Thăm núi Canh, nghe câu chuyện hào hùng ngày ấy...

Không những có vị trí địa lý khá độc đáo, xã Yên Đức (TX Đông Triều) còn được thiên nhiên ban tặng cho phong cảnh kỳ thú, với những dãy núi đá nhấp nhô trùng điệp muôn hình muôn vẻ, gắn với những truyền thuyết dân gian mang đặc trưng của nền văn hoá lúa nước. Đó là Cụm di tích lịch sử - thắng cảnh Yên Đức đã được xếp hạng là di tích cấp Quốc gia năm 1993.

Ở đó có núi Đống Thóc thì cũng có núi Thung (cối giã gạo), núi Canh (cái cày) và bên cạnh núi Con Chuột (phá thóc) là núi Con Mèo nằm canh đống thóc. Phía Đông Nam xã có núi Long Mã, núi Luỹ, núi Áng Tái, núi Bút, núi Nghè, dãy Phượng Hoàng… hội tụ thành một danh sơn hữu tình. Mỗi di tích đều mang một giá trị lịch sử, cách mạng, văn hoá cùng những truyền thuyết dân gian riêng. Núi Canh là dãy núi đá vôi sừng sững nằm kéo dài ở trung tâm xã Yên Đức có 2 ngọn núi. Trong cuộc kháng chiến chống Pháp, núi Canh - chiến luỹ đá là căn cứ quan trọng của du kích Đông Triều nhằm khống chế đường 200 (nay là đường 333) nối Quảng Ninh với Hải Phòng...

Núi Canh - chiến luỹ đá khẳng định tinh thần và ý chí của du kích Đông Triều trong cuộc kháng chiến chống Pháp.

Đến thăm núi Canh, mọi người được nghe câu chuyện đầy tự hào về sự kiện lịch sử gần 66 năm về trước tại đây trong cuộc kháng chiến chống Pháp. Sau nhiều đợt càn quét đẫm máu từ đầu năm 1950, thực dân Pháp không thể chiếm được đường 333 để sang Hải Phòng khơi nguồn tiếp viện. Ngày 23-10-1950, 1 trung đoàn lính, trong đó có 2 tiểu đoàn lính lê dương và 1 tiểu đoàn ngụy quân đã càn quét vào Yên Đức. Đây là trận càn lớn nhất của Pháp vào các xã khu vực phía đông của Đông Triều. Tại đây, không biết bao nhiêu tội ác man rợ của chúng đã gây ra với nhân dân xã Yên Đức. Sau những trận chiến đấu vô cùng quyết liệt, quân du kích tuy rất gan dạ và anh dũng nhưng do lực lượng không cân sức, quá chênh lệch, nên buộc phải rút về núi Canh để bảo toàn lực lượng và cố thủ, tiếp tục đánh trả...

Trong những ngày vây hãm tại núi Canh, quân Pháp đã bắt nhân dân chặt tre trong làng rào vây 3 vòng quanh núi để chặn đường tiếp tế của nhân dân và ngăn cản sự ra, vào của lực lượng du kích. Trong hang núi, tuy lương thực, vũ khí đã cạn kiệt, song lực lượng du kích vẫn kiên cường chiến đấu. Tấm gương du kích Phạm Văn Bình của xã Yên Đức khi chiến đấu ở hang Cửa Đình, đã bị giặc Pháp bắt, uy hiếp nhằm khống chế phải dẫn đường cho chúng vào hang nhưng đã kiên quyết chống lại và bị quân thù bắn chết ngay trước cửa hang... Bên cạnh tấm gương hy sinh quả cảm của du kích Phạm Văn Bình, còn có nhiều tấm gương chiến đấu kiên cường khác nữa. Tuy lực lượng yếu hơn rất nhiều, song trong những ngày bị vây hãm trong hang núi Canh, du kích và nhân dân xã Yên Đức đã tiêu diệt được 7 tên địch và làm hư hỏng, thiệt hại nhiều vũ khí, khí tài quân sự quan trọng của chúng. Đặc biệt là tinh thần chiến đấu ngoan cường của những du kích và người dân trên địa bàn đã khiến chúng khiếp sợ. Khi quân Pháp bắc loa gọi du kích ở trong hang ra đầu hàng thì tiếng trả lời đanh thép từ trong hang vọng ra là: “Chết 1 đống còn hơn sống 1 người” thể hiện ý chí đoàn kết, quyết chiến của du kích Đông Triều với giặc Pháp.

Đến 6 giờ sáng ngày 2-12-1950 (tức 23-10 năm Canh Dần) quân Pháp dùng pháo bắn xối xả vào núi Canh rồi cho quân tiếp tục đổ bộ lên núi. Lực lượng du kích ta đã chống trả quyết liệt, du kích Phạm Văn Thuật của xã Vĩnh Khê (nay là phường Mạo Khê) đã bắn chết 1 tên đội Tây tại cửa hang Tắm và cướp súng để tiếp tục bắn lại giặc. Biết không thể bắt sống được du kích đang cố thủ trong hang, chúng tiếp tục ném lựu đạn cay, đổ xăng đốt các cửa hang núi Canh, hang Gốc Gạo, hang Cửa Đình. Chúng phá dỡ trên 200 ngôi nhà của nhân dân trong các thôn và đình, chùa... trong xã để lấy gỗ, rơm, rạ nhét vào các cửa hang, đốt hun lực lượng du kích. Sau việc làm dã man, tàn bạo đó, chúng bắt dân làng vào hang lôi xác 73 du kích bị hy sinh ra chôn chung 1 mồ, 22 du kích còn thoi thóp cũng đã bị chúng hành hạ rất dã man...

Ghi nhớ sự kiện lịch sử cách mạng đó, năm 1980 Đảng bộ và nhân dân xã Yên Đức đã dựng Đài tưởng niệm “Yên Đức chiến thắng” trên núi Canh. Tại cửa hang nơi 73 hài cốt du kích được an táng, chính quyền và nhân dân đã xây mộ, xây dựng nhà bia khắc tên 73 du kích hy sinh tại núi Canh cùng với danh sách các liệt sĩ của quê hương Yên Đức đã hy sinh trong các cuộc kháng chiến bảo vệ đất nước. Nơi đây đã trở thành một địa điểm hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao, luyện tập quân sự của dân quân cùng các hoạt động truyền thống của địa phương. Và từ sau trận chống càn lịch sử trên, hang núi Canh được nhân dân trong vùng gọi là hang 73.

Vào ngày 23-10 âm lịch hàng năm, Đảng bộ, chính quyền, mặt trận và các tầng lớp nhân dân trong xã cùng các xã, phường lân cận, lại kính cẩn đặt vòng hoa, dâng hương tưởng nhớ 73 du kích đã hy sinh tại núi Canh. Vào những năm chẵn, đều tổ chức lễ “Giỗ trận núi Canh” để giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ ở địa phương. Hang 73 núi Canh đã là “địa chỉ đỏ” giáo dục truyền thống lịch sử của ngành giáo dục TX Đông Triều.

Nguyễn Xuân (CTV)[links()]