Tín hiệu vui từ di tích Nhà máy kẽm Quảng Yên

Khoảng 1 năm trước đây, vấn đề dỡ bỏ, di dời hay giữ lại các kiến trúc của Nhà máy kẽm Quảng Yên, đã nhận được sự quan tâm đặc biệt của nhiều nhà khoa học trong nỗ lực giữ lại di tích này.

Các nhà khoa học cùng chuyên gia, cán bộ Viện Khoa học công nghệ xây dựng (Bộ Xây dựng) khảo sát tại ống khói số 1 Nhà máy kẽm Quảng Yên. Ảnh: TS. Nguyễn Việt

Theo các tư liệu lịch sử và nghiên cứu, đánh giá của các nhà khoa học, Nhà máy kẽm Quảng Yên được xây dựng vào năm 1921 bên bờ sông Chanh, nay là khu 10, phường Quảng Yên, TX Quảng Yên. Đây là một nhà máy lớn lúc bấy giờ, đánh dấu thời kỳ phát triển công nghiệp luyện kim đầu tiên ở Đông Dương. Với sự kiện hình thành giai cấp công nhân mỏ Quảng Ninh và việc thành lập Chi bộ Đảng Nhà máy kẽm vào năm 1940 đã thúc đẩy phong trào cách mạng của nhân dân lao động Yên Hưng phát triển, lan ra cả các khu công nghiệp Hải Phòng, Uông Bí, Mạo Khê và cuộc bãi công của công nhân Nhà máy kẽm Quảng Yên đòi tăng lương, cải thiện đời sống, điều kiện làm việc vào ngày 1-5-1940 là một minh chứng. Nhà máy kẽm Quảng Yên còn là di tích lịch sử cách mạng. Thêm nữa, đây là một công trình kiến trúc sử dụng kết cấu bê tông dự ứng lực với phương pháp, kỹ thuật xây dựng đã đạt tới chuẩn quốc tế và mang phong cách kiến trúc tân cổ điển Pháp kết hợp phong cách kiến trúc của Ý và phương Đông với lối kiến trúc mái vòm, không gian thoáng đãng khá đẹp...

Với nhiều giá trị như vậy, nhưng thời gian qua các kiến trúc nơi đây gần như bị bỏ hoang. Trong đó, một phần của Nhà máy kẽm là nơi hoạt động sản xuất của Xưởng giày da Công ty Sao Vàng, một phần di tích còn bỏ hoang chưa được khoanh vùng bảo vệ. Di tích cũng chưa được kiểm kê, phân loại đưa vào danh mục và lập hồ sơ xếp hạng để có cơ sở pháp lý quy hoạch bảo vệ, tôn tạo, phát huy giá trị... Chính vì vậy mà khu đất này đã được phê duyệt làm trung tâm thương mại và mở rộng sản xuất của Công ty Sao Vàng, theo đó dự kiến phá dỡ các hạng mục của Nhà máy để lập dự án xây dựng các công trình.

Để có định hướng chính xác hơn, lãnh đạo tỉnh đã giao Sở Xây dựng chỉ định Viện Khoa học công nghệ xây dựng (Bộ Xây dựng) cử các chuyên gia và sử dụng các thiết bị khoa học thực hiện kiểm định chất lượng công trình 2 ống khói Nhà máy kẽm để làm cơ sở quyết định dỡ bỏ hay gia cố phục hồi các kiến trúc này. Sau khi có kết quả kiểm định của cơ quan chuyên ngành Trung ương, ngày 14-3 vừa qua, Sở Xây dựng đã có Văn bản số 678/SXD-QLXD báo cáo UBND tỉnh về nội dung này. Theo đó, ống khói số 1 vị trí bong rộp và hở cốt thép xuất hiện chủ yếu ở dưới chân và đỉnh ống khói; dọc theo chiều cao phần thân chỉ xuất hiện các vết nứt và gẫy tấm tường đúc sẵn; trên dọc thân chỉ có 2 vị trí tấm đúc sẵn bị gẫy, hở mặt cốt thép. Ống khói 2 về trực quan vết nứt xuất hiện ít, một số vị trí ở khu vực dưới chân bị bong rộp, hở mặt cốt thép, cốt thép bị han gỉ và mất một số thanh thép chịu lực ở trụ bê tông. Cơ bản chiều dày bê tông bảo vệ phù hợp với TCVN 5574:2012. Tổng thể cả 2 ống khói đều đảm bảo khả năng chịu lực... Từ đó, đơn vị cũng đề xuất các phương án xử lý phù hợp đối với các ống khói, đặc biệt lưu ý việc sửa chữa ống khói cần thực hiện sớm trước mùa mưa bão năm nay, để tránh những mảng bê tông bong rộp có thể rơi xuống phía dưới, gây mất an toàn cho người và phương tiện hoạt động trong khu vực.

Đồng tình với đề xuất này, ngày 22-3 vừa qua, UBND tỉnh đã có Văn bản số 1812/UBND-XD4 về việc đảm bảo an toàn cho công trình 2 ống khói Nhà máy kẽm cũ tại Quảng Yên. Đồng thời giao TX Quảng Yên chủ trì, phối hợp với các đơn vị liên quan xác định phạm vi, ranh giới để khoanh vùng bảo vệ 2 ống khói và những công trình liên quan đến lịch sử hình thành và hoạt động của nhà máy, có phương án cụ thể đảm bảo an toàn cho người, phương tiện hoạt động tại khu vực 2 ống khói. Thị xã chủ trì, phối hợp với Sở VH-TT và các đơn vị liên quan nghiên cứu, lập hồ sơ đề nghị bổ sung những công trình, địa điểm liên quan vào danh mục di tích lịch sử, văn hoá và danh thắng tỉnh. Đề xuất phương án bảo quản, tu bổ, phục hồi nhằm bảo tồn nguyên trạng chứng tích lịch sử, phát huy giá trị di tích Nhà máy kẽm để giáo dục truyền thống và xây dựng thành điểm tham quan du lịch của tỉnh.

Thực hiện chỉ đạo này, ngày 25-4-2017, UBND TX Quảng Yên đã tổ chức họp lấy ý kiến các sở, ngành về phương án khoanh vùng bảo vệ Nhà máy kẽm Quảng Yên để hoàn thiện hồ sơ đề xuất công nhận di tích cho Nhà máy kẽm Quảng Yên. Trước đó, TX Quảng Yên cũng đã có Công văn số 726/UBND-QLĐT đề nghị Viện Khoa học công nghệ xây dựng (Bộ Xây dựng) giúp đỡ lập phương án sửa chữa, đảm bảo an toàn bền vững lâu dài công trình 2 ống khói Nhà máy kẽm, đồng thời nghiên cứu đề xuất phương án thiết kế, tu bổ, nhằm phát huy giá trị của di tích gốc để công trình trở thành điểm tham quan du lịch. Đây là tín hiệu vui cho những người quan tâm đến việc bảo tồn, phát huy giá trị di tích Nhà máy kẽm Quảng Yên.

Ngọc Mai