho giai đoạn từ 2018 trở đi, khi thuế giảm sâu. Hướng phát triển ngành công nghiệp ô-tô thời gian tới, Bộ Công thương tập trung phát triển dòng xe dưới chín chỗ, xe tải, xe khách và phát triển công nghiệp hỗ trợ; có chính sách ưu đãi, cơ chế thuế phù hợp để hỗ trợ, khuyến khích các DN, nhất là DN mạnh, với những dự án quy mô lớn, tạo hiệu quả và sức lan tỏa. Các ưu đãi về thuế sẽ bị thu hẹp nhưng sẽ hướng mạnh vào hỗ trợ phát triển ngành về mặt chính sách. Với định hướng này, các DN sẽ phải đầu tư tập trung vào phân khúc xe có dung tích xi-lanh từ 2.0 L trở xuống, đồng thời đổi mới, nâng cao chất lượng dịch vụ, nhằm giữ vững thị phần và đáp ứng tốt hơn nhu cầu của khách hàng.

PHẠM THÀNH CHUNG (Viện Chiến lược và Chính sách tài chính - Bộ Tài chính)