Rừng sản xuất ảnh hưởng đến các công trình hồ, đập chứa nước: Nên xem xét chuyển thành rừng phòng hộ

Các hồ đập có chức năng trữ, chứa nước nằm trong diện tích rừng sản xuất có nguy cơ mất an toàn cho các khu dân cư và diện tích đất canh tác vùng hạ lưu. Vào kỳ cao điểm khai thác, nhiều khu vực rừng trắng cây sẽ làm giảm khả năng giữ nước, giữ đất, tạo sự bồi lấp, xói mòn gây nguy cơ rò rỉ, nứt vỡ đập.

Hồ Đá Lạn (xã Tiên Lãng, huyện Tiên Yên) sau những cơn mưa đầu mùa 2016 bị bồi lắng, nước đục ngàu.

Với mục tiêu trữ, chứa nước phục vụ sản xuất và sinh hoạt của người dân, nhất là người dân vùng cao, từ nhiều năm qua, bằng các nguồn vốn khác nhau, tỉnh và các địa phương trong tỉnh đã xây dựng hệ thống các công trình hồ, đập trên địa hình đồi núi cao. Theo thống kê của Sở NN&PTNT, toàn tỉnh đang có vài chục công trình lớn nhỏ như vậy, hầu hết do địa phương quản lý. Trước đây, do hệ sinh thái rừng còn phong phú, rừng ít bị khai thác, độ che phủ rừng lớn, là cơ sở để giữ nguồn nước, giữ đất, nên các công trình này hoạt động tốt. Tuy nhiên, những năm gần đây, với chính sách giao khoán rừng, nhiều diện tích rừng đầu nguồn, thượng lưu và xung quanh hồ đập được quy hoạch là rừng sản xuất, có chu kỳ phát triển chỉ trong 5-7 năm là khai thác. Thời kỳ khai thác, các chủ rừng thường khai thác hàng loạt trên diện rộng và khai thác trắng, dẫn tới các diện tích rừng này nhất thời trở thành đồi núi trọc. Bởi vậy đã làm giảm khả năng giữ nước, giữ đất, tạo sinh thuỷ, khiến các công trình hồ đập vào mùa khô thì thiếu nước, không đáp ứng đủ nhu cầu nước của người dân, còn mùa mưa thì xảy ra tình trạng trôi đất đá, làm bồi lắng lòng hồ, đập; áp lực dòng chảy mạnh làm xói mòn các phần công trình xây dựng của hồ, đập, dẫn đến bị hư hỏng, nứt vỡ, rò rỉ...

Hồ Đá Lạn (xã Tiên Lãng, huyện Tiên Yên) được xây dựng khoảng năm 1970, quy mô 10ha, dung tích gần 1 triệu m3 nhằm cung cấp nước tưới tiêu ở các thôn Nương, 12, Đồng Châu và Đồng Báo (xã Tiên Lãng). Toàn bộ trên 100ha rừng đầu nguồn của công trình này là rừng sản xuất. Theo cán bộ cao tuổi xã Tiên Lãng, thời kỳ đầu, hồ Đá Lạn phát huy tác dụng tốt, phục vụ đắc lực cho sản xuất nông nghiệp của người dân. Tuy nhiên, những năm gần đây do ảnh hưởng từ việc khai thác rừng sản xuất tại khu vực thượng lưu, đầu nguồn, nên hồ Đá Lạn thường xuyên rơi vào tình trạng mùa khô thiếu nước, mùa mưa thì công trình xuống cấp, thiếu an toàn. Trước thực trạng này, mới đây tỉnh đã quyết định chuyển diện tích rừng sản xuất khu vực thượng lưu hồ Đá Lạn thành rừng phòng hộ. Hiện diện tích này đã bắt đầu được trồng rừng lại, tuy nhiên do mới trồng, cây nhỏ, nên khả năng giữ nước, đất, sinh thuỷ còn kém, chưa phục hồi hoàn toàn khả năng trữ, chứa nước vốn có của hồ Đá Lạn.

Hồ chứa nước Khe Lọng Trong (xã Thanh Sơn, huyện Ba Chẽ) vừa được khánh thành tháng 5-2015, là một trong 3 công trình trọng điểm của huyện Ba Chẽ được gắn biển chào mừng cuộc bầu cử ĐBQH khoá XIV và đại biểu HĐND các cấp nhiệm kỳ 2016-2021. Hồ có dung tích 0,385 triệu m3, tổng mức đầu tư hơn 34 tỷ đồng. Mục tiêu của công trình là cung cấp nước tưới cho gần 30ha đất nông nghiệp xã Thanh Sơn và nước sinh hoạt cho hơn 1.400 nhân khẩu. Hiện toàn bộ diện tích rừng sản xuất xung quanh hồ đang trong chu kỳ phát triển (chưa bị khai thác) nên công trình này chưa bị tác động, tuy nhiên, tương lai sẽ không tránh khỏi bị ảnh hưởng.

Tình trạng tương tự cũng diễn ra ở hồ Khe Cát (xã Hải Lạng, huyện Tiên Yên). Hồ chứa có tổng vốn đầu tư 411 tỷ đồng, rộng 56ha, khả năng chứa được 6,5 triệu m3, cung cấp nước phục vụ sản xuất cho 620ha đất nông nghiệp, 950ha nuôi trồng thuỷ sản và tạo nguồn cấp nước sinh hoạt cho gần 10.000 hộ dân. Hiện các hạng mục chính của công trình đang hoàn thiện, đáp ứng tiến độ đưa vào sử dụng trong năm 2017. Tuy nhiên, phương án chuyển đổi toàn bộ diện tích rừng sản xuất khu vực đầu nguồn, thượng lưu và xung quanh hồ thành rừng phòng hộ nhằm tăng cường khả năng giữ nước, giữ đất dường như vẫn chưa được tính tới.

Đập Lựng Do (xã Dương Huy, TP Cẩm Phả) cũng kém hiệu quả do tác động tiêu cực của rừng sản xuất xung quanh đập. Qua khảo sát của TP Cẩm Phả, hiện toàn bộ 153ha rừng thuộc lưu vực đập và 700ha rừng thuộc đầu nguồn thượng lưu đập đều là rừng sản xuất, đang giao cho Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Hoành Bồ và người dân sản xuất. Vị trí công trình này mới đây còn được một doanh nghiệp lựa chọn triển khai dự án xây dựng nhà máy nước sạch để cung cấp cho khoảng 600 hộ dân xã Dương Huy. Tuy nhiên, với hiện trạng rừng như hiện nay thì riêng chức năng trữ, chứa nước của đập Lựng Do đã kém hiệu quả, nên việc doanh nghiệp triển khai được dự án là rất khó.

Hệ thống hồ đập trữ, chứa nước có vai trò quan trọng trong sản xuất và đời sống. Các công trình này có mức đầu tư lớn, định kỳ phải bảo dưỡng, nâng cấp với chi phí không nhỏ. Với thực trạng nằm trong vùng rừng sản xuất như hiện nay đã khiến các hồ, đập luôn trong tình trạng “bất an”. Các đơn vị chức năng cần tính tới phương án xem xét chuyển các diện tích rừng sản xuất có ảnh hưởng tới các công trình hồ, đập thành rừng phòng hộ, nhằm phát huy tốt nhất tác dụng của công trình.

Việt Hoa