Để môi trường biển càng xanh, sạch hơn

Quảng Ninh hiện có trên 30.000ha nuôi trồng thủy sản (NTTS) ở 8/13 huyện, thị xã, thành phố. NTTS phát triển nhanh, song trong thời gian dài các hộ nuôi sử dụng phao xốp tràn lan, gây tàn phá môi trường biển, hạn chế sự phát triển bền vững.

Vấn nạn một thời

Khu nuôi hàu, ngao của hộ ông Nguyễn Sỹ Bính (đảo Phất Cờ, xã Hạ Long, huyện Vân Đồn), rộng hơn 2ha. Mỗi năm, gia đình ông thu về hàng chục tấn ngao, hàu, doanh thu nhiều tỷ đồng. 

Nghề nuôi thủy sản ở Quảng Ninh dễ làm, lại mau giàu, nên cũng như hộ ông Bính, tại huyện Vân Đồn hàng nghìn hộ đã đầu tư NTTS. Những hộ NTTS này trước đây đều sử dụng phao xốp làm hệ nổi.  Theo ông Hà Văn Ninh, Phó trưởng Phòng NN&PTNT huyện Vân Đồn, tổng diện tích mặt nước hiện sử dụng cho NTTS tại huyện khoảng 4.258ha với 1.392 tổ chức, cá nhân đang NTTS. Thời kỳ cao điểm, 100% diện tích NTTS sử dụng vật liệu nổi bằng phao xốp.   

Giống như vùng biển Vân Đồn, dọc ven bờ Vịnh Bái Tử Long thuộc địa phận TP Hạ Long, trước đây chưa lâu là rất nhiều các nhà bè, với cọc tre, phao xốp đủ loại được dựng lên để NTTS. Tính đến năm 2022, NTTS sử dụng phao xốp còn phổ biến tại tất cả các địa phương có biển của tỉnh. Cụ thể trong 32.000ha NTTS của tỉnh có khoảng 20.000ha sử dụng phao xốp với khoảng 20.000 ô lồng .  

Theo các hộ NTTS, vật liệu phao xốp có giá thành rẻ, dễ làm. Một quả phao xốp có giá khoảng 30.000 đồng, nguồn hàng sẵn có và phù hợp với trình độ quản lý của người nuôi.

Tuy nhiên đó chỉ là cái lợi tức thời trước mắt, về lâu về dài, sử dụng phao xốp là lợi bất cập hại. Phao xốp là loại vật liệu có độ bền thấp, sau 2-3 năm sử dụng, những quả phao xốp sẽ tan rã, nổi trôi trên mặt nước gây ô nhiễm môi trường sinh thái biển. Chỉ tính trên vùng Vịnh Hạ Long, trong 5 loại rác thải nhựa được tìm thấy, nhiều nhất là phao xốp (chiếm trên 70%).

Theo Liên Hợp Quốc, ít nhất 800 loại động vật trên thế giới bị ảnh hưởng bởi rác thải nhựa trên biển. Mảnh vụn từ xốp trôi nổi trên biển thường bị nhầm tưởng là thức ăn và khi sinh vật biển ăn phao xốp sẽ bị chết dần do dạ dày chứa toàn mảnh nhựa.

Giải pháp đồng bộ, quyết liệt

Nhằm khắc phục tình trạng nuôi thủy sản sử dụng phao xốp tràn lan, tháng 8/2020, Quảng Ninh là tỉnh tiên phong trong nước ban hành quy chuẩn kỹ thuật địa phương về vật liệu nổi trong NTTS. Tỉnh đặt mục tiêu sớm thay thế hoàn toàn phao xốp bằng vật liệu nổi HDPE trong hoạt động NTTS ở 100% địa phương có biển.

Tháng 8/2021, tỉnh tiếp tục ban hành Chỉ thị số 13-CT/TU về tăng cường công tác quản lý và phát triển bền vững NTTS trên biển tỉnh Quảng Ninh. Các ngành chức năng, các địa phương đã tính toán cụ thể bảo đảm các nguồn lực hỗ trợ hộ nuôi chuyển đổi phao xốp.

Hệ thống chính trị các địa phương cùng vào cuộc đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động người dân chuyển đổi phao xốp; nhiều địa phương mạnh tay xử lý cán bộ buông lỏng quản lý trong lĩnh vực này. Ngân hàng CSXH tạo lập gói vay ưu đãi về lãi suất (bằng mức hộ nghèo và cận nghèo vay) cho các hộ NTTS để hỗ trợ người dân chuyển đổi phao xốp.

Nhờ các giải pháp đồng bộ, quyết liệt của tỉnh, sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị đã tạo chuyển biến tích cực. Đến ngày 31/3/2023, toàn tỉnh có trên 1,5 triệu quả phao xốp đã được thay thế bằng phao nhựa HDPE, đạt trên 60%. Riêng TP Hạ Long và TP Cẩm Phả, nơi có Vịnh Hạ Long, Vịnh Bái Tử Long, đã cơ bản hoàn thành chuyển đổi phao xốp.   

Nhờ thực hiện có hiệu quả Chỉ thị số 13-CT/TU, năm 2022 dù bị ảnh hưởng của dịch Covid-19 nhưng sản lượng thủy sản toàn tỉnh tăng mạnh, đạt 160.000 tấn, đóng góp trên 50% vào giá trị ngành nông nghiệp. Hiện, tại nhiều vùng NTTS trên Vịnh Hạ Long, Vịnh Bái Tử Long, các doanh nghiệp, người dân đã kết hợp làm du lịch, đón du khách tham quan. Ngư dân Quảng Ninh giờ đây đã yên tâm đầu tư NTTS theo quy hoạch, bài bản, làm ăn chắc chắn, có hiệu quả, chung tay gìn giữ bảo vệ môi trường biển.

Ông Nguyễn Sỹ Bính, Giám đốc HTX NTTS Phất Cờ, xã Hạ Long, huyện Vân Đồn: Quản lý chặt đầu vào từ lúc các hộ NTTS đưa phao xuống biển.

Đến giờ này người NTTS chúng tôi không ai còn nghi ngờ gì về tính ưu việt của phao nổi HDPE sử dụng trong các giàn bè, lồng bè NTTS. Như gia đình tôi đây đã từng dùng thử nghiệm phao nổi HDPE từ nhiều năm trước trong một số chương trình dự án thí điểm của Sở NN&PTNT. Từ năm 2020 đến nay, theo quy định của tỉnh tôi tiếp tục chuyển đổi phao xốp sang phao nổi HDPE. Trong thời gian sử dụng phao nổi HDPE vừa qua, các lồng bè, giàn bè của gia đình đều ổn định, chắc chắc, bão gió không sợ đứt gãy, trôi nổi, đổ hết hầu hà cá mú ra ngoài biển như khi sử dụng phao xốp thời điểm trước đây. Đối với người NTTS chúng tôi, đó là yên tâm. Chỉ có điều, việc sử dụng phao xốp trong thời gian dài dường như đã ăn sâu vào thói quen của các hộ NTTS nên vẫn rất cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, hướng dẫn, giám sát từ phía chính quyền. Quan trọng hơn cả các đơn vị chức năng quản lý chặt đầu vào, ngay từ lúc các hộ NTTS đưa phao xuống biển để NTTS, mục tiêu đảm bảo không có phao xốp xuống biển mà phải là các loại phao nổi chuẩn HDPE, thì việc thay thế phao xốp bằng phao nổi HDPE sẽ triệt để, hiệu quả.

Ông Đinh Xuân Toàn, thôn Đầm Buôn, xã Đầm Hà, huyện Đầm Hà: Mong chính quyền địa phương tạo điều kiện được NTTS trong vùng quy hoạch.

Khu vực mặt biển gia đình tôi đang NTTS thuộc Hòn An, xã Tân Bình, huyện Đầm Hà. Nhiều năm trước đây, khi chúng tôi thả giống NTTS, nói thật là không biết vị trí ấy nằm trong quy hoạch hay không nằm trong quy hoạch. Sau này, chúng tôi đã được chính quyền nhắc nhở, đã nhận thức rõ việc mình NTTS tại vị trí này là chưa đúng quy định và chúng tôi sẵn sàng hợp tác với chính quyền để di chuyển, mong sao được phát triển nghề NTTS một cách hợp pháp. Tại xã Tân Bình và các xã có biẻn khác, nghề NTTS trên biển đối với chúng tôi là kế sinh nhai chính. Chúng tôi sinh ra, lớn lên dựa vào biển để sống, vì vậy dù hiện tại hay sau này chúng tôi đều mong muốn được triển khai mô hình NTTS trên biển. Chúng tôi rất mong chính quyền địa phương xét tới yếu tố này, tạo điều kiện cho chúng tôi được NTTS trong vùng quy hoạch. Có thể là di dời vào nơi đã quy hoạch sẵn có hoặc là bổ sung các vùng NTTS hiện có vào quy hoạch. Như tại các khu vực Hòn An, Hòn Mui, Hòn Giữa, Hòn Mài, những người quen nghề biển chúng tôi thấy rằng các điều kiện để NTTS rất thuận lợi, nhiều hộ dân NTTS tại đây đến cả chục năm trời và đạt hiệu quả kinh tế cao.

Ông Ngô Hùng Dũng, Giám đốc Công ty CP Thuỷ sản Tân An, TX Quảng Yên: Cần có sự chuyển động chính sách về giao, cho thuê mặt biển, khuyến khích đầu tư ban đầu...

Quảng Ninh có điều kiện rất thuận lợi để phát triển thuỷ sản trên biển, bao gồm cả nuôi trồng, khai thác thuỷ sản. Hiện nay, thiên về hướng phát triển bền vững, tỉnh Quảng Ninh khuyến khích các hoạt động NTTS trên biển, hướng ra những vùng biển lớn, vịnh hở, mở, cho phép NTTS quy mô tập trung và áp dụng thiết bị, công nghệ cao. Đó là hướng phát triển rất phù hợp mà những người làm doanh nghiệp thuỷ sản như chúng tôi rất ủng hộ. Để làm được điều này, tôi nghĩ đi liền với đó phải là sự chuyển động của những chính sách về giao, cho thuê mặt biển, chính sách khuyến khích đầu tư ban đầu, các chính sách kết nối, liên kết sản xuất cũng như tiêu thụ sản phẩm... Chỉ khi tỉnh đồng bộ, tạo chuyển động thực sự đối với các chính sách, đưa chính sách vào doanh nghiệp, tạo dư địa để thu hút, xúc tiến đầu tư của doanh nghiệp vào NTTS trên biển, thì nuôi biển Quảng Ninh chắc chắn khởi sắc. Vùng biển Quảng Ninh sẽ không chỉ được khai thác về cảnh quan, môi trường mà còn là giá trị sản xuất trực tiếp, tạo ra những sản phẩm thuỷ sản nuôi biển sản lượng lớn, giá trị cao, góp phần quan trọng vào phát triển kinh tế tỉnh.