Hội thảo khoa học nhận diện và phát huy giá trị văn hóa, con người Quảng Ninh (Phiên thứ nhất)

Ngày 26/9, tại Khu di tích Quốc gia đặc biệt Yên Tử, Tỉnh ủy Quảng Ninh phối hợp với Bộ Biên tập Tạp chí Cộng sản tổ chức Hội thảo khoa học "Quảng Ninh nhận diện và phát huy các giá trị văn hóa, con người, tạo nguồn lực cho phát triển nhanh, bền vững". Hội thảo bàn những vấn đề hết sức quan trọng nhằm tiếp tục thúc đẩy mạnh mẽ việc thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII; phát biểu của Tổng Bí thư tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc và khâu đột phá trong Nghị quyết Đại hội XV Đảng bộ tỉnh trong xây dựng tỉnh Quảng Ninh trở thành tỉnh tiêu biểu về mọi mặt với đặc trưng của địa phương.

Các đồng chí: Nguyễn Xuân Ký, Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch HĐND tỉnh và PGS.TS Phạm Minh Tuấn, Phó Tổng biên tập phụ trách Tạp chí Cộng sản; PGS.TS Nguyễn Hồng Sơn, Phó Trưởng ban Kinh tế Trung ương; Đặng Xuân Phương, Phó Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ninh; Nguyễn Thị Hạnh, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ninh đồng chủ trì hội thảo. Dự hội thảo có đại diện lãnh đạo một số ban, bộ, ngành Trung ương; các đồng chí trong BTV Tỉnh ủy Quảng Ninh, các sở, ngành, địa phương trong tỉnh cùng các chuyên gia, nhà khoa học trong cả nước.

8h10: Phát biểu đề dẫn hội thảo, PGS.TS Phạm Minh Tuấn, Phó Tổng Biên tập phụ trách Tạp chí Cộng sản, nhấn mạnh:

Hiện nay, nguồn lực văn hóa đang được nhận diện với các ngành công nghiệp văn hóa. Trong số 13 ngành công nghiệp văn hóa, tiềm năng, lợi thế của Quảng Ninh hiện diện ở nhiều ngành và đặc biệt hiện diện nổi bật ở ngành du lịch văn hóa. Đây được xác định là nguồn lực quan trọng vừa đáp ứng nhu cầu tinh thần cho nhân dân trong tỉnh và khách du lịch trong cũng như ngoài nước khi đến với Quảng Ninh, là “con đường” ngắn nhất quảng bá hình ảnh Quảng Ninh với nhân dân cả nước và hình ảnh Việt Nam với bạn bè quốc tế.

Quảng Ninh là tỉnh có lịch sử hình thành và phát triển gắn liền với quá trình xây dựng và bảo vệ đất nước, con người Quảng Ninh cũng thể hiện những đặc trưng chung, đó là lòng yêu nước nồng nàn, ý chí tự cường dân tộc, tinh thần đoàn kết, ý thức cộng đồng, kết hợp với bản sắc rất riêng của vùng đất được coi là “cái nôi” của giai cấp công nhân Việt Nam, truyền thống công nhân Vùng mỏ, “Kỷ luật và Đồng tâm” đã được hình thành, vun bồi thành một di sản tinh thần của công nhân vùng mỏ, trở thành một đặc trưng của con người Vùng mỏ. Trải qua quá trình phát triển, các đặc trưng “Năng động – Sáng tạo – Hào sảng – Lành mạnh – Văn minh – Thân thiện” đã được nhận diện là những đặc trưng của con người Quảng Ninh.

Tuy nhiên, xu thế vận động và phát triển tiếp tục đặt ra yêu cầu mới, đòi hỏi Quảng Ninh không chỉ tiếp cận những nhận thức mới về phát triển bền vững, nhận diện mới về các giá trị văn hóa, con người Quảng Ninh hiện tại đồng thời đặt trong tầm nhìn trung hạn và dài hạn, mà còn phải có giải pháp thực tế, hiệu quả để chuyển hóa các giá trị này thực sự trở thành nguồn lực đáp ứng yêu cầu phát triển là tất yếu.

Đồng chí Phạm Minh Tuấn nhấn mạnh: Hội thảo khoa học lần này là dịp để trao đổi, thảo luận sâu về chủ đề trên, từ đó góp phần làm rõ một số vấn đề lý luận và thực tiễn để Quảng Ninh nhận diện và phát huy các giá trị văn hóa, con người, tạo nguồn lực, động lực cho phát triển nhanh, bền vững.

8h20: Báo cáo trung tâm tại hội thảo, đồng chí Nguyễn Xuân Ký, Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch HĐND tỉnh, khẳng định:

Hệ giá trị của tỉnh Quảng Ninh là tổng thể những đặc trưng, thuộc tính, phẩm chất căn cốt nhất, có tính đại diện tiêu biểu của địa phương, tổng hòa trên tất cả các mặt, lĩnh vực, từ thiên nhiên, văn hóa, xã hội, con người đến đặc điểm kinh tế, chính trị, quốc phòng, an ninh, đối ngoại... được hun đúc, định hình từ điều kiện tự nhiên, từ kết quả quá trình lao động, đấu tranh để sinh tồn và phát triển của cộng đồng địa phương trong suốt chiều dài lịch sử phát triển của vùng đất, có tính bao trùm, được đa số cộng đồng công nhận, tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ bằng ý thức tự giác.

Hệ giá trị của tỉnh Quảng Ninh là sợi dây nối quá khứ, hiện tại và tương lai, vừa mang tính truyền thống, vừa mang tính đương đại, phản ánh hơi thở của thời đại, trở thành mục tiêu, động lực, phương châm chỉ đạo, “hệ đường ray” để quy tụ lòng người, đoàn kết xã hội, xác định, gắn kết các định hướng lớn cho xây dựng, phát triển bền vững địa phương ở hiện tại và tương lai.

Các giá trị “Thiên nhiên tươi đẹp - Văn hóa đặc sắc - Xã hội văn minh - Hành chính minh bạch - Kinh tế phát triển - Nhân dân hạnh phúc” là hệ giá trị hợp trội được định hình dựa trên cơ sở địa phương hóa các giá trị tốt đẹp của quốc gia - dân tộc và nhân loại, tổng hợp hóa và nâng tầm các giá trị riêng lẻ của văn hóa, con người Quảng Ninh, làm thành bản sắc, cốt cách riêng có, trở thành tầm nhìn phát triển địa phương. Đồng thời, giữa các thành tố của hệ giá trị Quảng Ninh có quan hệ khăng khít, chặt chẽ, tương hỗ, bao quát khá toàn diện trên các lĩnh vực: điều kiện tự nhiên - văn hóa - xã hội - chính trị - kinh tế - con người, trong đó “thiên nhiên tươi đẹp” là điều kiện; “văn hóa đặc sắc” là nền tảng; “xã hội văn minh” là chuẩn mực; “hành chính minh bạch” là môi trường; “kinh tế phát triển” là phương tiện và “nhân dân hạnh phúc” là mục tiêu cuối cùng hướng đến. Đây cũng là nội hàm cốt lõi trong mục tiêu quản trị phát triển bền vững địa phương với mô hình phát triển bền vững dựa trên việc tìm kiếm sự cân bằng giữa ba yếu tố: kinh tế, xã hội và môi trường, gắn với nâng cao năng lực chống chịu, ứng phó trước các thách thức an ninh phi truyền thống ngày càng cực đoan hơn.

Đồng chí Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch HĐND tỉnh tin tưởng hội thảo sẽ bổ sung cho Quảng Ninh những tầm nhìn mới, góc nhìn mới, hiểu biết mới về giá trị văn hóa, con người Quảng Ninh để tiếp tục chuyển hóa thành mục tiêu, tầm nhìn dài hạn mang tính động lực phát huy sức mạnh tổng hợp gắn với các chiến lược hành động cụ thể để đưa tỉnh phát triển nhanh, bền vững.

Với tầm quan trọng đó, hội thảo nhận được sự quan tâm và tham dự của đông đảo các nhà lãnh đạo, quản lý, chuyên gia, nhà khoa học, với hơn 80 bài tham luận. Các bài viết được đánh giá là có sự đầu tư công phu, có chất lượng tốt, giàu hàm lượng khoa học, kinh nghiệm thực tiễn phong phú, đã kiến giải sâu sắc, nhiều chiều các nội dung của hội thảo. Trong đó tập trung chính vào nhận diện các giá trị văn hóa, con người Quảng Ninh thời kỳ hiện nay, đồng thời đặt trong tầm nhìn trung hạn và dài hạn; làm rõ hơn các phương thức, hình thức khơi dậy và phát huy giá trị văn hóa, con người phù hợp với đặc điểm đặc thù, với tiềm năng, lợi thế của tỉnh Quảng Ninh; đánh giá thực trạng, những kết quả đạt được, những tồn tại trong quá trình khơi dậy các giá trị văn hóa, con người Quảng Ninh thời gian qua; phân tích nguyên nhân thành công và hạn chế; bài học kinh nghiệm và những vấn đề đặt ra trong việc kết hợp chặt chẽ giữa phát triển nhanh, bền vững với phát triển con người, xây dựng nền văn hóa giàu bản sắc Quảng Ninh. Cùng với đó, gợi mở giải pháp cho Quảng Ninh để nhận diện được đầy đủ, toàn diện, sâu sắc, và phát huy hiệu quả các giá trị văn hóa, con người thực sự trở thành  nguồn lực cho phát triển nhanh, bền vững; gợi mở các kiến nghị chính sách của tỉnh với Trung ương; kiến nghị cơ chế, chính sách cụ thể của các địa phương với tỉnh.

8h35: PGS.TS Phạm Duy Đức, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh: “Nhận diện bản sắc văn hóa, sức mạnh con người Quảng Ninh trong thời kỳ mới”

Tỉnh Quảng Ninh là một vùng đất được ví như hình ảnh của đất nước Việt Nam thu nhỏ, là nơi hội tụ, giao thoa, kết tinh các giá trị tiêu biểu của nền văn minh sông Hồng, giàu bản sắc với sức mạnh đặc trưng của con người Quảng Ninh hội tụ bốn phương. Bản sắc văn hóa và giá trị con người Quảng Ninh chính là tài sản vô giá, là động lực quan trọng để phát triển Quảng Ninh ngày càng phồn vinh, hạnh phúc. Để khơi nguồn lực cho quá trình phát triển, việc nhận diện để xác định phương hướng, giải pháp phát huy bản sắc văn hóa và sức mạnh con người Quảng Ninh là một trong những vấn đề có ý nghĩa lý luận và thực tiễn hiện nay.

Quán triệt sâu sắc và toàn diện quan điểm của Đảng về xây dựng văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước hiện nay, nhất là triển khai thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII (năm 1998) và Nghị quyết số 33 của Hội nghị Trung ương 9 khóa XI (năm 2014) về văn hóa, ngày 9/3/2018, Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh đã ban hành Nghị quyết số 11-NQ/TU “Về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Quảng Ninh đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững”. Từ đó, tập trung nhiều nguồn lực, huy động sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội để tập trung thực hiện hiệu quả, thành công khâu đột phá này. Nghị quyết này đã đề ra mục tiêu xây dựng, quy hoạch bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa giàu bản sắc Quảng Ninh gắn với các trọng tâm, trọng điểm và lộ trình cụ thể.

Trong thời gian tới, để phát huy hơn nữa vai trò của bản sắc văn hóa Quảng Ninh trong xây dựng, phát triển tỉnh Quảng Ninh phồn vinh, hạnh phúc, cần tập trung thực hiện một số nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu sau: Trước hết, triển khai thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp phát triển văn hóa, con người trong các văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh Quảng Ninh, các chương trình, dự án đề ra về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của tỉnh để nâng cao hơn nữa chất lượng của các hoạt động văn hóa, khẳng định mạnh mẽ vai trò, vị thế của văn hóa Quảng Ninh - vừa là mục tiêu, vừa là động lực, vừa là nguồn lực nội sinh quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.

Thứ hai, tiếp tục đẩy mạnh nghiên cứu, khảo sát, đánh giá tổng thể về nguồn lực văn hóa tạo nên bản sắc văn hóa của Quảng Ninh.

Đặc biệt, trong thời đại cách mạng công nghiệp 4.0, cần tập trung vào phát triển mạnh mẽ hơn các ngành công nghiệp văn hóa; kết nối phát triển các ngành công nghiệp văn hóa ở địa phương với sự phát triển các ngành công nghiệp văn hóa ở Trung ương và các tỉnh bạn trên phạm vi cả nước. Đồng thời, tăng cường hơn nữa công tác truyền thông, quảng bá hình ảnh văn hóa và con người Quảng Ninh, giới thiệu bản sắc văn hóa của Quảng Ninh đối với nhân dân trong nước và bạn bè quốc tế.

Cùng với đó, điều tiết sự phát triển văn hóa thông qua đòn bẩy kinh tế; tập trung đào tạo, bồi dưỡng bồi dưỡng nguồn nhân lực trong lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật…

8h45: TS. Nhị Lê, Nguyên Phó Tổng Biên tập Tạp chí Cộng sản: “Triết lý văn hóa phát triển mạnh mẽ, bền vững và nhân văn Quảng Ninh”

Văn hóa làm nên nền chính trị Việt Nam. Đó là Quốc chính Việt Nam. Văn hóa làm nên niềm tin. Đó là Quốc tín Việt Nam,... Không có những nhân tố đó thì không có Quốc thể Việt Nam. Một quốc gia mà không có Quốc chính, không có Quốc tín thì khó có thể có Quốc thể một cách ngang tầm và xứng đáng. Đó chính là văn hóa và xét cho cùng không thể là gì khác, ngoài văn hóa.

Càng tiến vào thế kỷ XXI, khi lịch sử phát triển của thế giới là lịch sử ngắn hạn, kinh nghiệm thành công của các nước phát triển càng chỉ rõ và khẳng định, bất cứ một quốc gia, dân tộc nào muốn phát triển bền vững, không thể đi bằng một “đôi chân” khập khiễng, chỉ bằng văn hóa hoặc bằng kinh tế, dù xét theo nghĩa rộng nhất hay hẹp nhất của những vấn đề này. Không thể nói tới sự phát triển cân bằng, bền vững chỉ khi đạt được thành công về văn hóa (dù một cách độc lập hay giữ vị thế đi tiên phong xã hội) hoặc chỉ khi kinh tế tăng trưởng ngoạn mục (dù mang tính quyết định hay cơ bản và quan trọng tới đâu); và ngược lại.

Về Quảng Ninh, với vị trí địa kinh tế, địa chính trị, địa văn hóa, địa quân sự đã làm nên vị thế Quảng Ninh. Địa chính trị, địa kinh tế, địa văn hóa, địa quân sự, địa ngoại giao mà linh hồn là văn hóa biển, văn hóa rừng, văn hóa mở, văn hóa mỏ, văn hóa tâm linh, văn hóa đô thị, văn hóa đa sắc tộc, văn hóa ngoại giao, văn hóa sinh thái kết tinh và hội tụ làm nên văn hóa Quảng Ninh mở, cầu thị, tiếp biến, thích ứng, thống nhất đa sắc tộc và độc đáo; trở thành cái nôi làm nên tư chất, tầm nhìn, vị thế, sức mạnh con người Quảng Ninh xưa, nay và tương lai.

Điều mà tôi trăn trở từ lâu nay là tại sao Quảng Ninh đứng vững được ở những cơn sóng gió. Chúng ta đều biết một thử thách làm nghiêng ngả toàn cầu đó là đại dịch Covid-19 nhưng với Quảng Ninh 3 năm bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19, Quảng Ninh vẫn luôn đứng trong tốp đầu cả nước về tốc độ phát triển KT-XH và đảm bảo an sinh xã hội. Vì sao Quảng Ninh lại đạt được những kết quả như vậy? Phải chăng tố chất mà tôi tìm thấy, cảm thấy ở Quảng Ninh bao hàm 8 nhân tố là linh hồn của triết lý văn hóa và sự phát triển bền vững, mạnh mẽ Quảng Ninh. Đó là: Cầu thị - Mềm dẻo – Tinh tế - Hài hòa – Khẳng khái – Khoan dung – Danh dự - Hòa mục.

Nhìn bao trùm có thể hình dung ra văn hóa tương lai của Quảng Ninh gồm 10 chữ: Viễn kiến, Tiếp biến, Bản sắc, Dung hợp và Phát triển vì mục tiêu đất nước hùng cường, nhân dân hạnh phúc.

8h55: TS. Lê Hải, Ủy viên Ban Biên tập, Trưởng Ban Điện tử, Tạp chí Cộng sản: “Lịch sử xây dựng và bảo vệ Quảng Ninh đã góp phần hình thành nên văn hoá và phẩm chất con người nơi đây”

Khi nghiên cứu về tỉnh Quảng Ninh, chúng tôi cho rằng, những nguồn tài nguyên đặc biệt quan trọng mà Quảng Ninh cần khai thác và phát huy, đó là: tài nguyên vị thế, tài nguyên tự nhiên, tài nguyên văn hóa - con người. Sự vận động, tương tác của những loại tài nguyên này có ảnh hưởng rất lớn đến sự hình thành bản sắc văn hóa của con người Quảng Ninh xưa và nay.

Vị trí hiểm yếu của Quảng Ninh trong lịch sử đã được khẳng định, tầm quan trọng đặc biệt của Quảng Ninh trong lĩnh vực quân sự. Quảng Ninh chính là “lá chắn thép” để bảo vệ kinh thành Thăng Long xưa, Thủ đô Hà Nội ngày nay trước những kẻ xâm lược.

Không chỉ có tầm quan trọng về quân sự, mà nhờ vị thế là vùng đất biên cương, vừa có đường biên giới đất liền và biển, lại giàu tài nguyên, nên vùng đất Đông Bắc - Quảng Ninh có điều kiện thuận lợi để phát triển thương mại. Chúng tôi đồng ý với nhận định cho rằng: “Trong lịch sử, vùng Đông Bắc - Quảng Ninh luôn là một trong những địa bàn tiếp giao và hơn thế là không gian đối thoại, đối diện đồng thời cũng là nơi diễn ra những chà sát văn hóa lớn với các thế lực chính trị, đế chế khu vực”.

Con người, nguồn lực quý báu nhất, có vai trò quyết định là nguồn lực và động lực cho sự phát triển của Quảng Ninh, cũng có nhiều tố chất, phẩm chất nổi bật. Bên cạnh đó, văn hóa cũng đã hòa cùng vào hơi thở, nhịp sống của mỗi người dân Quảng Ninh, góp phần xứng đáng vào khẳng định vị thế của Quảng Ninh, phải làm Quảng Ninh thịnh vượng hơn, người dân nơi đây được hạnh phúc hơn, tự hào về nơi mình gắn bó và hăng say lao động, sẵn sàng hiến dâng máu xương, nếu cần, để bảo vệ.

Kể từ năm 1986 đến nay, cùng với đất nước, Quảng Ninh “ngày càng thay da, đổi thịt”, song càng phát triển về kinh tế, ngày thêm thịnh vượng thì người dân Quảng Ninh lại cần nhận thức chính xác và đầy đủ, toàn diện về vai trò của văn hóa, mối quan hệ giữa kinh tế với văn hóa, chính trị và xã hội, cần gắn phát triển kinh tế với phát triển văn hóa và bảo vệ môi trường sinh thái.

Có thể thấy, trong thời đại ngày nay, văn hóa không chỉ có vai trò định hướng cho sự phát triển của Quảng Ninh nói riêng, Việt Nam nói chung, mà nó còn là nguồn lực để kiến tạo nền kinh tế tri thức, là điểm tựa vững chắc để bảo vệ bản sắc con người Việt Nam trong tiến trình hội nhập thế giới, là cái để nhận diện Việt Nam trong cộng đồng quốc tế, là sức mạnh mềm trong tổng thể sức mạnh quốc gia, dân tộc.

9h07: GS.TS Đinh Xuân Dũng, Nguyên Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật Trung ương: “Quảng Ninh - Từ nguồn lực văn hóa đến động lực kinh tế”

Cùng với tư cách một người hoạt động khoa học, tôi tự coi mình là “người của Quảng Ninh”, gắn bó thực sự với Quảng Ninh gần 60 năm qua. Trong sự trải nghiệm và tình cảm mến yêu đó, tôi tâm đắc và đồng cảm với chủ đề Hội thảo này: “Quảng Ninh khơi dậy và phát huy các giá trị văn hóa, con người, tạo động lực và nguồn lực quan trọng cho phát triển nhanh, bền vững”. Chủ đề đúng và trúng với Quảng Ninh khi trong suốt thời gian qua, tỉnh đã và đang khơi dậy và phát huy các giá trị văn hóa, con người, một nguồn “tài nguyên” đặc biệt của Quảng Ninh, đúng như tiên đoán của đồng chí Tổng Bí thư Lê Duẩn khi đến thăm Quảng Ninh từ những năm 60 của thế kỷ trước: “Than đá có thể hết nhưng nguồn lợi về Hạ Long thì vô tận”. Tài nguyên văn hóa của Quảng Ninh càng khai thác, phát huy và bảo vệ càng phát triển, nguồn lợi càng lớn, không thể cạn kiệt.

Nói về nguồn lực văn hóa và “vốn con người”, trong “Tuyên bố chung” tại Hội nghị thế giới về chính sách văn hóa tổ chức tại Mexico năm 1982, UNESCO đã khẳng định: Theo nghĩa rộng nhất, ngày nay văn hóa có thể được xem là toàn bộ phức thể những nét nổi bật về tinh thần, vật chất, trí tuệ và tình cảm đặc trưng cho một xã hội hay một nhóm xã hội. Nó không chỉ gồm nghệ thuật và văn học mà còn cả lối sống, các quyền cơ bản của con người, các hệ thống giá trị, truyền thống và tín ngưỡng. Văn hóa đem lại cho con người khả năng tự suy ngẫm về bản thân. Khi nói đến văn hóa, đến nguồn văn hóa chính là bàn về quá trình và kết quả tạo ra phẩm chất, các giá trị trong con người, thuộc về con người. Một số nhà nghiên cứu về kinh tế gọi là “vốn con người”, chính là do văn hóa tạo ra. Muốn phát triển nhanh và bền vững, cần phải nuôi dưỡng, bồi đắp không ngừng nghỉ nguồn vốn đó. Vì vậy, phân tích đến cùng, các trọng tâm, các động cơ và các mục đích của phát triển phải được tìm trong văn hóa.

Đến nay, luận điểm cực kỳ sâu sắc này đang được thực tiễn chứng minh đầy thuyết phục, không ít nơi, không ít người đi tìm, lý giải sự phát triển ở ngoài văn hóa. Hội thảo khoa học này chính là đi tìm trong văn hóa để chỉ ra nguồn lực, động lực cho sự phát triển của Quảng Ninh - một vùng đất đậm các giá trị văn hóa độc đáo và phong phú, tạo nên bản sắc riêng có, không lẫn vào đâu được trong nền văn hóa lâu đời, đa dạng của văn hóa dân tộc Việt Nam.

9h15: GS.TS Nguyễn Chí Bền, Nguyên Viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ thuật, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch: “Phát huy giá trị văn hóa dân gian truyền thống trong bối cảnh hội nhập quốc tế”

Có thể thấy, vị thế địa - chính trị, địa văn hóa của tỉnh Quảng Ninh, khiến Quảng Ninh là một tiểu vùng văn hóa mở, các thời kỳ lịch sử luôn có hội nhập quốc tế.

Để phát huy giá trị văn hóa dân gian truyền thống trong bối cảnh hội nhập quốc tế, tỉnh Quảng Ninh cần tổ chức một hoạt động nghiên cứu tổng thể về văn hóa dân gian tỉnh Quảng Ninh, mà đầu ra là một bộ Tổng tập văn hóa dân gian Quảng Ninh. Mặt khác, tỉnh cần công bố kết quả nghiên cứu thành một chuyên luận/chuyên khảo ở trong nước và nước ngoài về văn hóa dân gian Quảng Ninh.

Bên cạnh đó, gắn kết quảng bá văn hóa dân gian với phát triển du lịch, xây dựng các tour, tuyến, điểm du lịch giới thiệu văn hóa dân gian của tỉnh Quảng Ninh cho du khách; đồng thời, tổ chức cho các nhà khoa học, quản lý văn hóa dân gian và các nghệ nhân ở Quảng Ninh đi trao đổi, trình diễn ở nước ngoài và mời các nhà nghiên cứu, quản lý văn hóa dân gian, các nghệ nhân nước ngoài vào trình diễn, giới thiệu văn hóa dân gian của các quốc gia, các tộc người trên thế giới tại Quảng Ninh. Có thể suy tính một hội thảo khoa học quốc tế về văn hóa dân gian trong hội nhập quốc tế ở thời đại hiện nay vào thời điểm sắp tới.

Quảng Ninh cũng cần xây dựng và thực hiện các chính sách hướng tới tạo mọi điều kiện cho các nghệ nhân dân gian có thể truyền dạy di sản văn hóa mà họ nắm giữ cho thế hệ kế tiếp, tránh sự đứt quãng trong việc trao truyền di sản văn hóa dân gian giữa các thế hệ. Cùng với đó, đưa các loại hình, thể loại văn hóa dân gian vào nhà trường các cấp sao cho hợp lý, không trở thành gánh nặng cho giáo viên và học sinh ở các nhà trường.

10h20: GS.TS Hoàng Anh Tuấn, Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội: "Phát huy giá trị di sản văn hóa - nguồn tài nguyên, động lực quan trọng thúc đẩy phát triển bền vững kinh tế - xã hội ở tỉnh Quảng Ninh"

Di sản văn hóa là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa hiện tại và tương lai, là nền tảng tạo dựng và phát triển nguồn nhân lực. Một cộng đồng không có quá khứ là một cộng đồng sở hữu một tương lai vô định. Với số lượng phong phú và đa dạng về loại hình, di sản văn hóa là nền tảng vững chắc cho sự phát triển, tạo dựng bản lĩnh con người Quảng Ninh.

Di sản văn hóa là nguồn tài nguyên phục vụ phát triển bền vững, động lực phát triển kinh tế của tỉnh. Trong những năm vừa qua, tỉnh Quảng Ninh đẩy mạnh thực hiện nhiệm vụ trọng tâm về đổi mới mô hình tăng trưởng, chuyển đổi phương thức phát triển từ “nâu” sang “xanh”, trong đó, dịch vụ, du lịch ngày càng trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, đóng góp tích cực vào phát triển kinh tế - xã hội và thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế của địa phương. Cảnh quan thiên nhiên, di sản và danh thắng là nhân tố quan trọng hàng đầu thu hút khách du lịch của tỉnh Quảng Ninh, là động lực quan trọng thúc đẩy kinh tế du lịch, dịch vụ phát triển. Theo thống kê, nguồn nhân lực ở khu vực dịch vụ, du lịch của tỉnh tăng từ 36,7% (năm 2015) lên 41,9% (năm 2020); giai đoạn 2011 - 2015, doanh thu du lịch chiếm 5,1%, đến giai đoạn 2016 - 2020, mặc dù chịu ảnh hưởng của dịch bệnh COVID-19 nhưng doanh thu du lịch đạt 7,1%, tốc độ tăng trưởng bình quân của ngành là 11,9%/năm.

Theo đề án phát triển du lịch tỉnh Quảng Ninh, trong thời gian tới, du lịch theo bốn không gian trọng điểm: Hạ Long, Uông Bí - Đông Triều - Quảng Yên, Vân Đồn - Cô Tô, Móng Cái. Dòng sản phẩm được chú trọng phát triển bao gồm: du lịch biển, đảo; du lịch văn hóa, tâm linh; du lịch cộng đồng, sinh thái; du lịch biên giới. Như vậy, trong 4 dòng sản phẩm trọng yếu của tỉnh, có 2 dòng gắn với di sản văn hóa là du lịch văn hóa, tâm linh và du lịch cộng đồng.

Có thể nói, tỉnh Quảng Ninh sở hữu kho tàng di sản văn hóa vật thể và phi vật thể phong phú, đa dạng. Giá trị di sản là sự kết tinh các giá trị tinh thần và vật chất trong suốt chiều dài lịch sử, là nguồn tài nguyên quan trọng và bền vững của tỉnh. Di sản văn hóa là nguồn tài nguyên quan trọng mang tính nền tảng để xây dựng và phát triển con người Quảng Ninh có bản sắc và bản lĩnh, đủ sức xây dựng, phát triển và hội nhập với thế giới. Do vậy, giá trị di sản trước hết là nguồn lực để tỉnh Quảng Ninh tiếp tục tạo lập giá trị tinh thần, xây dựng và phát triển con người, từ đó tạo dựng giá trị vật chất và những giá trị xung quanh nó. Đây là nguồn lực quan trọng cho việc xây dựng trụ cột “con người” và “văn hóa” nhằm cụ thể hóa mục tiêu phát triển nhanh và bền vững của tỉnh.

Di sản văn hóa còn là nguồn tài nguyên, động lực quan trọng cho phát triển du lịch, dịch vụ của tỉnh Quảng Ninh. Di tích, danh thắng và các giá trị tinh thần của văn hóa, con người Quảng Ninh tạo nên sức hút đối với khách du lịch tìm hiểu và khám phá. Bảo tồn, khai thác, phát huy giá trị di sản là động lực để tỉnh Quảng Ninh đạt được mục tiêu “phát triển kinh tế nhanh, bền vững với phát triển văn hóa, con người, xây dựng nền văn hóa giàu bản sắc Quảng Ninh”.

10h35: PGS.TS Nguyễn Duy Bắc, Phó Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh: "Văn hóa Quảng Ninh là sự hội tụ và kết tinh những giá trị tốt đẹp nhất của con người Việt Nam"

Văn hóa và con người Quảng Ninh là sự hội tụ và kết tinh những giá trị tốt đẹp nhất của con người Việt Nam từ truyền thống đến hiện đại, ở đó là sự kết tinh văn hóa dân gian và bác học, văn hóa truyền thống và Cách mạng, của văn hóa công nhân, của Đảng Cộng sản Việt Nam. Đồng thời, hội tụ văn hóa biển đảo, văn hóa miền núi, mang đậm đà bản sắc văn hóa các đồng bào dân tộc, của các giá trị tôn giáo…

Có thể khẳng định, những thành tựu của Quảng Ninh trong thời kỳ mới chính là minh chứng cho sự phát triển trên nền tảng nội lực của con người, của văn hóa. Đây cũng được coi là hình mẫu cho sự phát triển của đất nước ta.

Để có được điều này, phải kể đến sự đổi mới tư duy và tầm nhìn của lãnh đạo Quảng Ninh, của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân tỉnh Quảng Ninh, đồng thời khẳng định khát vọng phát triển, vươn lên của tỉnh Quảng Ninh.

Trong thời gian tới, tỉnh Quảng Ninh cần tiếp tục coi trọng phát huy những giá trị văn hóa, giá trị con người Quảng Ninh. Đặc biệt cần đổi mới tư duy, tầm nhìn có tư duy hướng biển, tầm nhìn quốc gia và khu vực; có đột phá trong ban hành, hoàn thiện thể chế, chính sách của địa phương về phát triển văn hóa, con người. Cùng với đó, tăng cường các nguồn lực, nhất là các nguồn lực xã hội, phát triển đồng bộ các lĩnh vực văn hóa, kết nối với các ngành, lĩnh vực trọng tâm của địa phương.

11h: GS.TS Nguyễn Trọng Chuẩn, Phó Chủ tịch Hội Triết học Việt Nam: "Cần khai thông đồng bộ, phát huy và phát triển tất cả các nguồn lực văn hóa"

Có thể thấy các nguồn lực và tiềm lực về văn hóa của Quảng Ninh rất phong phú, đa dạng: Từ văn hóa vật chất đến văn hóa tinh thần; từ văn hóa vật thể đến văn hóa phi vật thể mà chúng ta còn chưa khai thác hết. Nhất là văn hóa trong công tác tổ chức, quản trị và quản lý xã hội liên quan đến nguồn lực con người nhưng tất cả đều chưa được đánh thức, chưa được khai thác để thiết thực phục vụ cho công cuộc phát triển đất nước vừa nhanh vừa bền vững trong kỷ nguyên chuyển đổi công nghệ số và trí tuệ nhân tạo.

Do vậy, việc khai thông đồng bộ, phát huy và phát triển được tất cả các nguồn lực văn hóa nhằm tạo động lực và sức mạnh nội sinh cho sự phát triển nhanh và bền vững của tỉnh Quảng Ninh. Đặc biệt phải coi phát triển văn hóa là nhiệm vụ chiến lược, từ văn hóa trong chính trị, văn hóa pháp luật, văn hóa doanh nghiệp, văn hóa doanh nhân, văn hóa kinh doanh trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Quảng Ninh cần biến những nhiệm vụ này thành sức mạnh nội sinh, động lực thúc đẩy nhanh và bền vững ở tất cả các mặt trong giai đoạn tới.

Đây cũng là nhiệm vụ mà Đại hội Đảng lần thứ XIII đã đề ra cho toàn Đảng và toàn thể dân tộc trên bước đường sắp tới để “đến năm 2030 là nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao và đến năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao”.

11h15: PGS.TS Phạm Minh Tuấn, Phó Tổng Biên tập phụ trách Tạp chí Cộng sản tóm tắt, khái lược lại ý kiến các chuyên gia, nhà khoa học, các nhà quản lý thực tiễn đã đề cập trong phiên thứ nhất.

Về những vấn đề chung, các tham luận và đại biểu đều tập trung làm rõ căn cứ, cơ sở khoa học, lịch sử, cơ sở chính trị, pháp lý,… liên quan đến việc nhận diện giá trị văn hóa, con người. Một số tham luận làm rõ hơn tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng ta về khơi dậy và phát huy giá trị văn hóa trong xây dựng đất nước phồn vinh, hạnh phúc làm cơ sở nhận diện các giá trị văn hóa, con người Quảng Ninh thời kỳ hiện nay.

Các đại biểu đều có chung khẳng định: Từ những định hướng rõ nét, những cơ chế, chính sách khá kịp thời, sự triển khai đồng bộ, quyết liệt trong khơi dậy và phát huy những giá trị văn hóa, tiềm năng con người, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Quảng Ninh đã vượt qua khó khăn, xây dựng được một Quảng Ninh phát triển vượt trội như ngày nay, giữ vững vai trò là cực tăng trưởng khu vực phía Bắc. Đảng ủy, chính quyền và nhân dân tỉnh Quảng Ninh không ngừng tìm kiếm và giải đáp cho những giá trị vừa mang tính kế thừa, vừa phù hợp với bối cảnh mới, trọng tâm là các giá trị văn hóa, con người.

Bên cạnh những vấn đề chung, các bài tham luận đã đề cập đến những yếu tố đặc thù, lợi thế, những đặc trưng riêng có được hình thành trong lịch sử mở đất, dựng nghiệp, chống giặc ngoại xâm, đến công cuộc đẩy mạnh phát triển toàn diện; từ quá trình khơi dậy các nguồn lực văn hóa, nguồn lực kinh tế, quá trình chuyển hóa các chính sách, các nguồn lực văn hóa vào phát triển kinh tế và chuyển hóa các chính sách, các nguồn lực kinh tế vào phát triển văn hóa,… của Quảng Ninh những năm đổi mới. Báo cáo chung cũng đề cập đến giá trị văn hóa đã phân tích từ thực tế từng đặc trưng văn hóa của Quảng Ninh. Lịch sử văn hóa là những minh chứng sinh động cho thấy sức mạnh to lớn của nguồn lực văn hóa Quảng Ninh trong suốt quá trình lịch sử hình thành và phát triển. Đây cũng là những phác họa toàn diện, sâu sắc, là căn cứ quan trọng để nhận diện các giá trị văn hóa, con người Quảng Ninh thời kỳ mới.

Ngoài những ý kiến về lịch sử văn hóa, các đại biểu cũng bày tỏ tâm huyết với nguồn lực văn hóa truyền thống, văn hóa dân gian, nhất là trước các nguy cơ, thách thức đến từ hội nhập quốc tế. Một số đại biểu cho rằng nhận diện các giá trị văn hóa thời kỳ mới không thể không có những dấu ấn ẩn hiện của văn hóa dân gian, nhận diện các giá trị con người Quảng Ninh thời kỳ mới không thể thiếu các đặc trưng cốt yếu của đồng bào dân tộc thiểu số. Từ đó, các đại biểu chia sẻ với Quảng Ninh những khó khăn, thách thức trong bảo tồn, gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa dân gian trong bối cảnh hội nhập quốc tế; lo ngại về nguy cơ “xâm lăng văn hóa” đến từ chính các cơ hội phát triển du lịch, cơ hội giao thương qua các trung tâm kinh tế - thương mại Vân Đồn, Móng Cái,…

Các đại biểu cũng đi sâu phân tích về văn hóa trong chính trị và triết lý văn hóa phát triển mạnh mẽ, bền vững, nhân văn và khẳng định, đây cũng là vấn đề mà Quảng Ninh cần hướng tới. Đặc biệt đối với lĩnh vực văn hóa, trong khi chúng ta đang bàn thảo về hệ giá trị văn hóa, con người Việt Nam thời kỳ mới thì Quảng Ninh cũng cần nhận diện rõ các giá trị văn hóa, con người Quảng Ninh, cần đẩy mạnh đưa văn hóa vào trong các khâu, các quá trình hoạt động của bộ máy hành chính, cần có chủ trương và hành động thực tiễn để chuyển hóa các giá trị này thành nguồn lực cho phát triển. Để làm rõ vấn đề này, các đại biểu dẫn giải, định hướng triết lý này cần được hiểu như thế nào, vận dụng như thế nào để phù hợp và hiệu quả với Quảng Ninh trong thời kỳ mới; đề xuất các thành tố, nhân tố để bổ sung vào hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị con người Quảng Ninh thời kỳ mới. Hệ giá trị văn hóa, con người Quảng Ninh trong thời gian tới cần có những đặc tính quan trọng như bản lĩnh, sáng tạo, văn minh, đoàn kết. Trong đó, sự bản lĩnh, sáng tạo là hiện thân của con người nơi đầu sóng, ngọn gió.

Các đại biểu nhấn mạnh văn hóa được sản sinh ra trong đời sống sinh hoạt, quá trình lao động, sản xuất của con người; nhân dân chính là chủ thể sáng tạo ra văn hóa, đồng thời cũng là chủ thể hưởng thụ các giá trị văn hóa. Tham luận của nhiều đại biểu gửi đến Hội thảo cho rằng, các giá trị văn hóa phải được nhận diện gắn liền những điểm đặc trưng nổi bật của con người, của phương thức lao động, sản xuất của con người; gắn với những đặc trưng của vùng đất; gắn với những mong muốn, khát vọng, những mục tiêu được đề ra trong ngắn hạn, trung hạn và dài hạn của cộng đồng. Và khai thác các nguồn lực văn hóa phải được thực hiện ngay từ các cấp cơ sở - nơi gần dân nhất là thực tế nhất và hiệu quả nhất. Từ cấp cơ sở, cố gắng, chủ động truyền tải cho được thông điệp xây dựng văn hóa từ mỗi con người Quảng Ninh, góp phần giúp họ trở thành chủ thể vừa sử dụng, phát triển cũng như bảo tồn các giá trị văn hóa. Khơi dậy mạnh mẽ hơn nữa truyền thống yêu nước, đoàn kết, “Kỷ luật và Đồng tâm” của con người Quảng Ninh.

Để góp phần làm rõ hơn phương hướng, nhiệm vụ trong thời gian tới, một số đại biểu đưa ra những gợi mở về nhận thức, tư duy, hành động trong thời gian tới chính là những định hướng, dẫn dắt để nhận diện bản sắc văn hóa, con người Quảng Ninh thời kỳ mới. Các ý kiến cũng gợi mở về quá trình đáp ứng các yêu cầu giải quyết mối quan hệ giữa phát triển kinh tế - thương mại, phát triển văn hóa, du lịch… với bảo tồn, gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp… chính là những định hướng trọng điểm để làm rõ nét hơn bản sắc văn hóa Quảng Ninh; những đòi hỏi đối với con người Quảng Ninh đáp ứng yêu cầu thời kỳ mới chính là thể hiện một cách tự nhiên tính cách con người Quảng Ninh...

Chiều nay hội thảo sẽ tiếp tục với phiên thảo luận. Trong Phiên thứ hai, đồng chí đề nghị các đại biểu tiếp tục làm rõ những vấn đề quan trọng nhằm tìm ra giải pháp, đề xuất góp phần phát huy giá trị văn hoá, con người Quảng Ninh như: Gợi mở ý tưởng phát triển, hỗ trợ giữa văn hóa và kinh tế; Đổi mới kiến trúc đô thị vùng biên giới; Khơi dậy, phát huy tốt hơn tiềm năng các di sản quốc gia của tỉnh; Giải pháp phát triển ngành công nghiệp du lịch văn hóa, công nghiệp nghệ thuật biểu diễn…