Phát triển mô hình HTX Nông nghiệp: Còn nhiều khó khăn

Là một địa phương có phong trào xây dựng và phát triển kinh tế HTX vào loại sớm trong cả nước, nhưng hiện nay, toàn tỉnh mới chỉ có 242 HTX đăng ký hoạt động, trong đó HTX nông nghiệp là 124 HTX, chiếm gần 60% số lượng HTX, còn lại là các HTX dịch vụ thương mại, cơ khí, vật liệu xây dựng, vận tải, tiểu thủ công nghiệp... Trong quá trình phát triển, nhất là sau khi các HTX chuyển đổi mô hình, hoạt động theo Luật HTX năm 2003, đã xuất hiện một số mô hình HTX tiên tiến, phát triển theo hướng năng động, hiệu quả cao. Tuy nhiên, số lượng các HTX sản xuất kinh doanh với quy mô lớn trên địa bàn tỉnh còn rất khiêm tốn, chiếm chưa đầy 10%. Các HTX nông nghiệp còn thấp hơn, chiếm chưa đến 5% số lượng các HTX, trong hoạt động, nhất là các khâu dịch vụ của đa số các HTX còn bộc lộ nhiều hạn chế.

Sử dụng máy gặt đập liên hợp tại HTX dịch vụ nông nghiệp Nguyễn Huệ (Đông Triều).

Hiện nay toàn tỉnh có 124 HTX dịch vụ nông nghiệp đang hoạt động, trong đó 122/124 chuyển đổi từ HTX cũ, gồm 39 HTX cấp liên thôn, 85 HTX toàn xã. Phân theo loại hình sản xuất kinh doanh có 106 HTX dịch vụ nông nghiệp, 4 HTX lâm nghiệp, 12 HTX thuỷ sản, 2 HTX dịch vụ khác. Các HTX nông nghiệp đã đảm nhận một số khâu dịch vụ, đã giúp cho các hộ xã viên thực hiện những công việc mà từng hộ xã viên không có khả năng thực hiện hoặc thực hiện kém hiệu quả. Hầu hết các HTX dịch vụ nông nghiệp đều có 3 loại hình dịch vụ là dịch vụ tưới tiêu và thuỷ lợi nội đồng, dịch vụ giống cây trồng, dịch vụ khuyến nông và chuyển giao khoa học kỹ thuật; các dịch vụ khác chiếm tỷ trọng thấp, chất lượng dịch vụ chưa cao. Một số HTX dịch vụ nông nghiệp đã mạnh dạn phát triển thêm các lĩnh vực mới để hỗ trợ xã viên và nâng cao hiệu quả kinh doanh, như: Quản lý chợ, vệ sinh môi trường, tín dụng nội bộ, đại lý cung ứng vật tư nông nghiệp. Hiện 65% HTX làm dịch vụ từ 3-4 khâu, có 45% HTX làm dịch vụ 5 khâu trở lên, không còn HTX chỉ đơn thuần làm dịch vụ 1-2 khâu.

Mặc dù còn gặp nhiều khó khăn, nhưng trong lĩnh vực nông nghiệp cũng đã xuất hiện một số HTX năng động, thích ứng tốt trong cơ chế mới, đã mở rộng thêm nhiều ngành nghề nhằm đa dạng các hình thức hoạt động, tăng thêm nguồn thu từ dịch vụ, trở thành những HTX điểm trong lĩnh vực dịch vụ nông nghiệp. Ngoài việc tổ chức dịch vụ một số khâu cho kinh tế hộ gia đình xã viên, như: Cung ứng giống, bảo vệ thực vật, kỹ thuật, thuỷ lợi... HTX dịch vụ nông nghiệp Bình Khê (Đông Triều) đã thành lập một bộ phận kinh doanh do 50 xã viên cùng góp vốn làm dịch vụ cung ứng vật tư, phân bón cho xã viên, đã cạnh tranh thành công với các thành phần kinh tế khác trên địa bàn, hiện đã triển khai 10 điểm dịch vụ tại 9 cụm dân cư đảm bảo phục vụ kịp thời cho xã viên và góp phần bình ổn giá tại thị trường địa phương. Doanh thu năm 2011 đạt trên 5,5 tỷ đồng, gấp 4 lần so với năm 2006. HTX còn tổ chức bộ phận dịch vụ vận tải và làm đất, giải quyết việc làm thường xuyên cho 19 người. HTX Dịch vụ nông nghiệp Bình Dương (Đông Triều) không chỉ dừng lại ở các dịch vụ sản xuất nông nghiệp, tranh thủ sự ủng hộ của cấp uỷ, chính quyền xã và huyện đã lập đề án tổ chức quản lý và kinh doanh chợ Bắc Mã thay cho mô hình Ban quản lý chợ trực thuộc UBND xã trước đây, bước đầu đã mang lại hiệu quả kinh tế khá cao. HTX Toàn Dân (Ba Chẽ) đảm nhiệm việc trồng và chăm sóc hàng ngàn ha rừng tại khu vực vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn, đã giải quyết việc làm thời vụ và thường xuyên cho hàng trăm lao động là người dân tộc thiểu số địa phương, góp phần vào việc phát triển kinh tế - xã hội miền núi... Tuy nhiên, số lượng các HTX dịch vụ nông nghiệp sản xuất kinh doanh đạt hiệu quả cao còn quá ít. Nhìn chung, phần lớn các HTX nông nghiệp trên địa bàn tỉnh hiện nay chỉ tổ chức được một số dịch vụ cho xã viên như: Khuyến nông, tưới tiêu nước, bảo vệ thực vật, thú y, cung ứng giống, phân bón, chưa tổ chức sản xuất kinh doanh dịch vụ tập trung. Điểm yếu của các HTX nông nghiệp hiện nay là chưa huy động được xã viên tham gia các hoạt động dịch vụ của HTX, vì thế chưa huy động được nguồn vốn trong xã viên nên hoạt động dịch vụ của HTX còn đơn điệu, chưa có chiều sâu, nhất là dịch vụ chế biến, tiêu thụ sản phẩm. Bên cạnh đó, việc vay vốn tại các ngân hàng còn gặp nhiều khó khăn trở ngại trong khi cơ sở vật chất kỹ thuật, năng lực tài chính trong nội bộ HTX còn hạn chế. Điều này cũng lý giải tại sao hoạt động sản xuất kinh doanh trong các HTX còn nhỏ bé, sức cạnh tranh thấp, tính bền vững chưa cao. Thậm chí hiện nay vẫn còn tình trạng nhiều HTX vẫn còn tên, đã ngừng hoạt động nhiều năm nhưng vẫn chưa giải thể. Việc chuyển đổi hoạt động theo Luật HTX trong các HTX còn mang tính hình thức, nhiều nội dung chưa tuân thủ các quy định trong Luật HTX như: Điều lệ HTX chưa xây dựng cụ thể các điều khoản, vẫn chỉ là những quy định chung chung; xã viên chưa tham gia góp vốn. Bên cạnh đó, Ban chủ nhiệm nhiều HTX còn thiếu chủ động, vẫn mang nặng tư tưởng ỷ lại, trông chờ vào sự hỗ trợ của Nhà nước. Tổ chức liên kết hệ thống trong sản xuất kinh doanh giữa các HTX chưa được hình thành, vì thế chưa tạo sức cạnh tranh trên thị trường. Tuy là những đơn vị kinh tế nhưng hầu như các HTX chưa tiếp cận được với các nguồn vốn vay của ngân hàng vì không có tài sản thế chấp, nhất là các HTX dịch vụ nông nghiệp càng khó khăn hơn vì thị trường hàng hoá trong nông nghiệp, nông thôn chưa phát triển, trong khi năng lực nội tại yếu, lại thiếu cơ chế hỗ trợ nên lúng túng khi xác định chuyển đổi cơ cấu ngành nghề, giống cây trồng, vật nuôi, tỉnh chưa có Quỹ Hỗ trợ phát triển HTX.

Trong tình hình phát triển của các HTX nói chung, HTX nông nghiệp nói riêng để nâng cao hiệu quả của các HTX dịch vụ nông nghiệp, UBND tỉnh cần chỉ đạo và có cơ chế, chính sách cụ thể cho việc xây dựng thí điểm một số mô hình HTX, liên hiệp HTX trong các ngành, lĩnh vực kinh tế, nhất là trong nông nghiệp nông thôn; hình thành quỹ hỗ trợ và phát triển HTX. Trên cơ sở củng cố, đổi mới các HTX hiện có, cần khảo sát, đánh giá lại thực trạng tồn tại của các HTX để giải thể các HTX tồn tại mang tính hình thức, hoạt động kém hiệu quả, tạo điều kiện hình thành các HTX khác, các tổ chức HTX hoặc các loại hình doanh nghiệp phù hợp.

Hữu Việt