Lan tỏa các giá trị văn hóa truyền thống

“Đánh thức” các giá trị văn hóa truyền thống lâu nay còn “ngủ đông” bằng việc khôi phục, nâng tầm di sản, kiến tạo những sân chơi để lan tỏa sắc màu văn hóa các dân tộc hay kết nối các tour, tuyến để thúc đẩy sự phát triển của du lịch di sản... là những điều Quảng Ninh đã và đang làm thời gian qua. Điều đó cho thấy sự thay đổi về tư duy nhìn nhận, đánh giá vai trò của các giá trị văn hóa trong phát triển bền vững của Quảng Ninh.

Nâng tầm di sản

Nghi lễ rước cụ Thượng trong lễ hội Tiên Công 2018. Ảnh: Dương Phượng Đại (CTV)

Quá trình dựng nước và giữ nước trên vùng đất Quảng Ninh, cha ông ta đã để lại kho báu với gần 1.000 di sản văn hóa vật thể và phi vật thể. Không tự hào sao được khi mà các di sản nhà Trần tại Đông Triều được đặc cách công nhận là Di tích quốc gia ngay trong đợt đầu tiên vào năm 1962, nối tiếp đó là khu di tích danh thắng Yên Tử, khu di tích Chiến thắng Bạch Đằng, Thương cảng Vân Đồn và hàng trăm đình, đền, chùa khác nữa đã được vinh danh...

Nhưng cũng phải nói rằng, một thời gian dài, rất dài, nhiều trong số các di sản này bị lãng quên trong hoang phế. Không ít di sản bị xuống cấp nhưng nguồn vốn đầu tư chỉ nhỏ giọt, trông chờ vào nguồn vốn các chương trình mục tiêu quốc gia về văn hóa. Còn các di sản văn hóa phi vật thể thì bị mai một dần đi, các nghệ nhân - những “di sản sống” về dần với tiên tổ theo thời gian...

Quần thể di tích đền Cửa Ông đã được quy hoạch, đầu tư đồng bộ. Ảnh: Phan Hằng

Biến các di sản văn hóa thành nguồn lực cho phát triển du lịch, từ đó có điều kiện quay trở lại đầu tư cho di sản. Nghĩa là, di sản phải tự sống được, phải có ý nghĩa, phải gắn với đời sống đương đại hôm nay...

“Luồng gió mới” này đã lan tỏa sâu rộng ở Quảng Ninh. Các khu di sản văn hóa lớn đã được tỉnh quan tâm chỉ đạo lập hồ sơ, nay đều đã được công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt như di sản nhà Trần, Yên Tử, Bạch Đằng, Cửa Ông. Các di sản phi vật thể như hát nhà tơ, then cổ, lễ hội miếu Tiên Công, lễ hội đền Cửa Ông cũng được vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Nâng tầm các di sản là một quá trình, đi kèm với đó, cơ sở hạ tầng, dịch vụ tại các khu di sản cũng được đầu tư mạnh mẽ; các nghệ nhân dân gian nắm giữ di sản được tôn vinh, có cơ hội, điều kiện truyền lại cho con cháu phát huy giá trị tốt đẹp của di sản trong đời sống.

Chùa Trung Tiết (khu di tích nhà Trần tại Đông Triều) mới được tôn tạo lại chủ yếu từ nguồn vốn xã hội hóa. Ảnh: Phan Hằng

Có thể nói, chỉ trong vòng gần chục năm trở lại đây, diện mạo các di tích trên địa bàn đã có sự thay đổi rất lớn. Đặc biệt là các di sản nhà Trần đã từng bước hồi sinh, trở lại một thời vàng son năm xưa chủ yếu từ nguồn vốn xã hội hóa của các đơn vị, doanh nghiệp, với nhiều di tích quan trọng đã và đang được khôi phục, như: Chùa Ngọa Vân, Thái Miếu, Nguyên lăng, các chùa Quỳnh Lâm, Trung Tiết, Hồ Thiên... Các kiến trúc nghệ thuật tuyệt mỹ của cha ông như đình Phong Cốc, đình Trà Cổ, chùa Xuân Lan, Nam Thọ cũng được tu sửa lại. Các quần thể chùa Ba Vàng, chùa Cái Bầu được nhà chùa mở rộng, tạo thành điểm tham quan hút lượng lớn du khách...

Cùng với đó, cơ sở hạ tầng giao thông kết nối, dịch vụ cũng được đầu tư mạnh mẽ. Nay thì Ngọa Vân - Hồ Thiên - Yên Tử đã thông tuyến, kết nối bằng đường bộ; đường dẫn vào các di sản nhà Trần được bê tông hóa rộng rãi, sạch đẹp; hệ thống cáp treo lên Ngọa Vân, Yên Tử được đầu tư, nâng cấp giúp du khách tiết kiệm được thời gian và sức lực trong quá trình hành hương, lễ Phật.

Hệ thống cáp treo lên Yên Tử với 2 tuyến cáp song song được đầu tư đã góp phần tạo thuận lợi cho du khách khi về Yên Tử. Ảnh: Phan Hằng

Đáng chú ý, việc đầu tư cả nghìn tỷ đồng vào Khu trung tâm lễ hội - dịch vụ dưới chân núi Yên Tử với những kiến trúc độc đáo, mô phỏng kiến trúc thời Trần, cũng làm phong phú thêm hệ thống dịch vụ tại đây, góp phần đưa dịch vụ ra xa vùng lõi Yên Tử. Đặc biệt, khu di tích đền Cửa Ông được quy hoạch lại đồng bộ từ khôi phục đền Trung thờ Hoàng Cần, di chuyển tượng Đức ông Trần Quốc Tảng lên đồi cao với tầm nhìn hướng biển, thiết kế các tuyến giao thông đồng bộ, chỉnh trang lại khuôn viên, cây xanh... tạo ấn tượng đẹp cho du khách bốn phương.

Với sự đầu tư đồng bộ như thế, các di tích của Quảng Ninh nay đã trở thành những điểm đến ấn tượng, thu hút hàng triệu lượt khách hàng năm, trong đó có không ít là khách du lịch nước ngoài.

Tượng Đức ông Trần Quốc Tảng tại di tích đền Cửa Ông đã được di chuyển lên đồi cao với tầm nhìn hướng biển. Ảnh: Phan Hằng

Khơi mạch nguồn di sản

Không chỉ thúc đẩy du lịch di sản phát triển, việc khơi lại mạch nguồn di sản đã góp phần nâng cao đời sống vật chất cũng như văn hóa tinh thần cho người dân sinh sống trên địa bàn. Điều này đặc biệt rõ nét với khu vực miền Đông của tỉnh, vốn không nhiều di tích nhưng giàu có về hệ thống di sản văn hóa phi vật thể của đồng bào các dân tộc thiểu số.

Vì vậy, việc khôi phục lại các lễ hội truyền thống của đồng bào, tổ chức các ngày hội văn hóa, thể thao ở Bình Liêu, Ba Chẽ, Tiên Yên, Hải Hà, Đầm Hà... đã tạo những sân chơi sôi nổi với nhiều ý nghĩa. Các lễ hội đình Lục Nà, đình Làng Dạ, hội làng Bằng Cả, lễ hội đình Vạn Ninh... đã trở thành ngày hội của người dân địa phương và vùng lân cận. Hội hoa sở, hội trà hoa vàng, Tuần văn hóa - thể thao các dân tộc vùng Đông Bắc... là dịp quảng bá hương sắc riêng vùng, miền Đông Bắc.

Làng hành hương thuộc Khu trung tâm lễ hội - dịch vụ tại Yên Tử đã hoàn thiện, đưa vào hoạt động từ mùa hội xuân 2018. Ảnh: Phan Hằng

Qua đó, người dân thêm hiểu, thêm yêu và tự mình có ý thức trân quý, gìn giữ các giá trị là bản sắc văn hóa của dân tộc mình từ kiến trúc, phong tục tập quán, lễ hội, trang phục, ẩm thực... Cũng từ đây, những bản làng, mô hình du lịch như Đồng Thanh, Lục Ngù (Bình Liêu), Chín Gian (Hoành Bồ)... từng bước hình thành. Như vậy, đưa các giá trị văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch là “mũi tên trúng nhiều đích”, góp phần thiết thực cải thiện, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần người dân trên địa bàn và ngược lại, du lịch phát triển giúp các giá trị văn hóa ấy lan tỏa, thấm sâu và phát huy giá trị bền vững trong đời sống hôm nay.

Ngọc Mai