Thị xã Hồng Gai trong Chiến thắng trận đầu

Những năm kháng chiến chống Mỹ, một trong những sự kiện đã trở thành mốc son chói lọi, thể hiện tinh thần “Quyết đánh - Quyết thắng” của dân tộc ta là Chiến thắng trận đầu ngày 2 và 5/8/1964. Trong chiến thắng chung đó có một phần đóng góp hết sức quan trọng của quân và dân Hồng Gai anh dũng, kiên cường.

Trận đánh ngày 2/8, hải quân đã đánh đuổi tàu Maddox ra khỏi vùng biển nước ta. Đây cũng là lời cảnh báo đối với các thế lực xâm lược. Chỉ 3 ngày sau đó, đêm ngày 4, rạng sáng ngày 5/8, Mỹ đã dựng lên “Sự kiện Vịnh Bắc Bộ” vu khống hải quân ta tấn công tàu Mỹ trên vùng biển quốc tế và mở cuộc tập kích bằng đường hàng không vào một số vùng ven biển từ cảng Sông Gianh (Quảng Bình) đến Hạ Long.

Khi ấy, miền Bắc đang phải ra sức hàn gắn vết thương chiến tranh, khôi phục kinh tế, chi viện cho miền Nam, nên đầu tư cho quốc phòng còn ít ỏi. Vùng Đông Bắc Quảng Ninh có biên giới biển đảo nhưng biên chế mới đến cấp tiểu đoàn. Các đơn vị chủ lực khu vực Hồng Gai có Tiểu đoàn Phòng không cao xạ 207 và Khu tuần phòng 1 Hải quân (tương đương cấp tiểu đoàn).

Tuy nhiên, quân và dân ta đã chiến đấu anh dũng, làm nên những chiến công vĩ đại. Các lực lượng bộ đội phòng không, dân quân tự vệ, giao thông liên lạc, hậu cần, cứu thương... đã chiến đấu quên mình. Ông Nguyễn Văn Bút, nguyên Chính trị viên Đại đội tự vệ Bạch Đằng, kể: Đội hình bay của không quân Mỹ vừa chạm đến hòn Cóc thì bị pháo 88 ly của Tiểu đoàn Phòng không cao xạ 217 chặn lại. Chiếc A4D bay ở vị trí thứ 3 theo hướng mũi tên bị trúng đạn, bốc cháy.

Đội hình bay của địch rối loạn, có chiếc sà xuống thấp thì bị súng bộ binh của dân quân tự vệ Bạch Đằng và trung liên 20 ly của Hải quân phối hợp bắn cho tan tác. Đến 3 giờ chiều, 4 chiếc khác được chi viện hùng hổ bay đến, nhưng chỉ 25 phút sau đã phải chạy thoát thân.

Với tinh thần chiến đấu kiên cường và quả cảm của lực lượng phòng không và hải quân ta, cùng với sự phối hợp, hiệp đồng tích cực của lực lượng dân quân, tự vệ Cảng Hồng Gai, Công an nhân dân vũ trang Quảng Ninh, quân và dân ta đã bắn rơi tại chỗ 3 máy bay phản lực.

Chiến thắng trận đầu diễn ra khi mà tỉnh Quảng Ninh vừa thành lập chưa được bao lâu. Chính quyền, cơ quan, đoàn thể... đang trong giai đoạn củng cố, ổn định về mặt tổ chức để triển khai nhiệm vụ công tác thì đã phải đối mặt với cuộc chiến tranh phá hoại của Đế quốc Mỹ.

Trong trận chiến này, lực lượng dân quân, tự vệ ở thị xã Hồng Gai đã “nhập cuộc” rất nhanh, phối hợp với các đơn vị bộ đội hải quân, pháo cao xạ... đánh trả máy bay Mỹ và đã lập nên những chiến công đặc biệt xuất sắc, cả trong chiến đấu, phục vụ chiến đấu, cả trong bảo vệ nhà máy, hầm mỏ, xí nghiệp cũng như trong việc đảm bảo an toàn, tránh thương vong cho người dân…

Nhiều tấm gương dũng cảm đã xuất hiện ngay trong trận đầu này, như Trung đội phó súng máy cao xạ 14,5mm Trương Thanh Luyện, tự vệ Nguyễn Văn Bút của phố Bạch Đằng, Kíp trưởng Trần Xuân Tuấn của Nhà máy điện Cột 5, 2 nhân viên bưu điện Hồng Gai Nguyễn Thị Thu Thuỷ và Vi Thị Mến và rất nhiều những tấm gương khác nữa.

Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã có mặt tại Hồng Gai ngày 5/8/1964. Sách "Lịch sử Đảng bộ thành phố Hạ Long giai đoạn 1930-2010", do NXB Chính trị Quốc gia ấn hành trích lời cố Thủ tướng: "Tôi rất vui mừng được thấy trận đầu đánh thắng đế quốc Mỹ của các đồng chí. Tôi chuyển lời khen ngợi của Trung ương Đảng, của Bác Hồ đến với toàn thể cán bộ, chiến sĩ phòng không, hải quân, công an, dân quân tự vệ và toàn thể nhân dân Hồng Gai anh hùng".

Chiến thắng này có thể ví như “trận Bạch Đằng lịch sử” trên trời biển Hạ Long, là bài học về tinh thần dám đánh, quyết đánh và quyết thắng kẻ thù mạnh hơn, được trang bị hiện đại hơn mình. Chiến thắng của quân dân thị xã Hồng Gai đã cổ vũ quân dân cả nước hăng hái tiến lên giành thắng lợi to lớn, đập tan luận điệu huênh hoang của không lực Hoa Kỳ, làm nức lòng bạn bè xa gần và nhân dân tiến bộ thế giới. Sau chiến thắng vẻ vang ấy, khi về chúc Tết Ất Tỵ (1965) ở Vùng mỏ, Bác Hồ đã ngợi khen quân và dân Quảng Ninh.

Sau 30 năm, khi nhớ lại sự kiện này, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã viết: “Tôi đã tận mắt chứng kiến trận chiến đấu oanh liệt của các đơn vị pháo cao xạ, tàu hải quân, dân quân, tự vệ, công an vũ trang và nhân dân Hồng Gai chiều ngày 5/8/1964 giáng trả không quân Mỹ đến gây tội ác tại đây. Ba máy bay phản lực bị bắn rơi. Một giặc lái Mỹ bị bắt sống.

Đó là chiến công tuyệt vời của quân và dân Quảng Ninh, là kết quả 10 năm xây dựng, chiến đấu và trưởng thành, là biểu hiện tính ưu việt của chế độ XHCN do Đảng và Bác Hồ vạch đường chỉ lối, là sự mở đầu cho những thành tựu to lớn trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của Quảng Ninh…”

Trong giai đoạn hiện nay, âm vang của Chiến thắng trận đầu nhắc nhở chúng ta về lòng tự hào dân tộc, nêu cao tinh thần cảnh giác cách mạng, sẵn sàng đập tan mọi âm mưu và hành động chống phá của các thế lực thù địch, giữ vững vùng trời, biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc.