Về một địa danh được Bác về thăm

Ghi nhận và biểu dương những thành tích của địa phương, trong 2 ngày 19 và 20/2/1960, Chủ tịch Hồ Chí Minh về thăm tỉnh Hải Ninh. Trong đó có một địa danh Người đã đến thăm, nhưng đến nay cách gọi chưa được thống nhất là Sáy Nguồn, Xoáy Nguồn hay Sáng Nguồn. 

Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng đồng chí Hoàng Chính, Bí thư Tỉnh uỷ Hải Ninh thăm nhà Chủ nhiệm HTX Nông nghiệp Soáy Nguồn ở xã Đoan Tĩnh, TX Móng Cái, ngày 20/2/1960. (Ảnh tư liệu của Bảo tàng Hồ Chí Minh)

Đầu những năm 1960, Đảng bộ tỉnh Hải Ninh có nhiều thành tựu trong tập trung chỉ đạo công cuộc xây dựng xã hội chủ nghĩa và vận động nhân dân theo con đường làm ăn tập thể; thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương, do đó đã được đón Bác Hồ về thăm. Trong chuyến thăm, động viên quân và dân Hải Ninh, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thăm HTX Nông nghiệp Soáy Nguồn ở xã Đoan Tĩnh. Người đã đến thăm trại trồng cây, nói chuyện với công nhân trồng cây của HTX, thăm khu vực trồng cao su. Chủ tịch Hồ Chí Minh thăm nhà trẻ, chia kẹo cho thiếu nhi là con của công nhân Xí nghiệp gốm Dụ Phong và HTX Nông nghiệp Soáy Nguồn. Tháp tùng Chủ tịch Hồ Chí Minh đến Soáy Nguồn là đồng chí Hoàng Chính, Bí thư Tỉnh uỷ Hải Ninh.

Xã Đoan Tĩnh của TX Móng Cái, tỉnh Hải Ninh nay là phường Hải Yên, TP Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh. Địa danh xã Đoan Tĩnh và thôn Soáy Nguồn đến nay không còn là đơn vị hành chính nữa. Cách gọi địa danh ở Đoan Tĩnh xưa thế nào đến nay vẫn chưa thống nhất. Cụ Diêu Nhật Thăng, một người sinh ra, lớn lên và hoạt động cách mạng tại Móng Cái, cho biết: Thực tế địa danh này xuất phát từ tiếng Quảng Đông hay còn gọi là tiếng Pạc và. Lúc đó, ở TX Móng Cái của tỉnh Hải Ninh rất nhiều người biết tiếng Quảng Đông. HTX Nông nghiệp ở xã Đoan Tĩnh nằm phía Tây sông Ka Long, nên theo tiếng Quảng Đông nghĩa là S-láy. Nguồn âm Hán - Việt là tây ngạn tức là bờ Tây của con sông. Lâu dần, người dân mới đọc chệch đi là Sáy Nguồn, Xoáy Nguồn hay Sáng Nguồn.

Chủ tịch Hồ Chí Minh thăm nhà trẻ, chia kẹo cho thiếu nhi là con của công nhân Xí nghiệp gốm Dụ Phong và HTX Nông nghiệp Soáy Nguồn (TX Móng Cái), ngày 19/2/1960. (Ảnh tư liệu của Bảo tàng Hồ Chí Minh)

Không đồng thuận với quan điểm của ông Diêu Nhật Thăng, ông Nguyễn Cảnh Loan, đồng tác giả công trình “Địa danh Quảng Ninh xưa và nay” dẫn chứng tài liệu bằng văn bản. Theo ông Cảnh Loan, tài liệu mà ông sưu tầm được ghi chép sớm nhất về Soáy Nguồn có lẽ là hồ sơ số 48464 ghi các thông tin về tổ chức hành chính, xã hội và kinh tế của tỉnh Hải Ninh vào năm 1930 do Tư lệnh Đạo quan binh số 1 lập để trình Thống sứ Bắc Kỳ kèm thông tư số 240-I ngày 23/9/1930. Văn bản này chép đại danh kể trên là Sáy Nguồn, một trong 15 thôn của xã Đoan Tĩnh. Ngoài địa danh Sáy Nguồn, còn có các thôn khác, là: Tin Vòng, Sắn Sín, Tài Sẹc Củ, Sán Chúc Sy, Mạc Lộ, Phù Cháy Sin, Phô Mỷ, Cáy Lầm, Tù Vẻ, Sẹc Kịp, Hồ Sán, Tài Cóc Sán, T-sường Se Tù và Qua Pho. Văn bản cũng ghi rõ, cư dân của Đoan Tĩnh lúc đó đa số là người Nùng Quảng Châu, tức người Hoa, một trong số 54 dân tộc ở Việt Nam.

Cũng theo ông Cảnh Loan, địa danh Sáy Nguồn chắc chắn được người Việt gốc Hoa đặt tên. Và không chỉ có Sáy Nguồn, nhiều địa danh trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh hiện nay cũng có nguồn gốc từ tiếng Hán. Điều đáng nói là các địa danh ấy được cộng đồng 22 dân tộc anh em của Quảng Ninh chấp nhận và sử dụng rộng rãi. Qua việc đặt tên đất, tên làng, tên sông và sử dụng chúng với khế ước chung của cộng đồng đã chứng tỏ mối quan hệ gắn bó mật thiết, bình đẳng và tương trợ lẫn nhau giữa người Hoa với các dân tộc khác trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. Và do đó, việc Bác Hồ đến thăm Sáy Nguồn chứng tỏ rằng Người rất quan tâm đến sự phát triển nông nghiệp ở mảnh đất vùng biên, quan tâm đến chủ quyền an ninh biên giới, sự giao thoa văn hóa và mối quan hệ đoàn kết gắn bó giữa các dân tộc.

Huỳnh Đăng

[links()]