Bài dự thi Giải báo chí về xây dựng Đảng tỉnh Quảng Ninh năm 2024: Ngành than nỗ lực bảo vệ môi trường Bài 1: Hành động thiết thực, hiệu quả

Cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng từng nhấn mạnh: “Bảo vệ môi trường là một trong những vấn đề sống còn, là tiêu chí để phát triển bền vững”. Đây cũng chính là vấn đề cơ bản luôn được Đảng bộ Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam (TKV) đặc biệt quan tâm, chú trọng thực hiện trong nhiều năm qua. Đảng bộ Tập đoàn đã tập trung triển khai mục tiêu phát triển sản xuất đi đôi với công tác bảo vệ môi trường (BVMT); giải quyết hợp lý mối quan hệ giữa “phát triển” và “môi trường” để hướng tới sự phát triển bền vững.

Tập trung cho nhiệm vụ cấp bách

Quyết tâm “Không đánh đổi môi trường lấy tăng trưởng kinh tế” - đây là quan điểm nhất quán, xuyên suốt của Đảng và Nhà nước ta những năm qua. Đặc thù của sản xuất than luôn có những thách thức nhất định đối với môi trường, song với vai trò cực kỳ quan trọng trong đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia, trong phát triển kinh tế, TKV đã tập trung giải quyết mối quan hệ giữa hai vấn đề “phát triển” và “môi trường”, kiên quyết xử lý các vấn đề về ô nhiễm môi trường theo quan điểm này. 

Bên cạnh những ưu điểm vượt trội đó, việc khai thác Than cũng có một số nhược điểm là phần nào tác động đến môi trường như: phát sinh bụi, chất thải rắn, ô nhiễm nguồn nước, không khí... Tuy nhiên, nếu xử lý đúng cách sẽ không gây tác động xấu đến môi trường như nhiều người thường nghĩ.

Do đó, để đảm bảo song hành mục đích chính trị và bảo vệ môi trường, TKV tập trung giải quyết tối ưu bài toán môi trường đang đặt ra. Để thực hiện tốt công tác BVMT, TKV đã tiến hành nhiều giải pháp đồng bộ. Trong đó, năm 2019, Tập đoàn đã hoàn thành các công trình trong Đề án bảo đảm môi trường cấp bách ngành than trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh (giai đoạn 2016-2020) và hiện đang thực hiện Đề án bảo vệ môi trường vùng than Quảng Ninh giai đoạn đến 2025, định hướng tới 2030. 

Theo thông tin từ Ban Môi trường TKV, giai đoạn từ năm 2020 đến nay, TKV đã ban hành hàng trăm văn bản chỉ đạo về công tác BVMT. Hằng năm, TKV dành kinh phí trên 1.300 tỷ đồng/năm cho công tác bảo vệ môi trường trong toàn Tập đoàn, trong đó riêng vùng Quảng Ninh khoảng 1.100 tỷ đồng. Đến nay, các đơn vị sản xuất Than đều đã đầu tư công nghệ bảo vệ môi trường hiện đại và các khai trường sản xuất đều được khoác lên mình diện mạo xanh, sạch, đẹp.

Trước đây, các hoạt động khai thác Than ở Quảng Ninh đã gây ra nhiều tác động xấu đến môi trường. Xuất phát từ nhiệm vụ cấp bách trong vấn đề BVMT, năm 2009, TKV đã thành lập Công ty TNHH MTV Môi trường - TKV, là đơn vị chuyên trách về công tác môi trường của ngành Than.

Những chuyển biến tích cực

Từ khi đi vào hoạt động, Công ty TNHH MTV Môi trường - TKV đầu tư xây dựng và quản lý vận hành 45 trạm xử lý nước thải mỏ với tổng công suất 33.475m³/h, tương ứng 135 triệu m³/năm, đủ năng lực để xử lý lượng nước thải phát sinh của tất cả các đơn vị khai thác than trong Tập đoàn, đảm bảo quy chuẩn xả thải ra môi trường. Các trạm xử lý nước thải mỏ đã được lắp đặt hệ thống quan trắc tự động các thông số: lưu lượng, nhiệt độ, pH, COD, TSS, Fe, Mn và truyền dữ liệu về Sở Tài nguyên và Môi trường Quảng Ninh theo dõi, giám sát.

Đối với nước thải từ các nhà máy điện, xi măng, hóa chất sau khi xử lý cơ bản được tái sử dụng cho sản xuất (chống bụi, vệ sinh công nghiệp,..). Nước thải các mỏ than sau xử lý một phần được tái sử dụng cho sản xuất (chống bụi, vệ sinh công nghiệp, công nhân tắm giặt), lượng còn lại xả ra môi trường. Bùn từ quá trình xử lý là chất thải thông thường nên được vận chuyển đổ tại các bãi thải tro xỉ, đất đá của mỏ.

Đến nay, tất cả các đơn vị thuộc TKV đều được đầu tư xây dựng hệ thống công trình thu gom và xử lý nước thải đảm bảo đạt QCVN 40:2011/BTNMT đối với nước thải công nghiệp và Quy chuẩn QCVN 14:2008/BTNMT đối với nước thải sinh hoạt trước khi thải ra môi trường. Nước thải sau khi xử lý đáp ứng quy chuẩn được tái sử dụng một phần quay ngược lại quy trình sản xuất.

Năm 2013, TKV đã đầu tư gần 200 tỷ đồng, giao Công ty TNHH MTV Môi trường - TKV xây dựng Nhà máy Xử lý chất thải công nghiệp nguy hại, với công suất 6.900 tấn/năm tại xã Dương Huy, Cẩm Phả, Quảng Ninh. Nhà máy bắt đầu hoạt động từ năm 2014, cho đến nay hàng năm xử lý hàng nghìn tấn chất thải nguy hại của các đơn vị thuộc TKV và một số đơn vị ngoài TKV trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. Các loại chất thải (dầu mỡ thải, pin, ắc quy thải, bộ lọc dầu, linh kiện thiết bị điện tử thải, giẻ lau dính dầu mỡ, phế thải chứa amiang, vỏ thùng phuy dính dầu) được các chủ nguồn thải thu gom lưu giữ trước khi thu gom về Nhà máy để xử lý theo quy định. Sản phẩm dầu thải sau xử lý được cấp cho Công ty Cổ phần Chế tạo máy - Vinacomin để đốt lò. Còn ắc quy, thép cung cấp cho các doanh nghiệp khác.

Công ty TNHH MTV Môi trường - TKV đang quản lý, duy tu thường xuyên 32km đường vận tải liên mỏ, hàng ngày sử dụng xe xitec để phun nước dập bụi. Hàng năm sửa chữa, xây dựng hàng chục kilomet bờ kè, đê, đập chống sạt lở đất, đá… Hiện Công ty cũng đang quản lý vận hành 2 tuyến băng tải Than Lép Mỹ và Khe Chàm. Dự kiến trong năm 2024 sẽ hoàn thành băng tải thứ 3 tại Mạo Khê, Đông Triều. Việc sử dụng băng tải để vận chuyển than đã thay thế việc vận chuyển than bằng ô tô, nhờ đó đã hạn chế tối đa tiếng ồn và bụi bay ra môi trường.

Ngoài các tuyến băng tải do Công ty TNHH MTV Môi trường - TKV quản lý vận hành, nhiều đơn vị thuộc TKV cũng đã đầu tư xây lắp các tuyến băng tải để thay thế hoàn toàn việc vận chuyển than bằng ô tô ngoài mỏ. Điển hình như tuyến băng tải than Khe Ngát - cảng Điền Công (Uông Bí) với chiều dài gần 8km, tổng mức đầu tư 1.291 tỷ đồng, công suất 6 triệu tấn than/năm. Việc đưa tuyến băng tải vào sử dụng đã giảm được hoạt động thường xuyên của hơn 300 ô tô, hơn 500 toa tàu sắt vận chuyển than hàng tháng. Ngoài giá trị về mặt kinh tế, các công trình băng tải còn mang lại hiệu quả lớn trong việc ổn định an sinh xã hội, an ninh trật tự, đảm bảo an toàn giao thông và đặc biệt là giải quyết nạn ô nhiễm môi trường.

Song song với các giải pháp môi trường hiệu quả để xử lý nước thải, bụi, chất thải rắn, dầu mỡ… trong quá trình sản xuất, TKV còn duy trì một hoạt động có ý nghĩa vô cùng tích cực trong công tác BVMT đó là trồng cây xanh. Nhiều năm qua, ngành than đã đồng hành cùng với Đảng, Nhà nước và nhân dân nỗ lực chung tay kiến tạo nên một “lá phổi xanh” mạnh khỏe lâu dài cho Việt Nam hôm nay và mai sau. Công ty TNHH MTV Môi trường - TKV đã trồng hàng nghìn hecta rừng cây phủ xanh các bãi thải. Chỉ tính từ năm 2016 đến năm 2020, giai đoạn có “Đề án đảm bảo môi trường cấp bách ngành than”, TKV đã chỉ đạo trồng trên 1.825ha cây xanh trên các bãi thải với mật độ tới 5.000 cây/ha để đẩy nhanh thời gian phủ xanh.

Có thể thấy rõ sau nhiều năm, những diện tích rừng cây trồng trên các bãi thải đã phát huy tác dụng giữ đất đá, hạn chế xói mòn khi trời mưa và giữ bụi khi có gió. Hiện nay, đi dọc Quốc lộ 18 quan sát, không còn nhận ra những bãi thải trơ trọi như trước đây mà thay vào đó là màu xanh mát mắt của những cánh rừng tươi tốt. Đó là minh chứng cho những nỗ lực của ngành than trong việc trồng cây hoàn nguyên, phục hồi môi trường sau khai thác than.

Cùng với đó, TKV cũng yêu cầu các đơn vị thành viên đổ thải theo quy định và xây dựng đê, kè, đập chống trôi đất, đá. Gần đây, TKV đã đầu tư xây dựng bổ sung 5 đập và 1.200m đê chắn đất, đá tại chân các bãi thải, xây dựng 12 hồ lắng nước đầu nguồn các suối, thường xuyên nạo vét các suối thoát nước, qua đó đã làm giảm đáng kể đất, đá bồi lấp, ngăn ngừa tình trạng ngập lụt tại các khu dân cư. Các đơn vị thành viên khác thuộc TKV cũng đã đầu tư nhiều tỷ đồng cho công tác BVMT trong ranh giới hoạt động sản xuất của mình. Chỉ tính riêng từ 2016-2020, ngành than đã chi 4,8 nghìn tỷ đồng cho BVMT.

Nếu như trước đây tại các đơn vị sàng tuyển, toàn bộ nước sau tuyển rửa được bơm trực tiếp ra hồ lắng, có nguy cơ ảnh hưởng lớn đến nguồn đất, nước và không khí thì nay việc đầu tư công nghệ mới, hướng tới sản xuất thân thiện với môi trường đã khắc phục được những nhược điểm trên. Điển hình như Công ty Tuyển than Cửa Ông, năm 2018 đã đầu tư hệ thống lọc, ép than bùn, đó không chỉ giải được bài toán BVMT mà còn tiết kiệm tài nguyên. Hệ thống này đã khắc phục hạn chế trong khâu xử lý bùn nước bằng cách lắng đọng tự nhiên. Không chỉ tận thu tối đa sản phẩm có trong bùn mà công nghệ này còn tránh thẩm thấu nước thải ra môi trường, tránh bay hơi nước, có thể sử dụng triệt để nước tuần hoàn và giảm thiểu tác động xấu đến môi trường. Nước thải được đưa ra hồ đất để lắng đọng tự nhiên, nước tràn sẽ được thu hồi và tái phục vụ sản xuất, nên không còn nước thải ra môi trường.

Một thực tế ở vùng khai thác than trước đây, bụi thường xuất hiện trên nhiều tuyến đường và các khu dân cư, chỉ dùng xe ôtô để tưới nước hoặc ống dẫn nước tưới dập bụi nên hiệu quả không cao, tốn nhiều nước, thời gian và nhân lực. Từ năm 2018 đến nay, TKV đã yêu cầu các đơn vị đầu tư lắp đặt hệ thống máy phun sương dập bụi bằng quạt cao áp tại các khu vực kho bãi chế biến, sàng tuyển than, bến cảng, bãi thải, khu vực gần dân cư và trên các tuyến vận tải. Hệ thống đó có bán kính xoay 180 độ, phun xa, dập được lượng lớn bụi. Đến nay, các đơn vị thuộc TKV đã đầu tư gần 200 máy phun sương dập bụi bằng quạt cao áp tại các vị trí trọng yếu, có công suất từ 30kw đến 75kw. Các quạt này thường được lắp đặt trên cao từ 10-15 mét, có bán kính phun dập bụi lớn từ 60-150m.

Các đơn vị thành viên của TKV cũng đầu tư nhiều xe phun nước hiện đại nhập từ nước ngoài. Các xe có thể phun nước tứ phía, lên cao và xa tới 30m nên đã làm giảm đáng kể lượng bụi phát tán ra môi trường trong quá trình sản xuất. Hơn nữa, để hạn chế bụi và tiếng ồn từ các hoạt động sản xuất, bốc xúc, vận chuyển đất đá, các đơn vị đã đầu tư nhiều công trình giảm thiểu bụi, tiếng ồn tại nơi sản xuất cũng như các khu vực liên quan. TKV đã hoàn thành 11 công trình giảm thiểu bụi, ồn, bằng 133% khối lượng theo kế hoạch đề ra.

TKV cũng đầu tư mở rộng, nâng công suất 5 trạm xử lý nước thải mỏ, kết hợp lắp đặt hệ thống quan trắc môi trường tự động tại Trạm +25 Núi Nhện; Trạm -97,5 Mông Dương; Trạm +131 Đồng Vông; trạm Cọc Sáu và trạm 1.200m³ Mạo Khê, điều đó đã đáp ứng yêu cầu sản xuất gắn với BVMT. Đến nay, TKV có 57 hệ thống quan trắc môi trường tự động, phục vụ kiểm soát lượng nước thải, khí thải ra môi trường. Ngoài ra, TKV đã xây dựng Trung tâm chế biến và kho than tập trung vùng Hòn Gai tại Hà Khánh - Hạ Long hoạt động từ tháng 4/2019 để thay thế và chấm dứt hoạt động Nhà máy sàng tuyển than Nam Cầu Trắng từ ngày 31/12/2018. Đây thực sự là quyết tâm rất lớn của TKV với mục tiêu BVMT.