Tăng thuế để giảm tác hại từ thuốc lá

Thuốc lá đang đem lại những gánh nặng rất lớn cả về sức khỏe và kinh tế cho người hút. Để giảm tác hại của thuốc lá, việc tăng thuế là một trong những biện pháp hiệu quả.

Dự án Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) hiện đang lấy ý kiến rộng rãi cũng đã nêu định hướng sửa đổi tăng thuế đối với sản phẩm thuốc lá.

Sử dụng thuốc lá là một trong nguyên nhân hàng đầu gây nên bệnh tật và tử vong sớm. Các nghiên cứu, thống kê cho thấy thuốc lá chứa 7.000 chất, trong đó có 69 chất có thể gây ung thư và là nguyên nhân gây nên 25 loại bệnh (ung thư, tim mạch, các bệnh về hô hấp và sinh sản…).

Với khoảng hơn 15 triệu người hút thuốc, Việt Nam nằm trong số 15 quốc gia trên thế giới có số người hút thuốc cao nhất. Mỗi năm, Việt Nam có hơn 40 nghìn ca tử vong vì các bệnh do thuốc lá gây ra. Con số này sẽ tăng lên tới 70 nghìn ca/năm vào năm 2030 nếu không có các biện pháp hiệu quả phòng, chống tác hại thuốc lá.

Gánh nặng kinh tế do sử dụng thuốc lá gây ra ở Việt Nam cũng rất lớn. Tổn thất từ những người mất sức lao động do bệnh tật và tử vong sớm do 5 trong 25 nhóm bệnh là 25 nghìn tỷ đồng/năm. Ngoài ra, 49 nghìn tỷ đồng là số tiền mà mỗi năm người dân bỏ ra mua thuốc lá để hút.

Theo đánh giá của Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng đại diện Văn phòng Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tại Việt Nam, tỷ lệ hút thuốc ở cả người trưởng thành và thanh thiếu niên đang giảm dần, tuy nhiên chúng ta cần phải có những nỗ lực mạnh mẽ hơn nữa để Việt Nam có thể đạt được mục tiêu đến năm 2030 giảm 30% số người hút so tỷ lệ của năm 2015, như đã đề ra trong Chương trình Sức khỏe Việt Nam. Một trong những cách hiệu quả nhất để đạt được mục tiêu này là tăng giá thuốc lá thông qua việc tăng thuế thuốc lá.

Giá thuốc lá ở Việt Nam hiện thuộc hàng thấp nhất trên thế giới, thứ 157 trên tổng số 161 quốc gia có số liệu báo cáo năm 2020. Giá thuốc lá rẻ làm tăng khả năng tiếp cận và mua thuốc lá của thanh thiếu niên và người nghèo.

Báo cáo năm 2021 về chỉ số thuế thuốc lá của Liên minh Phòng, chống thuốc lá Đông Nam Á, giá thuốc lá tại Việt Nam ngày càng rẻ so với thu nhập đầu người, giảm từ 11,4% năm 2000 xuống còn 3,04% năm 2019, điều này có nghĩa là thuốc lá ngày càng rẻ đi so thu nhập của người dân và điều đó cũng là nguyên nhân tăng sức mua thuốc lá.

Mức thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá ở Việt Nam ở mức thấp nhất thế giới, thấp hơn so mặt bằng chung của các nước trong khu vực.

Mức tăng thuế và giá trong những năm qua chậm hơn mức tăng thu nhập bình quân đầu người và lạm phát, khiến cho thuốc lá ngày càng trở nên rẻ hơn và dễ mua hơn.

Tỷ lệ thuế thuốc lá tính theo giá bán lẻ (bao gồm thuế tiêu thụ đặc biệt và giá trị gia tăng) chỉ chiếm 38,8% (năm 2020), thấp hơn so trung bình của các quốc gia có thu nhập trung bình (59%), bằng một nửa của hầu hết các nước ASEAN. WHO và Ngân hàng Thế giới khuyến cáo tỷ trọng thuế thuốc lá trên giá bán lẻ phải đạt từ 75% mới thực sự có tác động làm giảm tiêu dùng.

Trưởng đại diện Văn phòng WHO tại Việt Nam từng nhận xét, giá thuốc lá ở Việt Nam rẻ đến mức khó tin, đồng nghĩa với việc giá tiền không phải là rào cản đối với giới trẻ trong việc hình thành thói quen hút thuốc lá.

Chúng ta cần thay đổi điều này, và làm cho việc bắt đầu cũng như tiếp tục hút thuốc ở những người trẻ trở nên khó khăn hơn. Tăng thuế thuốc lá sẽ là cách nhanh nhất và tiết kiệm chi phí nhất để đạt được điều này.

Nhiều chuyên gia cũng cho rằng, bên cạnh tăng thuế tăng, Việt Nam cần chuyển đổi cách tính thuế như hiện nay sang hệ thống thuế hỗn hợp để giảm sức mua, giảm sử dụng và giảm gánh nặng kinh tế và sức khỏe do thuốc lá.

Tăng mạnh thuế thuốc lá là biện pháp hiệu quả nhất để giảm gánh nặng sức khỏe và kinh tế do thuốc lá. Việt Nam hiện đang áp dụng loại hình thuế tiêu thụ đặc biệt theo tỷ lệ phần trăm tồn tại nhiều hạn chế. Bổ sung thuế tuyệt đối vào cơ cấu thuế tiêu thụ đặc biệt là giải pháp phù hợp để cải tiến hệ thống thuế và phù hợp xu hướng trên thế giới.

Ưu điểm của hệ thống thuế hỗn hợp là giảm khoảng cách về giá giữa loại sản phẩm cao cấp và giá rẻ; dễ quản lý; giảm nguy cơ chuyển giá giữa nhà sản xuất và công ty phân phối dẫn đến thất thu thuế cho chính phủ và có tác động y tế công cộng lớn hơn.

Ngân hàng Thế giới và WHO đánh giá, chính sách giá và thuế là một trong những chính sách quan trọng nhất để kiểm soát tiêu dùng thuốc lá và có vai trò chiếm tới 50% trong việc giảm hút thuốc.

Trung bình khi giá thuốc lá tăng 10% sẽ làm giảm sử dụng thuốc lá khoảng 4% tại các nước có thu nhập cao và 5% tại các nước có thu nhập trung bình và thấp. Biện pháp thuế đặc biệt có hiệu quả với nhóm thanh thiếu niên, ước tính khi giá thuốc lá tăng khoảng 10% thì sẽ giảm sử dụng thuốc lá khoảng 10% hoặc hơn ở nhóm trẻ tuổi.

Báo cáo của Ngân hàng Thế giới về tác động của tăng thuế thuốc lá ở Việt Nam cho thấy, việc tăng thuế đối với thuốc lá có thể làm giảm số lượng người nghèo, góp phần ngăn ngừa tử vong sớm do hút thuốc và giảm tình trạng bần cùng do chi phí y tế liên quan thuốc lá.

Người dân Việt Nam sẽ được hưởng lợi thêm từ việc giảm hút thuốc lá thụ động, tăng năng suất của người lao động, cải thiện chất lượng cuộc sống của người hút và gia đình họ; đồng thời có khả năng đầu tư thêm nguồn thu thuế vào các chương trình xã hội và y tế, cùng những tác động tích cực khác.