Thận trọng với những chiêu lừa đảo qua thanh toán bằng mã quét QR

Thanh toán không sử dụng tiền mặt đã trở nên phổ biến hơn, thuận lợi cho cả người mua và người bán. Thế nhưng gần đây ngày càng có nhiều thủ đoạn lừa đảo mới mà người dùng cần cẩn trọng.

Những câu chuyện thường ngày

Cách đây không lâu, thanh toán bằng mã QR còn xa lạ thì nay, hình thức thanh toán hiện đại này đã trở nên phổ biến trong đời sống hàng ngày. Các cửa hàng, quán ăn, sạp hàng ngoài chợ hay gánh hàng rong đều có mã QR để thanh toán. Quả thật, công nghệ ngày càng mang lại nhiều lợi ích, thuận tiện cho các bên, cho cuộc sống hàng ngày, trong đó có lĩnh vực thanh toán thông qua mã QR bởi sự tiện dụng mà nó mang lại. 

Tuy nhiên, gần đây những sự việc, hiện tượng liên tục xảy ra cũng cho thấy phương thức thanh toán này cũng có những bất tiện, "hạt sạn" nhất định mà người dùng cần phải lưu ý. Điều này khiến chúng tôi chợt nhớ tới câu chuyện gặp phải khi dẫn người bạn từ Hà Nội về Hạ Long tham quan tới thưởng thức bún tại Quán bún cá, hải sản Phi Nhung (đường Văn Lang, phường Hồng Gai, TP Hạ Long), một quán được du khách ưa thích. Điều làm chúng tôi ngạc nhiên là sau khi ăn 3 bát bún đứng dậy xin mã quét QR thanh toán nhưng chủ quán từ chối và bảo: Quán không dùng.

Vừa ngạc nhiên vừa bực mình, cực chẳng đã anh bạn Hà Nội lại phải thay mặt khổ chủ lấy tiền mặt trả. Gặng hỏi, chủ quán ăn chia sẻ: Quả thật, thanh toán bằng quét mã QR rất thuận tiện. Thế nhưng quán đã nhiều lần... mất tiền do tin vào những biên lai thanh toán... giả mạo.

Câu chuyện khách hàng ăn xong rồi thanh toán bằng mã QR sẵn có, rồi sau đó giơ cho chủ quán nhìn là bình thường. Trong khi đó, chủ quán lại quá bận rộn, lui húi bếp núc, đáp ứng nhu cầu của khách hàng nên không có thời gian kiểm tra kỹ. Thấy dòng thanh toán hóa đơn thành công thì xác nhận ngay mà không có thời gian để ý kỹ những thông tin ở dòng chữ nhỏ trên điện thoại. Lợi dụng điều này, một số người cố ý sẽ chuẩn bị sẵn một biên lai thanh toán giả mạo để đưa ra cho chủ quán nhìn. Thậm chí nhiều nơi, nhiều quán còn bị kẻ gian dán mã QR khác đè lên mã của quán, nhà hàng. 

Vì thế, thay vì chuyển khoản trả tiền cho chủ quán, tiền được chuyển cho kẻ gian, kẻ lừa đảo. Mặc dù trước đó, khách đã chuyển khoản rồi và cho xem bill đàng hoàng. Thế nhưng khi khách hàng đi rồi, một lúc sau vẫn không thấy báo nhận được tiền, chủ quán mới tá hỏa phát hiện ra sự việc… Vì thế, hình thức thanh toán truyền thống bằng tiền mặt vẫn được không ít người lựa chọn vì "chắc ăn" hơn.

Câu chuyện tương tự nhưng phổ biến hơn cũng đã xảy ra với nhiều tiểu thương buôn bán tại chợ. Chị Trần Ngọc Bích, quầy điện tử chợ Hạ Long 1, cho hay: Bản thân tôi cũng đã nhiều lần bị mất tiền do khách hàng thanh toán bằng mã QR. Khách mua hàng thanh toán bằng quét mã QR, có khi tôi chỉ nhìn vào hóa đơn đã thanh toán trên ứng dụng điện thoại và xác nhận rồi quay ra bán cho khách hàng khác đang hỏi mua.

Đôi khi chỉ là vô tình hóa đơn đó chưa thanh toán thành công vì lý do nghẽn mạng, hay chậm thanh toán do không cùng ngân hàng hoặc lý do nào đó khách quan... Nhưng cũng có nhiều người cố tình dùng biên lai giả mạo chiếm đoạt tiền. Không chỉ tôi mà các tiểu thương quầy hàng khác cũng đã gặp tình trạng tương tự. Những rủi ro này đều dẫn tới khả năng mất tiền. 

Tương tự, chủ quán ăn Chill Beer Garden (phường Hồng Hà, TP Hạ Long), anh Tô Thành Công cho biết, trước quán cũng bố trí nhiều mã QR của đa dạng các ngân hàng để khách tiện lợi thanh toán. Nhưng nay cảnh giác trước vấn nạn này, quán cũng hạn chế đặt nhiều mã thanh toán, tập trung tại quầy thanh toán thôi...

Làm sao để người dùng không mắc bẫy kẻ gian?

Hiện thanh toán bằng hình thức quét QR đã phổ biến, phát triển chóng mặt. Theo thống kê của các cơ quan chức năng, thanh toán qua QR tăng gấp rưỡi về số lượng các giao dịch và trên 30% về giá trị. Phương thức thanh toán này vẫn chứng minh thế mạnh về sự tiện lợi trong các giao dịch. Dù vậy, để tránh các hành vi lừa đảo trục lợi người dùng, cần xác minh rõ thông tin giao dịch trước khi quét mã chuyển tiền trực tuyến.

Theo lý giải của các IT, Hội tin học Quảng Ninh chia sẻ: QR là Qick Response tức là truy cập nhanh tức là tới thông tin định sẵn. Vì thế ngay khi quét sẽ truy cập ngay vào trang mà các kẻ lừa đảo dẫn dụ.

Thực tế, gần đây các cơ quan chuyên môn cũng đã cảnh báo, việc sử dụng mã QR để khai thác, đánh cắp thông tin, chiếm đoạt tiền trong tài khoản của người dùng. Bởi so với đường link độc hại truyền thống thì mã QR code có thể được chèn vào email, tin nhắn mà không bị các bộ lọc chặn lại. Chính vì thế, lừa đảo bằng mã QR code đã phức tạp hơn so với trước đây.

Theo đại diện Viettel Quảng Ninh, một trong những đơn vị viễn thông triển khai rộng rãi dịch vụ thanh toán qua quét mã QR khuyến cáo: Người dùng cần kiểm tra kỹ thông tin của người gửi mã, địa chỉ trang mà các mã QR dẫn tới. Đặc biệt cần đặt mật khẩu mạnh, có yếu tố xác thực và tuyệt đối không cung cấp thông tin cá nhân, mã OTP dưới bất cứ hình thức nào.

Được biết, để hạn chế những nguy cơ, Viettel cũng như các hãng viễn thông cung cấp dịch vụ thanh toán bằng mã QR đang đẩy mạnh việc khuyến cáo người dùng cần thực hiện nghiêm khuyến cáo của Bộ TT-TT, thực hiện đẩy mạnh cảnh báo, tuyên truyền với người dùng về tình trạng lừa đảo bằng mã QR; đưa ra các giải pháp xác minh đối với các giao dịch có dấu hiệu bất thường; thường xuyên kiểm tra các mã QR dán tại các điểm công cộng...

Theo phân tích, trên thực tế, bản chất của mã QR không phải là một mã độc tấn công trực tiếp mà chỉ là trung gian truyền tải nội dung, ứng dụng. Và người dùng có bị tấn công hay không phụ thuộc vào cách thức xử lý của mã QR.

Vì thế, theo các chuyên gia, một điểm quan trọng mà các chuyên gia cảnh báo người tiêu dùng là cần cảnh giác bởi thông thường sau khi kết bạn qua mạng xã hội để trao đổi với nạn nhân, kẻ gian sẽ gửi mã QR để người dùng quét. Mã này dẫn tới các website giả mạo ngân hàng, trong đó yêu cầu người dùng nhập thông tin họ tên, số căn cước công dân, tài khoản, mã bí mật hoặc OTP. Từ đó, người dùng bị chiếm tài khoản.

So với đường link độc hại truyền thống thì mã QR có lợi thế là có thể chèn trực tiếp vào email, tin nhắn mà không bị các bộ lọc chặn lại, từ đó dễ dàng tiếp cận người dùng. Do đó, người dân cần thận trọng khi quét mã QR code, đặc biệt cảnh giác với các mã QR được dán hoặc chia sẻ ở những nơi công cộng, hoặc gửi qua mạng xã hội, email; xác định và kiểm tra kỹ càng thông tin tài khoản người trao đổi mã QR; xem xét kỹ nội dung trang web mà mã QR đưa tới.

Để hạn chế rủi ro, nhiều đơn vị, điểm kinh doanh cần quan tâm trang bị ứng dụng có thể check chuyển khoản thanh toán nhanh và kiểm tra ngay trên app; sử dụng các ứng dụng báo giao dịch bằng âm thanh báo khi chuyển tiền qua mã QR tới tài khoản đích, giúp giảm thiểu thời gian kiểm tra giao dịch của cả người mua và người bán.