Tạo thuận lợi xuất khẩu nông sản

Trong quan hệ thương mại nông, lâm, thủy sản Việt Nam - Trung Quốc thì Quảng Tây là thị trường trọng điểm cho xuất khẩu (XK) nông, lâm, thủy sản chính của Việt Nam, chiếm gần 50% trong tổng giá trị XK nông, lâm, thủy sản của cả nước sang Trung Quốc. Mặc dù sở hữu vị trí, hạ tầng giao thông thuận lợi, nhưng năm 2022, kim ngạch XNK hàng hóa qua các cửa khẩu Móng Cái đến Quảng Tây mới đạt 3,45 tỷ USD (chiếm 15,4% kim ngạch XK sang Trung Quốc). Con số này cho thấy Quảng Ninh còn nhiều dư địa để đẩy mạnh XK các sản phẩm nông, lâm, thủy sản qua các cửa khẩu đường bộ sang Quảng Tây để vào sâu trong thị trường Trung Quốc.

Thị trường rộng lớn về XK nông sản

Chia sẻ về thương mại thủy sản Việt Nam - Trung Quốc trong bối cảnh mới tại Diễn đàn “Thúc đẩy thương mại nông sản, thủy sản và sản phẩm thủy sản giữa Việt Nam với Trung Quốc", đầu tháng 3/2023, ông Nguyễn Hoài Nam, Phó Tổng thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), cho biết: Hai nước có vị trí địa lý tiếp giáp nhau, thuận lợi trong trao đổi, vận chuyển hàng hóa với chi phí vận tải khá rẻ. Đặc biệt, thị hiếu tiêu dùng của người dân Trung Quốc khá tương đồng với Việt Nam, trong khi cơ cấu sản phẩm nông, lâm, thủy sản giữa hai nước lại có tính bổ trợ cho nhau. Do đó, nhu cầu, sức mua của người dân Trung Quốc đối với các mặt hàng nông sản, thực phẩm của Việt Nam rất lớn.

Giai đoạn 2018-2022, thương mại thủy sản Việt Nam - Trung Quốc tăng trưởng mạnh nhất trong các thị trường chính. Từ vị trí số 3, Trung Quốc đã vươn lên thành thị trường nhập khẩu thủy sản lớn thứ 2 của Việt Nam (chỉ sau Hoa Kỳ). Và tại Trung Quốc, Quảng Tây đang là địa phương lớn thứ 3 về nhập khẩu thủy sản Việt Nam (sau Quảng Đông và Trạm Giang). Năm 2022, nhập khẩu thủy sản từ Việt Nam vào Quảng Tây đạt 28.400 tấn, trị giá gần 190 triệu USD, đưa Việt Nam trở nguồn cung thủy sản số 1 cho Quảng Tây khi chiếm 69% khối lượng và 75% giá trị của tỉnh bạn.

Với vị trí địa lý có các cửa khẩu tiếp giáp với Đông Hưng (tỉnh Quảng Tây), so với các địa phương khác trong cả nước, Quảng Ninh có lợi thế nổi trội để XK hàng hóa sang Quảng Tây. Quảng Ninh còn là cửa ngõ phía Đông Nam của Trung Quốc, điểm kết nối với các tỉnh, thành phố lớn khác, như: Vân Nam ở phía Tây, Quý Châu phía Bắc, Hồ Nam phía Đông Bắc và Quảng Đông phía Đông Nam.

Quảng Ninh là địa phương có hạ tầng giao thông cơ bản hoàn chỉnh, tạo thuận lợi cho cả 5 phương thức vận tải (đường bộ, đường thủy nội địa, đường sắt, đường biển, hàng không hiện đại), đảm bảo kết nối nhanh hơn với khu vực và quốc tế.

Tỉnh cũng dành nguồn lực lớn để phát triển các cặp cửa khẩu quốc tế (Móng Cái - Đông Hưng), cửa khẩu chính (Bắc Phong Sinh - Lý Hỏa, Hoành Mô - Động Trung...) và giao thương biên giới giữa các cư dân hai nước. Đồng thời, đầu tư các khu kinh tế, cải thiện hệ thống cửa khẩu quốc gia, quốc tế (Móng Cái, Hải Hà, Bình Liêu...); tổ chức hoạt động hiệu quả tại cầu phao nối TP Móng Cái với TP Đông Hưng tại Km3+4 qua sông biên giới Ka Long, thuộc cảng ICD Thành Đạt...

Đáng chú ý, tháng 3/2019, cửa khẩu Bắc Luân II chính thức đi vào hoạt động, đây là cửa khẩu nối liền mạch giao thương giữa TP Móng Cái với TP Đông Hưng (Quảng Tây), mở ra bước phát triển mới, thêm một "cánh cửa" giao thương cho kinh tế biên mậu Quảng Ninh (Việt Nam) và Quảng Tây (Trung Quốc).

Từ những lợi thế cộng với sự chủ động, quyết tâm của tỉnh Quảng Ninh về thúc đẩy hợp tác với tỉnh Quảng Tây, tỉnh Quảng Ninh ngày càng khẳng định được vị trí, vai trò quan trọng trong kết nối giao thương XNK hàng hóa giữa Việt Nam và các nước thứ 3 vào thị trường Trung Quốc.

Năm 2022, kim ngạch XK hàng hóa qua các cửa khẩu của tỉnh đạt trên 5,6 tỷ USD, trong đó các mặt hàng nông sản XK đạt gần 1,1 tỷ USD (chiếm tỷ trọng 20% trong kim ngạch XK). Phần lớn lượng hàng XK được thông quan qua các cửa khẩu, lối mở trên địa bàn TP Móng Cái và có triển vọng ngày càng gia tăng cả về chủng loại, sản phẩm hàng hóa cũng như số lượng doanh nghiệp tham gia hoạt động XNK.

Theo thống kê của Ban Quản lý cửa khẩu quốc tế Móng Cái, tốc độ tăng trưởng bình quân qua địa bàn đạt 60%/năm. Riêng trong 2 tháng đầu năm 2023, lượng hàng nông sản XK qua TP Móng Cái đạt 116.275 tấn (tăng 22% so cùng kỳ 2022).

Cũng tại Diễn đàn “Thúc đẩy thương mại nông sản, thủy sản và sản phẩm thủy sản giữa Việt Nam với Trung Quốc, ông Hoàng Vệ, Phó Cục trưởng Cục Quản lý thương mại và cửa khẩu Đông Hưng (Trung Quốc), cho biết: Sắp tới, TP Đông Hưng thực hiện chính sách “Vành đai - Con đường”, trở thành điểm xuất phát từ vùng biển phía Tây của Trung Quốc. Vì vậy, chúng tôi tiếp tục thúc đẩy nhập khẩu nông sản, tối ưu các công tác ở cửa khẩu, xây dựng môi trường kinh doanh tốt giữa TP Đông Hưng và TP Móng Cái, phối hợp với phía Việt Nam xây dựng “Cửa khẩu trí tuệ” và “Hai thành phố trí tuệ”. Riêng trong năm 2023, chúng tôi phối hợp với TP Móng Cái để xây dựng các cơ sở kiểm dịch động vật, thực vật, thủy hải sản tại cửa khẩu, xây dựng phòng kiểm nghiệm tại Km3+4 (phường Hải Yên, TP Móng Cái).

Ông Tô Vạn Quang, Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Việt Nam - Trung Quốc tại Quảng Tây, đại diện Công ty TNHH Đầu tư công nghiệp Đông Đằng, khẳng định: Trong những năm tới, nông sản của Việt Nam vào thị trường Trung Quốc chắc chắn sẽ gia tăng mạnh. Để đón đầu cơ hội này, Công ty đang hợp tác với các doanh nghiệp quốc doanh tầm cỡ ở Trung Quốc và các cơ quan có thẩm quyền ở Việt Nam để xúc tiến thành lập Trung tâm Giao dịch thủy sản Việt Nam tại TP Phòng Thành Cảng. Chính quyền TP Phòng Thành Cảng cũng đã khởi công xây dựng kho lạnh thủy sản giai đoạn I cỡ lớn, khả năng lưu trữ 200.000 tấn thủy hải sản, sau đó tiến hành triển khai kho lạnh giai đoạn 2 có thể lưu trữ 600.000 tấn thủy hải sản. Dự kiến năm 2023, Công ty thu mua 35.000 tấn sầu riêng, trong đó mua từ Việt Nam là 15.000 tấn. Công ty còn có nhu cầu mua 120.000 tấn khoai lang tím, ký hợp đồng mua cá basa, cá hố và các loại hải sản khác. Có thể nói là nhu cầu của chúng tôi đối với hàng hóa nông sản nhập khẩu qua cửa khẩu của Quảng Ninh sẽ chỉ có tăng, chứ không có giảm.

Thay đổi tư duy, nghiên cứu kỹ thị trường

Theo đánh giá của Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường (Bộ NN&PTNT): Trung Quốc ngày càng thắt chặt, nghiêm ngặt hơn với những yêu cầu về chất lượng hàng hóa, kiểm dịch động, thực vật, nhãn mác bao bì. Trong những năm qua, Trung Quốc đã hoàn thiện hệ thống pháp luật, thông qua việc 2 lần sửa đổi Luật ATTP và liên tục tăng cường thực thi pháp luật khi chủ trương đưa hoạt động thương mại đi vào chính quy, nền nếp và tăng cường giám sát, thực hiện nghiêm các quy định. 

Ông Nguyễn Thanh Phương, Giám đốc Công ty CP Thủy sản Phương Anh (phường Hải Hòa, TP Móng Cái) chia sẻ: Công ty chúng tôi đã XNK nông sản trên 20 năm nay. Chúng tôi thấy rằng, tỉnh có thế mạnh rất lớn về nuôi tôm thẻ chân trắng, sứa biển, hàu, cá biển. Nhưng đến thời điểm hiện tại, tôm thẻ ướp đá, sứa muối vẫn đang chờ đợi các cơ quan chức năng của 2 nước đàm phán và xem xét cho 2 mặt hàng trên được giao thương. Còn hàu sống nguyên con thì từ đầu năm 2023 đến nay không được giao thương nữa.

Được biết, sau thời gian ảnh hưởng bởi dịch Covid-19, ngày 8/1/2023, việc Trung Quốc mở cửa biên giới trở lại có ý nghĩa rất lớn với doanh nghiệp XK Việt Nam. Trong thời gian ngắn sau mở cửa đã giúp giá nông sản tăng rất cao và thị trường XK nông sản dần sôi động trở lại. Theo các chuyên gia, doanh nghiệp không nên quá hấp tấp quay lại thị trường mà chưa có sự chuẩn bị kỹ lưỡng. Dù muốn hay không thì nông dân, doanh nghiệp Việt Nam nói chung, nông dân, doanh nghiệp của Quảng Ninh nói riêng vẫn phải tìm hiểu thông tin và thay đổi phương thức sản xuất, kinh doanh đáp ứng yêu cầu mới của thị trường.

Để đáp ứng các điều kiện của phía nước bạn, các cơ sở đăng ký XK sản phẩm thủy sản sống trên địa bàn tỉnh, như: Tôm sú, tôm thẻ chân trắng, cua… cần hoàn thiện hồ sơ theo quy định để Cục Quản lý chất lượng nông, lâm sản và thủy sản (Bộ NN&PTNT) thẩm định, chứng nhận điều kiện đảm bảo ATTP theo quy định của Việt Nam và Trung Quốc. Các cơ sở nuôi, cơ sở bao gói cần phải được cơ quan quản lý nông, lâm, thủy sản địa phương kiểm tra, chứng nhận điều kiện ATTP, điều kiện vệ sinh thú y và được cấp mã số.

Ngoài việc đáp ứng các tiêu chuẩn nói trên, các doanh nghiệp cũng cần lưu ý trong đăng ký XK thủy sản vào Trung Quốc khi hiện việc đăng ký XK sản phẩm thủy sản được thực hiện hoàn toàn trên Hệ thống thương mại một cửa (CIFER) của Tổng cục Hải quan Trung Quốc (GACC). Tuy nhiên, do không chú ý đến những quy định này nên số lượng hồ sơ đã được GACC phê duyệt không nhiều. Trong 68 hồ sơ đăng ký mới, thay đổi thông tin và 162 hồ sơ đăng ký gia hạn thì chỉ có 38 hồ sơ đăng ký mới, thay đổi thông tin được phê duyệt, 162 hồ sơ đăng ký gia hạn vẫn đang chờ xét duyệt. Lý do là các hồ sơ, văn bản gửi kèm không phải bản gốc, thông tin về doanh nghiệp (tên, địa chỉ…) trên các giấy tờ không trùng khớp, người ký xác nhận không phải là người đại diện hợp pháp tại giấy đăng ký kinh doanh. Do đó, để đảm bảo hồ sơ được GACC phê duyệt, doanh nghiệp cần phải ưu tiên nguồn lực để triển khai việc đăng ký trên CIFER, đặc biệt là đăng ký gia hạn.

Theo ông Nguyễn Như Tiệp, Cục trưởng Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường (Bộ NN&PTNT), doanh nghiệp thủy sản muốn XK sang Trung Quốc thì phải có tên trong 805 đơn vị đã được phía Trung Quốc cấp. Nếu không, doanh nghiệp phải bổ sung hồ sơ và chờ cấp phép. Hiện Trung Quốc cấp 128 mã sản phẩm liên quan tới thủy sản, do đó các doanh nghiệp cần kiểm tra kỹ hồ sơ, đặc biệt là HS code, nhằm đảm bảo tương thích trước khi thông quan. Đối với các doanh nghiệp muốn XK nông sản chế biến sâu thì ngoài việc gửi hồ sơ tới các cơ quan chức năng phía bạn thì cũng cần gửi cho cơ quan chức năng của Bộ NN&PTNT, để khi Hải quan Trung Quốc yêu cầu Bộ NN&PTNT thẩm tra lại các hồ sơ này, Bộ sẽ nắm được rằng đó là doanh nghiệp nào, có địa chỉ ở đâu.

Nói về giải pháp thúc đẩy XK nông sản, thủy sản Việt Nam sang thị trường Trung Quốc, cụ thể là thị trường Quảng Tây, theo bà Trần Thị Bích Ngọc, Trưởng Ban Quản lý cửa khẩu quốc tế Móng Cái, các doanh nghiệp cần chuyển đổi mạnh mẽ hơn nữa trong cách nghĩ, cách quản lý, quy hoạch sản xuất kinh doanh theo hướng chủ động nắm bắt cơ hội, tích cực tham gia hội nhập. Mặt khác, phải tập trung khai thác, tận dụng tối đa công nghệ số, tận dụng tối đa tính ưu việt của các sàn giao dịch thương mại điện tử để tăng cường quảng bá sản phẩm; không ngừng nâng cao chất lượng hàng hóa từ khâu nuôi trồng, đánh bắt, chế biến, đóng gói, vận chuyển XK, đẩy nhanh thay đổi phương thức sản xuất theo hướng an toàn; có các tiêu chuẩn cụ thể, quản lý quy trình canh tác, đáp ứng yêu cầu quy định của nước bạn. Đồng thời, chủ động liên kết giữa doanh nghiệp sản xuất với doanh nghiệp XK trên nguyên tắc cùng nắm bắt, khai thác thị trường. Chúng tôi cũng mong muốn các doanh nghiệp thường xuyên giữ mối liên hệ, kết nối với ban và các ngành khối cửa khẩu TP Móng Cái để kịp thời trao đổi thông tin, giải quyết các vướng mắc trong quá trình thông quan qua các cửa khẩu, lối mở trên địa bàn.

Trước những khó khăn, vướng mắc ảnh hưởng đến việc thúc đẩy nông sản vào thị trường Trung Quốc qua các cửa khẩu của Quảng Ninh, theo ông Trần Thanh Nam, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT, Quảng Ninh và các cơ quan liên quan của Trung Quốc cần phối hợp tạo điều kiện để doanh nghiệp 2 nước giao thương và tổ chức một diễn đàn xúc tiến thương mại ở TP Đông Hưng trong thời gian sớm nhất, từ đó tạo điều kiện cho doanh nghiệp 2 nước có thể thương thảo trực tiếp với nhau, xây dựng các chuỗi cung ứng, XK nông sản 2 nước. Về phía các hiệp hội ngành hàng có nhu cầu XK nông sản qua cửa khẩu Móng Cái cần tập hợp lại các vướng mắc và gửi về Bộ để Bộ có cơ sở làm việc với các cơ quan chức năng của tỉnh Quảng Tây nhằm giải quyết những vướng mắc về thủ tục hồ sơ cho các doanh nghiệp. Các doanh nghiệp cũng cần thường xuyên cập nhật và tuân thủ quy định của thị trường Trung Quốc; chú trọng xây dựng thương hiệu, bảo vệ thương hiệu và nghiên cứu kỹ nhu cầu, xu thế phát triển của thị trường.

Trung Quốc là thị trường nhập khẩu quan trọng với nông sản, thủy sản Việt Nam. Nếu các cơ quan quản lý và doanh nghiệp, người nông dân bắt kịp và thích ứng với thị trường Trung Quốc, chắc chắn sẽ giúp nông sản, thủy sản Việt không chỉ giữ được đối tác quan trọng này mà còn có chỗ đứng nhất định tại thị trường Trung Quốc.