Hang Tiên Ông -"Mái nhà" của người Hạ Long cổ

Hang Tiên Ông - còn gọi là hang Cái Đục (bản đồ của người Pháp trước gọi là Grotle du Cieau) nằm trên đảo Cái Tai, thuộc cụm đảo Hang Trai, ngay sau lưng làng chài Cửa Vạn trên Vịnh Hạ Long. 75 năm trước, năm 1938, nhà khảo cổ học người Thụy Điển tên là J.Anderson đã có chuyến hành trình khảo sát dấu tích người Việt cổ dọc ven bờ và trên các đảo thuộc Vịnh Hạ Long và Bái Tử Long, trong đó có hang Tiên Ông. Tại đây, ông đã phát hiện những lớp trầm tích khổng lồ chứa đầy vỏ ốc suối và một số công cụ bằng đá cuội khá thô sơ. Hang Tiên Ông đã được đánh dấu là điểm di tích khảo cổ trên bản đồ phân bố các di chỉ của người Hạ Long cổ trên Vịnh Hạ Long kể từ phát hiện đó.

Các nhà khảo cổ học đã tìm thấy công cụ đá và vô số vỏ ốc suối trong cuộc khai quật hang Tiên Ông, tháng 11-2007.

Nếu như hầu hết các hang động trên Vịnh Hạ Long có đặc điểm chung là miệng hang vừa phải, hoặc khi vào trong hang, lòng hang rất rộng thì hang Tiên Ông lại có cấu tạo gần như ngược lại. Miệng hang rất rộng (70m), giống như một “hàm ếch”, nền hang cao cách mặt biển ngày nay khoảng 5m. Bên ngoài cửa hang có khá nhiều khối thạch nhũ rơi xuống - dấu vết kiến tạo địa chất của tự nhiên. Lòng hang dốc dần vào trong, sâu khoảng 50m. Theo khảo sát của Ban Quản lý Vịnh Hạ Long, lòng hang Tiên Ông rộng ước khoảng hơn 1.000m2. Ở khoảng giữa hang, các măng, nhũ đá buông từ trên xuống và cả mọc từ dưới lên như tạo thành bức bình phong, chia hang thành hai ngăn. Tại ngăn phía trong có một khối nhũ đá, trông xa gần giống hình một ông bụt, người dân chài lấy đó mà gọi tên hang là hang Tiên Ông. Do mặt hang quay về hướng đông nam, trước cửa hang lại có nhiều khối thạch nhũ rơi xuống kê chắn nên không khí trong hang luôn thoáng đãng, mát về mùa hè, mùa đông thì tránh được đáng kể những cơn gió lạnh.

Ngày 17-11-2007, sau nhiều lần khảo sát, các nhà khảo cổ của Bảo tàng Lịch sử Việt Nam đã tiến hành khai quật một số điểm trong hang Tiên Ông với tổng diện tích 60m2.  Kết quả đã thu được một số công cụ bằng đá gồm rìu đá, dao đá, các mảnh gốm, xương động vật trên cạn v.v.. Các công cụ đá chế tác còn khá thô sơ, mới chỉ là ghè một mặt hoặc hai mặt trên bề mặt công cụ. Đặc biệt, chiếm số lượng nhiều nhất là các lớp trầm tích vỏ của loài ốc nước ngọt (97%) gồm ốc núi (có tên khoa học là Cyclophorus) và ốc suối (Melania); còn lại là vỏ các loài nhuyễn thể nước mặn như hà, sò v.v.. Theo các báo cáo khoa học công bố sau đó thì hang Tiên Ông chính là một trong những điểm cư trú, sinh sống của người Hạ Long cổ, cách ngày nay khoảng 10.000-8.000 năm, tương đương với di chỉ hang Soi Nhụ trên Vịnh Bái Tử Long, thuộc giai đoạn Văn hoá Hoà Bình - Bắc Sơn (sơ kỳ đá mới).

Sự xuất hiện của nhiều vỏ ốc nước ngọt được coi là tàn tích thức ăn của người Hạ Long cổ trong hang Tiên Ông cho thấy vào giai đoạn 1 vạn năm trước, nơi đây vẫn còn là lục địa. Kết luận này của các nhà khảo cổ phù hợp với nghiên cứu của các nhà địa chất học về lịch sử hình thành Vịnh Hạ Long. Với đặc điểm chung, phương thức sống của người Việt cổ giai đoạn sơ kỳ đá mới là hái lượm và săn bắn, người Hạ Long cổ ở hang Tiên Ông đã khai thác nguồn thức ăn tự nhiên từ sông, suối và bước đầu khai thác các sản vật biển. Họ đã lấy hang Tiên Ông làm ngôi nhà tự nhiên cho mình để cư trú.

Tháng 11-2011, theo quyết định phê duyệt của UBND tỉnh, hang Tiên Ông được mở cửa đưa khách vào tham quan, nằm trong tuyến du lịch cùng với Trung tâm Văn hoá nổi Cửa Vạn, làng chài Cửa Vạn, hồ Ba Hầm. Cùng với những hang động như Mê Cung, Thiên Long, Soi Nhụ, Đông Trong… hang Tiên Ông là một địa chỉ không thể bỏ qua của các nhà khoa học cũng như du khách nào muốn tìm hiểu về lịch sử cư trú của người Hạ Long cổ trên Vịnh Hạ Long.

Đại Dương