Lễ hội đầu xuân: Nét đẹp văn hoá ở Hà Nam (Quảng Yên)

Đảo Hà Nam (TX Quảng Yên) nằm bên dòng sông Bạch Đằng huyền thoại - dòng sông đã gắn với các chiến công oai hùng của dân tộc. Nơi đây còn được biết đến là “Miền di tích và lễ hội” với nhiều di tích lịch sử văn hoá, lễ hội lớn bảo lưu khá nguyên vẹn những phong tục cốt cách, gia tiên bản địa, lễ nghi hội hè. Trong đó, mùa xuân có nhiều lễ hội lớn diễn ra như: Lễ hội Tiên Công, lễ ra cỗ họ, các lễ hội làng...

Lễ rước cụ Thượng lên miếu Tiên Công.

Hoà cùng dòng người trẩy hội du xuân trên đảo Hà Nam, trên khắp ngả đường, ngõ xóm đâu đâu cũng thấy băng-zôn, cờ đỏ sao vàng, đèn nhấp nháy đỏ rực. Tại các di tích lịch sử như đền, chùa, đình, miếu, nhà thờ họ dòng người háo hức tìm về đây để cầu chúc cho một năm mới tốt đẹp, gặp nhiều may mắn. Chỉ tính trong tháng Giêng đã có nhiều lễ hội được khai mở như hội Tiên Công (mùng 5 đến mùng 7 tháng Giêng), lễ ra cỗ họ (mùng 3 Tết) và các hội làng Hải Yến, Yên Đông, Hưng Học… Sự phong phú của lễ hội đầu xuân nơi đây không chỉ là nét đẹp văn hoá dân tộc mà còn là một sản phẩm du lịch văn hoá tâm linh hấp dẫn nhiều du khách tham quan.

Một trong những lễ hội độc đáo đầu năm ở đảo Hà Nam chính là lễ ra cỗ họ. Vào tối mùng 2 Tết, các cụ trong hội đồng gia tộc của các dòng họ tập trung tại từ đường họ để chuẩn bị các công việc tế tổ. Ngày mùng 3 Tết, các gia đình trong dòng họ đều đem lễ vật đến cúng Tổ tại từ đường dòng họ nhà mình, gọi là lễ ra cỗ họ (hay còn gọi là lễ minh niên). Lễ ra cỗ họ mang ý nghĩa cầu mong tổ tiên phù hộ cho con cháu khoẻ mạnh, làm ăn may mắn, thuận lợi trong cả năm. Đây cũng là dịp để con cháu tỏ lòng thành hiếu thảo với tổ tiên, ông bà, cha mẹ. Ngay từ sáng sớm trên các ngả đường ở các xã, phường trên đảo đã thấy con cháu đội, gánh cỗ lên các nhà thờ họ để lễ Tổ. Đúng 12 giờ trưa, các dòng họ đều tổ chức tế Tổ, cúng tiễn tổ tiên trong Tết Nguyên đán tại từ đường các dòng họ. Tuy chỉ giới hạn trong mỗi dòng họ nhưng lễ ra cỗ họ đã góp phần tạo cho cả vùng đảo Hà Nam trở thành một ngày hội lớn.

Được ví là lễ hội “Rước người” độc đáo, lễ hội Tiên Công (còn gọi là lễ hội mừng thọ) được tổ chức vào ngày mùng 5 đến mùng 7 tháng Giêng tại miếu Tiên Công, xã Cẩm La (TX Quảng Yên). Hàng năm, cứ vào ngày mùng 6, 7 tháng Giêng người dân các xã Cẩm La, phường Phong Cốc, Phong Hải và thôn Yên Đông (phường Yên Hải), thôn Đồng Cốc - Bến Đò (phường Nam Hoà) lại tổ chức mừng thọ báo hiếu cho cha mẹ thọ tròn 80, 90, 100 tuổi tại gia đình và tổ chức đưa cụ Thượng đến miếu Tiên Công lễ Tổ.

Điểm nhấn độc đáo nhất của lễ hội là nghi lễ rước các cụ Thượng thọ 80, 90, 100 tuổi lên miếu. Sáng mùng 7 vào hội chính, từ 5 giờ sáng, các gia đình có cụ Thượng thọ bắt đầu khởi hành đoàn rước. Đi đầu đoàn rước là ba người đóng giả các chú tễu múa gậy, múa quạt làm nhiệm vụ dẹp đường, tiếp sau là đoàn trống, rồi đến hai hàng cờ ngũ sắc do các nam thanh, nữ tú điều hành. Sau đó đến hai hàng bát bảo, đội nhạc bát âm, những người con gái hoặc dâu hoặc cháu gái nội cụ Thượng đội hai mâm lễ vật dâng Tiên Công gồm: Một mâm ngũ quả và một mâm có rượu trắng, buồng cau, lá trầu, bánh dày hoặc bánh chưng, một con gà luộc hoặc thịt lợn và một đĩa muối. Kế sau hai mâm lễ vật là một hương án do 8 thanh niên khiêng, rồi đến đoàn rước chữ Thọ. Võng đào của cụ Thượng do 4 thanh niên khiêng, 1 người che lọng đi liền sau chữ Thọ. Thường các cụ Thượng cầm gậy đi bên cạnh võng đào hoặc đi bên cạnh kiệu. Cũng có cụ ông sức khoẻ yếu, ngồi trên kiệu cho con cháu khiêng. Người con trưởng hoặc dâu trưởng đi cạnh cụ Thượng. Đi sau là các anh em nội thân, con cháu trong nhà cùng với gia tộc đưa cụ Thượng lên miếu lễ Tiên Công. Con cháu cụ Thượng còn bưng cơi trầu mời bà con đứng xem rước ở hai bên đường.

Lễ hội Tiên Công là lễ hội độc đáo của khu đảo Hà Nam, các phần lễ và hội đều do nhân dân trong vùng tự tổ chức. Đặc biệt, người trẩy hội Tiên Công còn được tham gia vào các trò chơi dân gian: Đánh cờ người, chơi đu, tổ tôm điếm, chọi gà… Tuy nhiên, hiện một số trò chơi như: Đánh vật, chọi trâu, nghi lễ đắp đê đang mất dần đi.

Bên cạnh các lễ hội lớn còn có nhiều lễ Đại kỳ phước của các làng trên đảo Hà Nam diễn ra trong dịp đầu xuân như: Lễ hội làng Hải Yến (phường Yên Hải), Lễ hội làng Hưng Học (phường Nam Hoà), Lễ hội đình Yên Đông (phường Yên Hải). Ngoài ra còn có lễ hội chùa Giữa Đồng (phường Nam Hoà) khai hội từ mùng 8 đến mùng 10 tháng Giêng thu hút hàng nghìn phật tử cùng các đoàn khách thập phương về trẩy hội… Mỗi lễ hội đều mang một phong tục, nét độc đáo riêng của từng làng, tạo ra sự phong phú văn hoá giữa các làng, xã trên vùng đảo Hà Nam.

Phạm Tăng