Vitamin A: Thiếu, thừa đều gây hại

Vitamin A là một vi chất thiết yếu của cơ thể. Do vậy rất nhiều người quan tâm vấn đề làm sao biết mình thiếu hay thừa vitamin A.

1. Có những loại vitamin A">vitamin A nào?

Có 2 dạng vitamin A:

• Một là vitamin A dạng có sẵn (như retinol, retinyl esters) chỉ có trong thịt. Khi hấp thụ, cơ thể có thể sử dụng ngay.
• Loại thứ 2 là tiền vitamin (beta-carotene) khi vào cơ thể sẽ chuyển hóa thành vitamin A.

Cả hai loại này khi vào cơ thể sẽ được chuyển thành retinal và retinoic acid - là dạng hoạt động vitamin A để tham gia vào quá trình trao đổi chất.

Vitamin A được dự trữ trong gan dưới dạng retinyl esters, sau đó chuyển thành all-trans-retinol để bám vào các protein thụ thể của retinol, hòa vào máu đi khắp cơ thể.

Vitamin A có nhiều trong trái cây tươi rau quả nhiều màu sắc và sữa, thịt, gan, cá, và dầu cá.

2. Vai trò quan trọng của Vitamin A với cơ thể người

Vitamin A là loại vitamin hòa tan trong mỡ, giữ vai trò quan trọng đối với thị lực, phát triển tế bào, sinh sản, thai nhi và hệ miễn dịch. Vitamin A cũng có thể chống oxy hóa bằng cách trung hòa các chất làm tổn thương tế nào.

- Vitamin bổ dưỡng cho mắt: Retinal là dạng hoạt động của vitamin A, kết hợp với protein opsin để tạo ra rhodospin - một phân tử quan trọng giúp mắt chúng ta nhận ra màu sắc và tầm nhìn ban đêm.

Vitamin A còn giúp bảo vệ và duy trì giác mạc (là phần ngoài cùng của mắt), giúp bảo vệ màng kết ở bên ngoài mắt. Vì vậy, khi bệnh nhân thấy mắt yếu, hay gặp các vấn đề về mắt thì bác sĩ thường kiểm tra vitamin A.

Các nghiên cứu chỉ ra vitamin A đầy đủ có thể giảm rủi ro của bệnh AMD (bệnh thoái hóa điểm vàng) bằng các hoạt động chống oxy hóa và tổn thương lên võng mạc.

- Vitamin A hỗ trợ hệ miễn dịch bằng cách hỗ trợ tế bào T phát triển; giúp các mô liên kết khác duy trì chức năng như làn da, ruột, phổi, bàng quang và tai trong.

- Vitamin A rất quan trọng trong việc phát triển mô phôi, vì vậy đóng vai trò đặc biệt của phôi thai trong giai đoạn đầu của thai nhi, nhưng quá nhiều vitamin A cũng có thể gây nguy hiểm cho bé.

3. Khi nào thì thiếu vitamin A?

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thiếu vitamin A thường xảy ra ở các nước nghèo khi chế độ dinh dưỡng không đầy đủ.

Thiếu vitamin A có thể dẫn đến các triệu chứng nguy hiểm như mù mắt; dẫn đến các bệnh đường ruột, đái tháo đường, tăng rủi ro các bệnh về máu, ảnh hưởng đến thai nhi.

Thiếu vitamin A có thể có những triệu chứng sau:

• Mù hay yếu thị lực ban đêm;
• Khô mắt hay ngứa đau mắt;
• Nhiễm trùng;
• Da khô, ngứa da;
• Chậm phát triển ở trẻ em;
• Vô sinh.

Nhìn chung, đây là những triệu chứng không rõ ràng, cũng có thể xảy ra ở các bệnh khác. Do vậy khi gặp một trong những triệu chứng trên, nên gặp bác sĩ để được khám và chẩn đoán, không nên vội kết luận là do thiếu và bổ sung ngay vitamin A. Việc bổ sung vitamin A nhiều, gây thừa cũng mang lại nguy cơ có hại cho sức khỏe.

- Một số bệnh nặng có nguy cơ thiếu vitamin A cao như: Trẻ em sinh non, bệnh mạn tính về đường ruột như Celiac, xơ gan, phẫu thuật đường ruột...

4. Thừa vitamin A">Thừa vitamin A gây hại gì?

Các tình huống dẫn đến thừa vitamin A thường do dùng quá nhiều vitamin A (nhất là qua dạng thực phẩm chức năng) có thể gây ngộ độc độc cấp tính hay mạn tính. Trong cả hai trường hợp, bệnh nhân có thể bị da vàng, nhức đầu, đau bụng, ói mửa và chóng mặt.

Ngộ độc vitamin A lâu dài có thể dẫn đến thay đổi ở da, tăng men gan, mệt mỏi và các triệu chứng không rõ ràng khác.

Chẩn đoán ngộ độc vitamin A qua bệnh sử, quá trình dùng vitamin A, bác sĩ có thể dùng kết quả xét nghiệm để xác nhận. Thường nồng độ vitamin A cao (>100mcg/dl) hơn mức bình thường (28-86mcg/dl). Trong vài trường hợp ngộ độc vitamin A khẩn cấp, nồng độ vitamin có thể lên đến 2000mcg/dl. Nồng độ canxi cao cũng thường gặp với bệnh nhân bị ngộ độc vitamin A.

5. Chúng ta cần bao nhiêu vitamin A mỗi ngày?

Liều dùng vitamin A hiện nay thường thấy được tính theo đơn vị International Unit (IU). Gần đây, viện y khoa Hoa Kỳ (IOM) chuyển liều dùng thành retinol activity equivalent (RAE) để có cách tính hiệu quả hơn, vì vitamin A dạng có sẵn hấp thu vào cơ thể khác với tiền vitamin A (provitamin A). Có thể quy đổi 1mcg retinol = 3.33 UI.

Liều dùng vitamin A khuyến cáo hằng ngày cho người lớn là 900mcg (3.000 IU) RAE cho nam và 700mcg RAE (2.333 IU) cho nữ. Với một người có sức khỏe bình thường cùng chế độ ăn uống cân bằng, có rau củ quả màu sáng cộng thêm thịt, sữa, thì sẽ có đầy đủ vitamin A mà không cần bổ sung.

Lưu ý: Vitamin A tự nhiên tốt hơn vitamin A đến từ thực phẩm chức năng. Cách tốt nhất để cơ thể hấp thụ vitamin A (và nhiều loại vitamin và khoáng chất khác) bằng cách tự nhiên qua đường thực phẩm tươi sống. Đơn giản vì khi chúng ta ăn uống trái cây, thực phẩm giàu vitamin A thì cơ thể cũng hấp thụ các loại chất khác, kèm thêm chất xơ và quan trọng là không có chất bảo quản.

Vitamin A trong thực phẩm chức năng thường có chất bảo quản để giữ và vitamin A loại này thường có nồng độ cao, dễ bị ngộ độc nếu dùng quá liều.