Đi tìm lời giải cho tiêu chí nhà ở của Ba Chẽ

Tính đến tháng 6-2015, toàn huyện Ba Chẽ có 5.080 hộ gia đình, thế nhưng tính theo tiêu chí nhà ở của Bộ Xây dựng trong chương trình xây dựng nông thôn mới thì Ba Chẽ có đến 2.012 nhà chưa đạt chuẩn.

Mục sở thị lang cang

Giữa những ngày nắng nóng trên 36oC, chúng tôi tìm về thôn Lang Cang, xã Đồn Đạc. Theo anh Ty Xí Sằn, cán bộ LĐ-TB&XH xã Đồn Đạc, thôn Lang Cang có 24/36 hộ nghèo nhà ở chưa đạt chuẩn. Trên con đường bê tông hoá từ chương trình xây dựng nông thôn mới vào gia đình anh Đặng Văn Pẩu và chị Bàn Thị Lai, dân tộc Dao, tôi chợt nghĩ, đường đẹp thế này mà ở trung tâm thì nhà nhà đua ra mặt đường. Thế nhưng ở đây nhà vệ sinh, chuồng lợn của nhà chị Lai lại… đua ra mặt đường. Anh Sằn bảo: “Nhà vệ sinh mới được tổ chức WHO tài trợ 2,5 triệu đồng/nhà”.

Những ngôi nhà xập xệ ở thôn Lang Cang.

Nghe tiếng người bên ngoài, chị Lai ra ngõ, tiếp lời: “Ở đây nhà nào có nhà vệ sinh là đều được hỗ trợ đó!”. Như chị nói thì hẳn nhà vệ sinh ở đây là “của hiếm” và nó còn đạt tiêu chuẩn cứng hoá hơn nhà ở của chị. Bởi ngôi nhà của gia đình chị chỉ được quây bằng gạch đất. Gian nhà vỏn vẹn có 15m2 mà có tới 4 thế hệ sinh sống. Của nả là hai cái giường, hai cái phản gỗ cùng bộ bàn ghế xiêu vẹo. Căn phòng bề bộn, không tủ, quần áo vắt hết lên cây sào bắc ngang nhà. Hai đứa cháu nội chị Lai cởi truồng, ngủ lăn lóc. Bà cụ khoảng hơn 90 tuổi, mẹ chồng của chị Lai ngồi tựa cửa, phanh ngực áo ra vì nóng. Nhà còn cô con gái gần 20 tuổi đã nghỉ học từ lâu để theo cha mẹ đi rừng. Tôi hỏi: “Các Công ty ở các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh về Ba Chẽ lấy công nhân sao chị không cho chồng, con đi?”. Chị đáp: “Sợ bị lừa bán sang Trung Quốc lắm!”. Tôi nhẩm tính, cả gia đình có 8 nhân khẩu, với vài ha rừng, lại không có nghề nghiệp ổn định, nếu cứ tiếp diễn cuộc sống này thì vài đời nữa, gia đình chị chắc cũng khó xây được nhà.

Rời nhà chị Lai, chúng tôi băng qua đoạn đường bê tông bỏng rẫy rồi lội qua con suối nhỏ, đi thêm khoảng 500m đường rừng chúng tôi tới thăm hai anh em nhà nghèo Chìu Tắc Giang và Chìu Đức Long. Thấy tôi vất vả với quãng đường, anh Đinh Văn Ngọ, cán bộ Phòng LĐ-TB&XH huyện kể: “Cứ mỗi mùa mưa bão, cán bộ huyện, xã cùng với các lực lượng bộ đội, dân quân phải đến từng nhà để thông báo, tuyên truyền, vận động người dân ra các điểm trường, nhà văn hoá tránh trú bão. Người già cả, trẻ em thì phải cho lên xe, chở ra ngoài, ăn mì tôm cứu trợ và chen chúc nằm ngồi tại điểm trú cho tới khi bão tan”.

Vợ chồng anh Long cùng 3 đứa con đang ở trên nương, nhìn thấy khách từ xa vội vàng thu xếp đồ về. Lũ trẻ thấy người lạ đến, cứ đứng một góc nhìn. Căn nhà ở hai anh em Giang, Long còn tệ hơn vì nhà chỉ quây bằng phên tre, lại không có nhà vệ sinh. Tôi hỏi về dự định xây nhà, anh Long chỉ tay ra những ngôi nhà quanh đó: “Nhà nào cũng vậy! Có ai hơn ai đâu”. May mắn là ba đứa trẻ nhà anh Long vẫn đang được đi học. Nhưng bố mẹ chúng bảo: “Học để xoá mù chữ, bởi học lắm thì cũng chỉ đi rừng mà thôi”.

Trở ngược con đường lúc vào, chúng tôi ra phía đầu thôn tới nhà anh Bàn Đức Liên và chị Chíu Tài Múi. Ngôi nhà có một lỗ thủng to đến người chui lọt. Tường nhà được làm bằng vách tre, trát vôi; không nhà vệ sinh, cũng chỉ có hai chiếc giường là vật dụng giá trị. Nghèo nhưng vợ chồng Liên còn phải nuôi và chạy chữa bệnh tật cho đứa con nuôi. Hồi mới cưới, chờ mãi không có con, hai vợ chồng bàn nhau xin con nuôi. Cháu Bàn Trung Cầu (tên anh chị đặt) được anh chị xin về nuôi từ 4 tháng nhưng đến 4 tuổi mới biết bò, lúc đi được thì bị thọt. Thiệt cho Cầu đến tuổi vào lớp 1 nhưng không được đi học. Anh Liên bảo: “Mấy ngày đầu tôi vẫn cõng con đi học và đón về nhưng do phải đi làm thuê tít trong rừng nên không thể đưa đi thường xuyên. Mẹ nó bị bệnh tim, ở nhà trông đứa con gái vợ chồng tôi sinh được sau khi xin Cầu, thế nên đành phải cho Cầu ở nhà”. Lũ trẻ con hàng xóm thấy người lạ, kéo sang đầy nhà, đứa nào cũng đen nhẻm, nhếch nhác. Hơn chục ngôi nhà quanh đó cũng chẳng khá hơn…

Chia tay Lang Cang khi mặt trời đã gần khuất sau đỉnh đồi, ánh mắt trẻ thơ Lang Cang cứ khiến tôi băn khoăn mãi. Nếu cuộc sống của người dân nơi đây không có gì biến động, Ba Chẽ không có gì đổi thay thì có lẽ có thêm vài đời nữa, những căn nhà như thế vẫn chiếm số đông ở Ba Chẽ.

Gần 50% số nhà không đạt tiêu chí

Theo ông Nguyễn Văn Đăng, Trưởng phòng LĐ-TB&XH huyện Ba Chẽ, trong số 2.012 nhà ở chưa đạt tiêu chí thì có tới 582 hộ nghèo, 748 hộ cận nghèo. Đồn Đạc là xã có số nhà ở chưa đạt chuẩn nhiều nhất. Với tổng số 1.320 hộ dân, Đồn Đạc có tới 588 nhà chưa đạt chuẩn, chiếm 44,5%. Xã Thanh Lâm có 303/455 nhà chưa đạt chuẩn, xã Đạp Thanh có 350/491 nhà chưa đạt chuẩn, xã Minh Cầm có 92/133 nhà chưa đạt chuẩn, xã Thanh Sơn có 282/411 nhà chưa đạt chuẩn, xã Nam Sơn có 231/544 nhà chưa đạt tiêu chí. Xã Lương Mông mặc dù đạt tiêu chí cơ bản về đích nông thôn mới năm 2015 nhưng số nhà ở chưa đạt tiêu chí cũng khá cao (166/345 nhà). Theo rà soát cấp thiết của huyện về nhu cầu nhà trước mắt có 396 hộ nghèo, tập trung 245 hộ ở Đồn Đạc.

Ông Đăng băn khoăn: Đáng nói là trong tổng số nhà ở không đạt chuẩn này có tới 90% không có nhà vệ sinh nên gây ảnh hưởng lớn đến môi trường sống và kéo theo tiêu chí môi trường sẽ không đảm bảo. Hơn nữa, vào mùa mưa bão thì phải di dời toàn bộ số dân cư này đến nơi an toàn. Những trường hợp bay nhà sau bão ở đây không hiếm. Tính riêng cơn bão số 14 năm 2013 có 33 nhà bị sập đổ hoàn toàn, 25 nhà tốc mái hoàn toàn, 42 hộ bị tốc một nửa mái.

Căn nhà vợ chồng anh chị Long - Thảo cùng 3 đứa con ở chỉ được quây bằng phên tre nên cứ mưa là ướt.

Nguyên nhân rõ thấy nhất đó là Ba Chẽ có tỷ lệ hộ nghèo cao, mức thu nhập thấp. Trong khi đó phong tục tập quán về nhà ở thì đơn giản. Khu dân cư lại ở các địa bàn vùng sâu, vùng xa, không tập trung nên muốn vận chuyển vật liệu xây nhà vừa khó, chi phí lại cao. Một số nhà có khả năng xây nhưng lại ỷ lại sự hỗ trợ của Nhà nước. Người dân không có sự ganh đua thoát nghèo. Anh Ngọ dẫn chứng: “Công cuộc bình xét hộ nghèo hàng năm diễn ra vô cùng gay gắt. Khổ nhất là ông trưởng thôn, nếu nhận xét và đưa hộ nào ra khỏi danh sách thoát nghèo thì tối đấy đừng mong về nhà, không người dân sẽ đến chửi bới không yên được. Mặc dù huyện đã có chế độ khuyến khích các hộ đăng ký thoát nghèo (500.000 đồng/hộ thoát được nghèo) nhưng mà hầu như chẳng có hộ nào đăng ký. Họ chỉ cần được là hộ nghèo để hưởng các chế độ chính sách hỗ trợ của Nhà nước”.

Đâu là lời giải?

Để giải quyết vấn đề nhà ở cho người dân, những năm gần đây Ba Chẽ đã vận động xã hội hoá nhiều chương trình an sinh xã hội trong đó có nhà ở. Để sẻ chia bớt những khó khăn của huyện nghèo, nhiều cơ quan, doanh nghiệp, đoàn thể và các nhà hảo tâm đã chung tay cùng Ba Chẽ xây nhà cho người nghèo. Điển hình năm 2014, Tổng Công ty Đông Bắc đã hỗ trợ xây 5 nhà ở cho người nghèo Ba Chẽ với trị giá 70 triệu đồng/căn. Tập đoàn Vingroup hỗ trợ xây 14 nhà ở, trị giá 50 triệu đồng/căn; LĐLĐ tỉnh hỗ trợ xây và sửa chữa nhà ở cho CNLĐ nghèo Ba Chẽ 5 căn trị giá 135 triệu đồng. Thông qua Uỷ ban MTTQ huyện, nhiều đơn vị, doanh nghiệp hảo tâm cũng hỗ trợ được nhiều hộ xây nhà với tổng số hàng trăm triệu đồng. Được biết năm nay, nhiều đơn vị cũng hứa hẹn tiếp tục hỗ trợ về nhà ở cho Ba Chẽ như Vingroup 15 nhà, mức 50 triệu đồng/căn; Hội Bảo trợ người tàn tật và trẻ mồ côi tỉnh 4 nhà, mức 40 triệu đồng/căn; LĐLĐ huyện vận động xây 15 nhà, tối đa 50 triệu đồng/căn. Tổng Công ty Đông Bắc cũng hứa hẹn sẽ tiếp tục ủng hộ Ba Chẽ thực hiện tiêu chí nhà ở trong năm 2015.

Bà Đỗ Thị Lan, Bí thư Huyện uỷ Ba Chẽ cho biết: Năm 2015 này, Ba Chẽ sẽ dành nguồn lực sâu hơn để hỗ trợ nhân dân xây dựng nhà ở. Và đến ngày 17-6 này, Ba Chẽ cũng tổ chức cuộc vận động xã hội hoá các nhà hảo tâm, cơ quan, doanh nghiệp chung tay cùng giúp đỡ Ba Chẽ.

Ông Đăng cho biết thêm: Ba Chẽ sẽ quyết liệt vận động các gia đình chưa đạt chuẩn tự vươn lên và vận động các doanh nghiệp hỗ trợ thêm tạo đòn bẩy động lực giúp họ xây nhà. Bên cạnh đó, Ba Chẽ cũng vận động các xã, đoàn thể hỗ trợ ngày công xây cho nhân dân. Theo quy định hỗ trợ nhà ở cho người có công, năm 2013-2014, Ba Chẽ cũng đã được Chính phủ hỗ trợ 95 hộ xây nhà. Với Quyết định 167 của Chính phủ từ năm 2008, Ba Chẽ cũng được hỗ trợ 465 hộ xây mới nhà ở thì nay tiếp tục đề nghị Trung ương quan tâm hỗ trợ. Huyện cũng đề nghị các Ban Nông thôn mới của các xã vận động các hộ chưa đạt một trong ba tiêu chí hoàn thiện nốt các tiêu chí còn lại để giảm số lượng nhà chưa đạt chuẩn xuống.

Theo bà Đỗ Thị Lan, về lâu dài, Nhà nước cần quan tâm tạo điều kiện về cơ chế để Ba Chẽ có cơ chế, chính sách ưu đãi có tính đặc thù cho huyện nghèo để Ba Chẽ thực hiện những bước đi của mình. Tỉnh uỷ cần sớm ban hành Nghị quyết phát triển KT-XH của Ba Chẽ; cơ chế hỗ trợ huyện nghèo; quan tâm chỉ đạo thu hút đầu tư cho Ba Chẽ có sự bứt phá vươn lên.

Thanh Hằng