Di tích Vũng Đục

Vũng Đục là nơi ghi dấu phong trào đấu tranh bất khuất của công nhân mỏ trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp. Đây cũng là nơi nhiều chiến sĩ cách mạng đã anh dũng hy sinh, trong đó chỉ một số ít người đã xác định được danh tính, lai lịch.

Đền liệt sĩ Vũng Đục được xây dựng ngay tại nơi các chiến sĩ đã hy sinh.

Sử sách đã ghi, để đàn áp phong trào công nhân mỏ, trong suốt những năm từ 1946 đến 1949, thực dân Pháp và bọn chủ mỏ đã liên tục mở các đợt càn quét, bắn giết khủng bố nhiều chiến sĩ yêu nước. Dã man nhất là vào thời điểm cuối năm 1948 đầu 1949, chúng đã mở một chiến dịch cao điểm khủng bố trắng, bắt bớ không cần xét xử hàng trăm người yêu nước. Để khai thác thông tin, chúng đã dùng những cực hình tra tấn dã man nhiều chiến sĩ cách mạng. Không lay chuyển được ý chí kiên cường của những chiến sĩ cộng sản, chúng đã hèn hạ thủ tiêu họ bằng cách xâu dây thép, cho vào bao tải dìm xuống biển Vũng Đục… Tuy nhiên, sau sự kiện này, chẳng những phong trào cách mạng không bị dập tắt mà còn được thổi bùng lên mãnh liệt hơn trong lòng những người công nhân mỏ.

Tháng 8-1958, nhà thơ Huy Cận cùng một số văn nghệ sĩ khác đã có chuyến thâm nhập thực tế tại Quảng Ninh. Nghe kể lại câu chuyện những liệt sĩ đã hy sinh ở Vũng Đục, ông đã xúc động và làm bài thơ “5 người con gái anh hùng Cẩm Phả”.  Sau đó ít lâu, bài thơ được đăng trên báo Nhân Dân, được Bác Hồ xem và gửi quyết định 5 huy hiệu của mình để tặng cho gia đình những liệt sĩ trong bài thơ. Để có căn cứ gửi huy hiệu của mình, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã yêu cầu ngành Than sưu tầm, xác minh và báo cáo sự việc trên. Ngoài 5 liệt sĩ trên, báo cáo gửi lên Chủ tịch Hồ Chí Minh đã xác định được thêm lý lịch của 3 liệt sĩ nữa. Theo báo cáo này, sự việc 8 nữ chiến sĩ hy sinh ở Vũng Đục xảy ra vào khoảng cuối năm 1948. Hiện tại, 8 liệt sĩ đã được xác định rõ danh tính là Nguyễn Thị Tý, Phạm Thị Tỵ, Đoàn Thị Mão, Nguyễn Thị Bích, Trần Thị Thu, Phạm Thị Ngọ, Phạm Thị Xuyến, Trần Thị Nga. Cùng với 8 liệt sĩ kể trên còn hàng trăm chiến sĩ, thợ mỏ yêu nước khác hiện đang yên nghỉ dưới khu vực Vũng Đục mà chưa thể biết được danh tính, chưa thể tìm được hài cốt. 

Tại Vũng Đục, vào đầu những năm 90 của thế kỷ trước, để ghi nhớ sự kiện này, TX Cẩm Phả (nay là TP Cẩm Phả) đã đầu tư xây dựng một tượng đài trên một mỏm đá, mặt hướng ra Vũng Đục, nơi các liệt sĩ bị thực dân Pháp dìm chết. Tượng đài Vũng Đục được khánh thành ngày 3-2-1993. Tượng đài mô phỏng hình tượng chim hải âu đang bay lên tìm bầu trời tự do, thể hiện khí tiết và khát vọng cao cả của những người cộng sản.

Trải qua thời gian, tượng đài bị xuống cấp. Nhận thấy sự bất cập ấy, ông Vũ Xuân Đức, Giám đốc Công ty TNHH Đức Ngọc, có trụ sở ở bên cạnh khu di tích, đã xin phép được tôn tạo tượng đài đẹp hơn, cao hơn, mở rộng đường lên, xây thêm lan can, chỉnh trang lại 2 bức phù điêu. Chưa  dừng lại ở đó, với tâm niệm rằng Vũng Đục là một di tích lịch sử cách mạng nhưng nếu chỉ có một tượng đài thôi thì có lẽ hơi thiếu và cần có một công trình lớn hơn, tầm cỡ hơn, có giá trị lâu dài hơn xứng đáng với những hy sinh của các thế hệ đi trước, ông Vũ Xuân Đức đã đề nghị với cấp có thẩm quyền và cơ quan chức năng cho đơn vị được xây dựng Đền liệt sĩ Vũng Đục.

Ngôi đền toạ lạc trong khu vực thực dân Pháp dìm hàng trăm chiến sĩ và người dân yêu nước. Đền có kiến trúc 3 gian, 2 chái, kiểu chữ Đinh, mái lợp ngói mũi. Trên nóc của tiền đường có hình lưỡng long chầu nguyệt, các góc đắp hình rồng uốn lượn. Tam cấp được lát bằng đá xanh nguyên phiến. Hậu cung có bức hổ phù theo phong cách dân gian Việt Nam. Các cột trong đền chính được sử dụng toàn bộ bằng gỗ lim nguyên khối, cột cái cao 6,5m, các cột quân và cột góc cao từ 3-3,7m. Tam quan được thiết kế theo mẫu chùa cổ Kim Liên, có nhiều hoa văn cách điệu dạng cá chép hoá rồng. Tổng diện tích ngôi đền chính và các công trình phụ trợ khoảng 17.000m2.

Cùng với tượng đài liệt sĩ, đền thờ liệt sĩ Vũng Đục là nơi ghi nhớ chiến công của những liệt sĩ đã hy sinh, cũng là chứng tích tố cáo tội ác của thực dân Pháp xâm lược, nơi giáo dục tình yêu quê hương đất nước cho các thế hệ mai sau.

Huỳnh Đăng