Nghệ nhân Ưu tú Lỷ A Sáng

Ông Lỷ A Sáng, SN 1950, thôn Phài Giác, xã Đại Dực, huyện Tiên Yên, là một trong số ít người còn nắm giữ, thuộc cách trình diễn, múa hát và thực hành nghi lễ cầu mùa, cầu an. Cùng với việc góp công phục dựng lại lễ cầu mùa tại Phài Giác theo đúng nguyên bản, ông tích cực tham gia các hoạt động truyền dạy, bảo tồn, giữ gìn và phát huy di sản văn hóa tại địa phương.

Nghệ nhân Ưu tú Lỷ A Sáng, thôn Phài Giác, xã Đại Dực, huyện Tiên Yên (bên trái) lưu giữ nhiều hiện vật cổ của người Sán Chỉ: Sách, ảnh, quần áo...

Lễ cầu mùa là nghi lễ truyền thống của người Sán Chỉ ở Tiên Yên. Cầu mùa được xem như một nét đẹp văn hóa tâm linh, tín ngưỡng của người Sán Chỉ dành để tôn vinh những vị thần có công lập làng, tạo mưa, tạo gió, cho mùa màng bội thu và cầu nguyện các vị thần mang đến cuộc sống tốt đẹp, bình an cho bà con. Bởi vậy, đối với những người Sán Chỉ, lễ cầu mùa gắn liền cuộc sống của họ từ những ngày còn thơ bé.

Ông Sáng kể: “Lúc còn nhỏ, tôi thường đi theo cô chú xem dân làng làm lễ cầu mùa cầu an. Trong lễ thường diễn ra việc trình diễn hát, múa của các thầy tham gia thực hành nghi lễ. Thường xuyên tiếp xúc với lễ cầu mùa, tôi say mê và yêu thích những nghi lễ đó rồi tự học và luyện tập qua người thân và một số người trong thôn. Một thời gian trải qua chiến tranh ác liệt, nghi lễ này bị gián đoạn, không được duy trì thường xuyên. Sau giải phóng miền Nam thống nhất đất nước, tôi lại tiếp tục luyện tập nhằm bảo tồn, không để di sản văn hóa dân tộc bị mai một”.

Đam mê thực hành nghi lễ, ông Sáng luôn nung nấu được học tập về nghi lễ một cách bài bản. Năm 1986, ông tìm đến ông Nình A Hồ ở thôn Khe Lục, xã Đại Dực, để học chữ, trình diễn dân gian, hát múa trong nghi lễ cầu mùa. Sau 3 năm miệt mài, năm 1989, ông bắt đầu tham gia thực hành nghi lễ cầu mùa, cầu an cho dân làng và được nhân dân tin tưởng rồi dần làm thầy chính thức trong nghi lễ điều hành, trình diễn nghi lễ cầu mùa dân tộc Sán Chỉ cho dân trong bản và nhiều xã lân cận.

“Bây giờ tôi cũng đã tuổi cao, sức yếu rồi nên lo nhất vẫn là nét văn hóa của dân tộc bị mai một. Bởi, hiện rất ít người còn hiểu, thông thuộc cách thức thực hành nghi lễ cầu mùa, cầu an. Vì vậy, tôi thường tuyên truyền, vận động người dân trong thôn, trong xã tìm hiểu và học hỏi thêm về nghi lễ này” - ông Sáng tâm sự.

Cũng vì lẽ đó, trong thời gian dài, mỗi tối, ông lại truyền dạy cho người dân về kỹ năng cũng như tham gia thực hành nghi lễ. Đến nay, đã có 9 học viên nắm vững các kiến thức từ chữ viết, trình diễn dân gian đến cách điều hành, thực hành một nghi lễ cầu mùa, cầu an truyền thống dân tộc Sán Chỉ.

Qua trò chuyện, chúng tôi biết rằng, ông Lỷ A Sáng cũng là người đang nắm giữ nhiều tài liệu liên quan đến những nét văn hóa tâm linh, tín ngưỡng của dân tộc Sán Chỉ như: Sổ sách, trang phục, đạo cụ làm nghi lễ cầu mùa và ma chay… Vì vậy, ông đã tích cực tham gia hỗ trợ địa phương trong việc phục dựng lễ hội văn hóa dân tộc Sán Chỉ. Sau khi lễ hội được phục dựng thành công, hàng năm lễ hội đều được duy trì, tổ chức thường xuyên và đến nay đã được 11 lần tổ chức. Cùng với lễ hội văn hóa này, năm 2014, ông Sáng còn phối hợp cùng với chính quyền địa phương phục dựng lễ cầu mùa tại thôn Phài Giác theo đúng nguyên bản, đúng bản sắc văn hóa truyền thống của người Sán Chỉ.

Hiện ngoài việc truyền dạy các bài cúng, ông Sáng còn miệt mài, nhiệt tình truyền dạy các làn điệu múa, hát cổ; truyền dạy chữ cổ của đồng bào cho người dân tộc Sán Chỉ; nhất là các em học sinh, đoàn viên thanh niên. Thông qua các lớp học do UBND xã phối hợp với Trường Tiểu học và THCS Đại Dực tổ chức, ông đã truyền cảm hứng, niềm đam mê nghệ thuật dân gian truyền thống cho nhiều học sinh; góp phần lưu giữ nét văn hóa đã được lưu truyền từ bao đời nay của người Sán Chỉ.

Với những đóng góp quan trọng trong bảo tồn, truyền dạy, phát huy nét văn hóa dân tộc Sán Chỉ, năm 2015, ông Sáng được Nhà nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú.

Ngô Dịu

[links()]