Về ba vị tướng họ Phạm thờ tại Quan Lạn

Du khách gần xa có dịp ra Quan Lạn (Vân Đồn) chẳng mấy ai không ghé thăm cụm di tích đình, miếu, nghè, chùa Quan Lạn nằm ở trung tâm xã đảo. Hàng năm, vào các ngày 16 đến 18 âm lịch, người dân xã đảo Quan Lạn lại tổ chức lễ hội truyền thống Vân Đồn tưởng nhớ chiến công danh tướng Trần Khánh Dư đánh tan đoàn thuyền lương của Trương Văn Hổ tại Vân Đồn năm 1288.

Hai giáp Đông Nam Văn và Đoài Bắc Võ làm lễ tế thần trước miếu Đức Ông - một nghi lễ không thể thiếu trong Lễ hội truyền thống Vân Đồn.

Nằm trong cụm di tích kể trên, hiện nay, ở Quan Lạn có miếu Đức Ông thờ Phạm Công Chính nằm ở xóm Đoài, miếu Sao Ỏn thờ Phạm Quý Công ở xóm Tân Phong và miếu Đông Hồ thờ Phạm Thuần Dụng ở xóm Thái Hoà. Theo truyền miệng của người dân Quan Lạn, ba ông là anh em ruột. Khi quân Nguyên do Ô Mã Nhi và Phàn Tiếp chỉ huy kéo sang nước ta lần thứ ba (1287), ba ông đã chỉ huy dân binh địa phương cùng quân nhà Trần do Trần Khánh Dư chỉ huy đánh địch tại cửa Gót. Do tương quan lực lượng chênh lệch, cả ba ông đã hy sinh. Xác của ba ông trôi dạt vào bờ ở ba nơi: Sao Ỏn, Đông Hồ và Bến Đình. Dân làng thương xót đã lập miếu thờ và tôn làm thần. Hàng năm, vào dịp lễ hội Vân Đồn, miếu Đức Ông là một trong các trung tâm của lễ hội với các hoạt động tế thần, cáo yết xin lệnh thần cho đua thuyền. Đây là dịp để người dân Quan Lạn tưởng nhớ công ơn của Trần Khánh Dư và ba anh em họ Phạm đã vì nước quên thân.

Trong bài Hạ Long dưới cái nhìn địa - văn hoá đăng trên tập san Di sản văn hoá của Cục Di sản văn hoá (Bộ VH-TT) số 8-2004, cố GS Trần Quốc Vượng có kể lại vào mùa hè năm 1967, trong chuyến khảo sát tại Quan Lạn, ông đã đọc được bài vị tướng họ Phạm thờ trong đình. Ba anh em vốn làm nghề đánh cá, thường dân ở đảo giúp Trần Khánh Dư đánh trận Vân Đồn. Truyền thuyết dân gian tại đảo kể rằng một người là “Ông Nhòm” có tài nhìn xa, thấy thuyền địch vào; ông thứ hai là “Ông Hô” có tài “ăn sóng nói gió” bèn hô hoán cho dân đảo biết, còn ông thứ ba là “Ông Đục” có tài lặn giỏi đã bơi ra đục chìm thuyền giặc. Cũng theo GS Trần Quốc Vượng, sau chuyến đi của ông, nhà văn Nguyễn Tuân có chuyến đi Quan Lạn trở về đã tìm ông hỏi thêm thông tin này. Ít lâu sau, báo Văn nghệ đăng bài ký của Nguyễn Tuân có nhắc đến tích này.

Trao đổi với tác giả, ông Phạm Quốc Duyệt, nguyên cán bộ văn hoá xã Quan Lạn cho biết, hiện nay họ Phạm vẫn đang là dòng họ lớn nhất tại Quan Lạn, gồm các chi cành Phạm Chính, Phạm Đình, Phạm Văn. Tuy nhiên, con cháu họ Phạm hiện nay có liên quan gì đến ba danh tướng họ Phạm không thì chưa tìm thấy gia phả.

Ngày 10-4-2011, tác giả Ngọc Khanh có bài “Họ Phạm làng Khê Chanh (Quảng Yên) và bốn vị tướng quân thời nhà Trần” đăng trên báo Quảng Ninh. Tác giả cho biết, theo ông Phạm Hữu Ngọc, Phó Chủ tịch HĐGT họ Phạm làng Khê Chanh thì đã từ nhiều đời họ Phạm Khê Chanh có bài vị thờ ba anh em các cụ Phạm Thuần Dụng, Phạm Công Chính, Phạm Quý Công. Sự tích các cụ được truyền ngôn lại rằng ba cụ đã tử trận từ lâu, song rất nhiều đời nay con cháu chỉ thờ cúng chứ chưa tìm được nơi các cụ tử trận. Sau khi liên hệ, GS Hoàng Giáp (Viện Nghiên cứu Hán Nôm) đã nhiệt tình về từ đường họ Phạm nghiên cứu các bài vị, sử tích, gia phả, đối chiếu với các miếu thờ và truyền thuyết ở Quan Lạn và một số nơi khác, GS Hoàng Giáp và cộng sự đã đi tới khẳng định: Ba anh em họ Phạm từng là phó tướng của Trần Khánh Dư, đã được thờ tại ba ngôi miếu ở Quan Lạn có nguồn gốc chính xác ở Quảng Yên, trùng khớp với tên được ghi trong bài vị ba cụ họ Phạm được thờ tại Từ đường họ Phạm làng Chanh. Vào ngày giỗ tổ 17 tháng giêng năm 2011, con cháu họ Phạm làng Khê Chanh từ khắp nơi trong nước nô nức đã về dự đại lễ rước sắc phong ba cụ đô thống họ Phạm từ Văn chỉ của làng về thờ phụng tại Từ đường.

Nhiều năm qua, câu chuyện về ba tướng quân họ Phạm hy sinh anh dũng trong trận Vân Đồn - Cửa Lục năm 1288 như một huyền thoại đã gắn liền với giá trị lịch sử, văn hoá của cụm di tích tại xã đảo Quan Lạn. Vì thế, mỗi năm đến lễ hội truyền thống Vân Đồn, người dân Quan Lạn và du khách gần xa lại có dịp ôn lại truyền thống yêu nước, tri ân công đức của cha ông ta thuở xưa.

Trần Minh