"Lối thoát"cho cây chè Hải Hà

Từ giữa năm 2014, vùng chè Hải Hà, “vựa chè” của tỉnh gần như ngừng trệ vì không tiêu thụ được, đời sống của hàng nghìn hộ dân bị ảnh hưởng. Trong bối cảnh ấy, cái khó đã “ló” cái khôn, người trồng chè Hải Hà đã tự bứt phá hoá giải sự bế tắc về đầu ra cho sản phẩm, mở ra hướng đi mới cho cây chè Hải Hà.

Vợ chồng anh Lê Minh Tuân, thôn 7, xã Quảng Long trồng, chăm sóc chè theo quy trình VietGAP.

Hệ lụy từ việc “bỏ trứng một giỏ”

Toàn huyện Hải Hà có trên 980ha chè, sản lượng hàng năm đạt gần 10.000 tấn chè tươi, bằng 1.500 tấn chè khô. Cũng giống như nhiều vùng chè khác, trước năm 2014, gần như toàn bộ sản lượng chè của Hải Hà được xuất cho thị trường Đài Loan. Sự dễ dãi của thị trường này thời điểm đó cũng như thói “ăn xổi” của người trồng chè ngày càng khiến cho Đài Loan trở thành thị trường tiêu thụ chiếm vị trí chủ đạo, độc tôn. Công ty TNHH Thuấn Quỳnh, cơ sở sản xuất chè lớn trong vùng vốn có mối quan hệ với bạn hàng Đài Loan trở thành đầu mối thu mua đến 3/4 tổng sản lượng chè toàn vùng chè Hải Hà, ước mỗi ngày đạt 25-30 tấn chè tươi, bằng 5 tấn chè khô. Toàn bộ sản phẩm chè Thuấn Quỳnh thu mua đều được xuất đi Đài Loan, tính ra trên 1.200 tấn chè khô mỗi năm, chiếm 80% sản lượng chè toàn vùng… Chính sự lệ thuộc thái quá vào Đài Loan nên khi thị trường này thắt chặt chính sách thu mua (đưa ra tiêu chuẩn về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật bằng 0) thì toàn vùng chè Hải Hà lập tức rơi vào tình trạng ngưng trệ sản xuất. Điều đáng nói do chỉ tập trung vào một đầu mối tiêu thụ nên khi có biến động cả người dân và doanh nghiệp đều bị động. Người dân không biết bán hàng cho ai, đành để mặc búp chè già, chè hoá gỗ, còn doanh nghiệp Thuấn Quỳnh cũng bị tồn kho gần 150 tấn chè khô. Từ sự việc trên có thể nói cả người dân trồng chè Hải Hà và doanh nghiệp Thuấn Quỳnh đều điêu đứng do “bỏ trứng một giỏ”.

Chế biến, đóng gói sản phẩm chè ở cơ sở Dũng Nga.

Hướng đi mới cho cây chè Hải Hà

Trong bối cảnh khó khăn ấy vẫn có cơ sở làm ăn sôi động, đơn cử như cơ sở chế biến chè Dũng Nga (thôn 8, xã Quảng Long). Năm 2015, cơ sở này xuất được 50 tấn hàng khô (tương đương 300 tấn chè tươi) với giá bán đạt cao trên dưới 200.000 đồng/kg, cao gấp 5 lần sản phẩm chè xuất cho Đài Loan (40.000 đồng/kg). Thậm chí thời điểm này, đơn hàng nhiều, cơ sở không có đủ sản phẩm để bán. Tại sao Dũng Nga làm được như vậy? Qua tìm hiểu cho thấy đầu năm 2014, thời điểm sôi động nhất của thị trường chè Đài Loan, khi mà nhà nhà, người người trồng chè bán cho Đài Loan thì anh Trần Sỹ Dũng, chủ cơ sở chế biến chè Dũng Nga lại mạnh dạn chuyển sang tìm hiểu các thị trường tiêu thụ khác khó tính hơn nhiều, đồng thời đẩy mạnh hướng nội tiêu. Bên cạnh nâng cao chất lượng sản phẩm từ khâu thu hái nguyên liệu (lựa chọn búp chè 2 tôm, 1 lá), anh Dũng đã đầu tư thiết bị công nghệ mới để chế biến đóng gói sản phẩm, rồi tích cực giới thiệu, chào hàng, đến các bạn hàng vùng Trung Đông, Nga và các tỉnh, thành phố lớn trong nước như Hải Phòng, Hà Nội, TP Hồ Chí Minh… Nói về điều này, anh  Dũng cho biết: Nếu nhìn nhận kỹ thì sẽ thấy, do chạy theo thị trường Đài Loan nên vùng chè Hải Hà đang bỏ qua tiêu chí về chất lượng và chủng loại, mẫu mã sản phẩm. Cụ thể thay vì phải phân loại, chế biến theo tiêu chuẩn và đóng gói bao bì đẹp thì lại chỉ tập trung chế biến ở dạng thô, tính theo tấn nên không có những sản phẩm đặc trưng, dẫn đến không nâng cao được giá trị sản phẩm. Thực tế nhận định của anh Dũng rất có cơ sở bởi Hải Hà được đánh giá là một trong 5 vùng chè sạch của toàn quốc. Các mẫu xét nghiệm do các cơ quan chuyên môn bộ, ngành Trung ương thực hiện đều cho thấy chè Hải Hà luôn đạt tiêu chuẩn đo lường chất lượng khắt khe nhất. Hơn nữa, công đoạn chế biến chè Hải Hà vẫn mang tính truyền thống, rất nguyên bản vì không có pha chế, không phụ gia nên sản phẩm mang tính thực chất, đây là cơ sở để sản xuất ra những sản phẩm chè thượng hạng, đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng… Và quan trọng hơn là thị trường Đài Loan, bằng cách này hay cách khác, trước sau gì cũng dựng rào cản thương mại để bảo vệ vùng nguyên liệu rộng lớn của mình, anh Dũng khẳng định. Việc Đài Loan đặt ra tiêu chuẩn dư lượng thuốc bảo vệ thực vật bằng 0 là một thách thức rất lớn và tại thời điểm đó người trồng chè Hải Hà chưa thể thực hiện được.

Anh Dũng khẳng định, qua thực tế tôi thấy khách hàng rất thích chè Hải Hà, nhu cầu tiêu thụ lớn, nếu làm cẩn thận, quy mô thì sản lượng chè toàn vùng này hoàn toàn có thể tiêu thụ hết mà không cần đến thị trường Đài Loan. Có thể nói sản lượng chè mà Dũng Nga tiêu thụ được thời điểm này chưa lớn, nhưng cách làm của cơ sở này lại mang tính chủ động và nâng cao được giá trị, đi sâu vào phát triển chất hơn lượng. Rất mừng là hiện nay hầu hết các cơ sở chế biến chè lớn nhỏ của Hải Hà đang có sự chuyển đổi sản xuất, từ chế biến thô sang phát triển các sản phẩm tinh hơn và đặc biệt quan tâm thị trường tiêu thụ trong tỉnh và các tỉnh thành trong nước.

Do thị trường Đài Loan thắt chặt tiêu chuẩn thu mua, thời điểm cuối năm 2015, doanh nghiệp Thuấn Quỳnh bị tồn kho nhiều tấn chè khô.

Để phát triển bền vững

Cùng với sự chuyển động của các doanh nghiệp, cơ sở chế biến chè như kể trên, hàng nghìn hộ dân trồng chè Hải Hà cũng đã dần chuyển đổi nhận thức, thay đổi cách thức canh tác, trong đó thực hiện các khâu trồng, chăm sóc, thu hái, bảo quản, sơ chế, chế biến sản phẩm… theo quy trình kỹ thuật; hạn chế sử dụng phân hoá học, thay vào đó bằng phân hữu cơ, vi sinh. Anh Nguyễn Tiến Đức, Trưởng Phòng NN&PTNT huyện cho biết: Từ 2 năm nay toàn vùng chè Hải Hà không phun tưới trên lá mà tập trung vào gốc, rễ cây chè. Giữa năm 2015 vừa qua, UBND huyện Hải Hà cũng triển khai dự án nâng cao năng lực cho người dân 7 xã trồng chè trên địa bàn sản xuất chè theo hướng VietGAP; hiện đang triển khai đề án phát triển vùng chè chất lượng cao, trong đó dành kinh phí hỗ trợ doanh nghiệp, người dân cải tạo diện tích chè giống cũ; đầu tư thiết bị chế biến sản phẩm chè tinh chất lượng cao. Riêng người dân xã Quảng Long, trung tâm vùng chè Hải Hà đang đẩy mạnh mô hình sử dụng phân hữu cơ từ gia súc, gia cầm, các thực vật (sản phẩm chè loại) ủ theo quy trình để chăm bón cho cây chè. Anh Lê Minh Tuân, một hộ trồng chè tại thôn 7, xã Quảng Long cho biết: Thực tình là sau hàng năm trời chè khó tiêu thụ, người trồng chè chúng tôi thấy rất rõ cách duy nhất để cải thiện tình hình này là phải tiếp tục nâng cao chất lượng cây chè, sản phẩm đã thơm ngon rồi còn phải thơm ngon hơn nữa, để sản phẩm chè Hải Hà thật sự có dấu ấn với người tiêu dùng, tránh lối “ăn xổi” như trước đây. Chính nhờ vậy nên chất lượng sản phẩm chè của Hải Hà hiện nay được đánh giá tốt hơn, lá dày, búp mập và đặc biệt vị đậm đà, thơm nồng hơn. Đây sẽ là cơ sở để vùng chè Hải Hà chuyển mình theo hướng bền vững hơn.

Việt Hoa