Tục Chạp tổ và ra cỗ họ ở Hà Nam

Lễ chạp tổ và lễ ra cỗ họ ở làng đảo Hà Nam (TX Quảng Yên) là nghi lễ cầu mong tiên công và tổ tiên phù hộ cho cháu, con một năm mới an khang thịnh vượng. Đồng thời, đây cũng là lễ cúng tiên công ở từ đường họ của người dân Hà Nam.

Chủ tế làm lễ cáo yết trước ban thờ tiên công. Ảnh chụp trước ngày 28/1.

Tết Nguyên đán ở vùng đảo Hà Nam đến sớm hơn ở nơi khác, được tổ chức vào cuối tháng chạp năm trước. Thậm chí, xưa kia những cư dân xã Phong Lưu xưa có tục chạp tổ ngay từ ngày mùng 2 tháng chạp. Vào ngày này, mỗi gia đình đều sắm mâm cỗ đến từ đường dòng họ lễ tổ mời tổ tiên về ăn Tết, tạ ơn tổ tiên phù hộ, cháu con có một năm tiến bộ, trưởng thành.

Mặc dù cuối năm bận trăm việc, đồng áng mùa màng nhưng con cháu xa gần trong các dòng họ vẫn dành thời gian sửa soạn sắm cỗ đem ra từ đường tạ ơn và báo cáo tổ tiên. Sau đó, mọi người tổ chức ăn uống tại nhà thờ dòng họ, tham gia các trò chơi, hát đúm.

Cũng trong ngày này, hội đồng dòng họ công bố việc chi tiêu và kết quả hoạt động trong một năm, rà soát lại sổ đinh xem năm qua ai mất, nhà ai thêm suất đinh để ghi tiếp vào gia phả. Những ngày lễ này thực sự là ngày đại hỷ của dòng họ và cũng là ngày để con cháu tụ họp gặp mặt, nhắc nhở con cháu về cội nguồn của mình.

Qua ba ngày Tết là đến lễ hội Tiên công. Mở đầu lễ hội Tiên công là lễ “Ra cỗ họ” hay còn gọi là “Lễ tế tổ” được các dòng họ tổ chức vào ngày mùng 4 tháng Giêng âm lịch hằng năm. Đây là nghi lễ lớn nhất ở các từ đường thờ tiên công trong năm.

Các gia đình cụ thượng có lễ vật đến từ đường họ nội và họ ngoại để kính cáo với tiên công, tổ tiên đã ban phúc ấm cho cụ thượng được lên chiếu thọ, đồng thời, kính báo cho hội đồng gia tộc năm nay cụ được thượng thọ và mời hội đồng gia tộc đến nhà dự lễ mừng thọ. Hoạt động này đã trở thành nét đẹp văn hoá hiếm có được người dân sống bên dòng sông Bạch Đằng lịch sử, được duy trì, tiếp nối, chuyển trao hàng trăm năm nay mỗi dịp đầu xuân mới.

Cỗ được bày trong nhà thờ họ dâng tiên tổ. Ảnh:Dương Phượng Đại(CTV)

Theo ông Dương Phượng Toại (xã Cẩm La, TX Quảng Yên), từ giữa thế kỷ XV, trên vùng làng đảo này, mỗi dòng họ đều xây dựng nên một nhà thờ để thờ phụng, tri ân công đức tổ tiên và hướng về nguồn cội Thăng Long, nơi các vị Tiên công đã xuôi về miền cửa sông Bạch Đằng để khai hoang lập ấp.

Trước kia, cũng từ những ngày lễ tổ này, nam giới từ 18 tuổi được chính thức công nhận là trai đinh, thực hiện các quyền lợi và nghĩa vụ đóng góp xây dựng dòng họ đến tuổi 60. Khi 60 tuổi ra họ làm lễ “Lão nhiêu”, 70 tuổi làm lễ “Kỳ lão”, 80 tuổi làm lễ "Thượng thọ", 90 tuổi hay 100 tuổi thì làm lễ "Đại thọ", được cả họ chúc mừng tại nhà thờ họ và tại gia đình.

Trong lễ hội Tiên công còn có nghi lễ rước người độc đáo. Các cụ đạt tuổi 80, 90 coi như một “Thiên tước”, một phúc lớn của trời ban cho gia đình, dòng họ được con cháu gọi là cụ Thượng và được rước  võng đào lên miếu Tiên công nằm tại xã Cẩm La trong các ngày từ mùng 5 - 7 tháng giêng.

Sau khi các nghi thức tế lễ cử hành xong, cả họ sẽ cùng ngả cỗ bày mâm cùng nhau thụ hưởng lộc và cùng chúc nhau năm mới nhiều điều may mắn và phát đạt. Lễ hội Tiên công tri ân những người đầu tiên đến vùng bãi triều cửa sông Bạch Đằng lấn biển khai hoang, lập ấp dựng làng xây dựng nên quê hương Hà Nam trù mật ngày nay.

Huỳnh Đăng