Tết của đồng bào vùng cao

Ba Chẽ có 10 dân tộc anh em cùng sinh sống. Chính sự đa dạng đó đã tạo nên bức tranh đa sắc màu của ngày Tết nơi đây.

Người dân khu 1, thị trấn Ba Chẽ, gói bánh chưng dài chuẩn bị đón Tết.

Khi những cánh hoa đào chớm nở bên những sườn đồi, đồng bào người Dao Thanh Phán lại nô nức chuẩn bị ăn Tết nhà lớn. Tết nhà lớn tổ chức tại gia đình được đặt bàn thờ cúng tổ tiên. Sau khi ăn Tết nhà lớn xong, các gia đình khác mới được cúng Tết tại nhà mình.

Để phục vụ lễ cúng nhà lớn phải có đủ 3 mâm cỗ cúng: 1 mâm cúng tổ tiên, 1 mâm cúng những người đàn ông đã khuất và 1 mâm trả lễ đầu năm. Mâm cỗ cúng của đồng bào dân tộc người Dao rất đơn giản gồm: Gà luộc và bánh chưng, nếu không có bánh chưng có thể thay bằng cơm trắng. Song, các gia đình khác khi đến ăn Tết nhà lớn đều mang theo một con gà để góp lễ cúng tổ tiên, vì trong mâm cơm cúng của người Dao Thanh Phán, gà luộc là lễ vật không thể thiếu. Đặc biệt, trong lễ cúng tổ tiên, người Dao không dùng hương để đốt mà dùng vỏ cây hương lấy từ trong rừng về phơi khô, khi làm lễ thì bỏ vào một cái bát nhỏ đốt cùng than hồng.

Ông Đặng Văn Sồi, thôn Làng Han, xã Đồn Đạc, chia sẻ: Tết nhà lớn có ý nghĩa vô cùng quan trọng với người Dao chúng tôi. Tết nhà lớn không chỉ để cúng tổ tiên, trả lễ đầu năm, cầu mong năm mới may mắn mà còn là dịp để các thành viên trong gia đình sum họp, cùng nhau ôn lại truyền thống bản sắc văn hoá của dân tộc mình.

Lễ đón giao thừa của người Dao rất đặc sắc. Trong đêm giao thừa linh thiêng ấy, bà con vẫn giữ tục gõ trống, gõ mõ. Âm thanh vang vọng đất trời ấy như gửi gắm lời cầu may, cầu lộc của bà con cho một năm mới với nhiều niềm vui mới.

Không riêng người Dao, người Tày ở Ba Chẽ có phong tục đón Tết ít bị pha trộn với các dân tộc khác. Bà con người Tày chuẩn bị Tết từ mùng 10 tháng Chạp. Người Tày gói bánh chưng rất to để cúng tổ tiên, bánh được gói bằng 12 bơ gạo, nhân bánh có 1 con cá suối nặng 2,5 lạng, 1 quả trứng và 1 miếng thịt ba chỉ. Trong dịp Tết, người Tày không chỉ có bánh chưng mà còn gói rất nhiều bánh cốc mò. Bánh chín, bà con đem treo ở các cửa sổ trong nhà và cửa sổ ngoài vườn để linh hồn những người lang thang chết ốm hoặc chết đói ngoài rừng, ngoài đường… không có nhà cửa, nơi thờ cúng có bánh ăn Tết. Số bánh này sau Tết được coi là lộc, người ta bóc ra cho trẻ con ăn với quan niệm khi ăn lộc, những đứa trẻ sẽ có cuộc sống no ấm, khoẻ mạnh hơn, có nhà cửa, không phải sống lang thang.

Người dân tham gia thi cày tại Lễ hội Lồng Tồng. Ảnh: Dương Hương

Người Tày cúng mùng 1 Tết cũng có nét độc đáo riêng. Ngoài bánh chưng, họ còn có xôi màu đỏ được nấu với nước quả rừng. Xôi được chia thành 9 nắm tượng trưng cho 9 đời của dòng họ mình. Mùng 1 Tết, họ ăn một nửa số xôi đó và không ăn thịt vì kiêng sát sinh. Cuộc sống của người Tày luôn gắn liền với các dòng sông nên vào ngày Tết, họ không quên thắp thương thờ thần sông, rồi hái búp cây le mọc bên bờ sông về ăn lấy lộc.

Tết đến, xuân về cũng là dịp để chị em phụ nữ người Dao, Tày, Sán Chỉ... mang trên mình những bộ trang phục truyền thống rực rỡ sắc màu do chính mình thêu thùa nô nức tham gia lễ hội đầu xuân. Từ mùng 9 tháng Giêng đến mùng 1 tháng Ba (âm lịch), các lễ hội liên tục được diễn ra trên toàn huyện, như Lễ hội đình làng Dạ, lễ hội Lồng Tồng, lễ hội miếu Ông - miếu Bà... Các lễ hội đều mang đậm nét văn hóa đặc sắc của các dân tộc nơi đây; đồng thời, gắn bó chặt chẽ với không gian di tích lịch sử văn hóa, giúp ích cho công tác bảo tồn, phát huy giá trị các di tích. 

Ngoài phần lễ trang nghiêm, lễ hội còn có phần hội với các hoạt động văn hóa, văn nghệ, trò chơi dân gian sôi nổi, hấp dẫn, thú vị. Các lễ hội dân gian đã góp phần tạo ra không gian bảo tồn bản sắc văn hóa dân gian vào trình diễn, tạo nên bức tranh văn hóa các dân tộc huyện miền núi Ba Chẽ phong phú.

Khép lại những lo toan bộn bề của cuộc sống, không khí của một mùa xuân mới đang tràn ngập khắp các bản làng, những người dân nơi đây đang chào đón một năm mới với hy vọng hạnh phúc, ấm no.

Cao Quỳnh 

[links()]