Vinh danh cây di sản của Yên Tử: Niềm tự hào và những nỗi lo

Vừa qua, 144 cây thuộc Khu di tích và Rừng quốc gia Yên Tử (TP Uông Bí) đã được Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam công nhận là Cây Di sản Việt Nam. Cụ thể gồm: 1 cây đa tía, 1 cây thị, 102 cây hồng tùng (xích tùng), 10 cây thông nhựa, 21 cây mai vàng đặc hữu Yên Tử và 9 cây đại. Đây là niềm tự hào rất lớn, góp phần tăng thêm giá trị cho Yên Tử, đồng thời càng khiến chúng ta phải có trách nhiệm hơn trong việc bảo tồn và phát huy giá trị của hệ thống cây di sản kể trên.

Đường Tùng - nơi những cây di sản xích tùng cổ được trồng theo hàng, tạo ấn tượng cho nhiều khách hành hương khi về Yên Tử.

Độc đáo cây di sản

Khu vực chùa Lân - Thiền viện Trúc Lâm Yên Tử có 2 cây di sản được công nhận đợt này, gồm cây đa tía và cây thị. Xưa, chùa Lân là nơi giảng đạo độ tăng, ba vị sư tổ Trúc Lâm thường đến đây thuyết pháp, giảng kinh. Khu vực này nay đã được tôn tạo lại khang trang nhưng vẫn giữ được những cổ thụ. Nổi bật là cây đa “ôm” cây thị tạo cảnh quan độc đáo bên cạnh tháp Tịnh Quang. Cây cao, đẹp với hệ rễ phụ vươn dài rất hùng vĩ.

Hành hương về Yên Tử, du khách còn rất ấn tượng với những cây đại nằm ở khuôn viên một số chùa, tháp nơi đây, như tháp Tổ, chùa Hoa Yên, chùa Giải Oan... Gốc cây sần sùi, trải qua thời gian hàng trăm năm, nay hầu hết cây không còn đứng thẳng, mà ngả, vươn theo các chùa, am, tháp tạo vẻ uy nghiêm, mang nét riêng của Yên Tử. Bên cạnh đó, được công nhận cây di sản đợt này còn có cây mai vàng đặc hữu của Yên Tử. Loài cây này chỉ nở hoa vào tháng 3 âm lịch, khi vùng núi cao nơi đây còn khá ảm đạm trong tiết trời se lạnh của mùa xuân. Vì vậy, màu mai vàng tươi sáng, nổi bật trong màu xanh của rừng núi nơi đây khiến khách hành hương về Yên Tử dù chỉ một lần được ngắm sắc mai vàng Yên Tử cũng không thể quên.

Các cây di sản của Yên Tử đều là cây được trồng, không phải cây mọc tự nhiên, kể cả như thông nhựa, xích tùng. Trên các tuyến đường hành hương, đặc biệt là đường tùng, du khách thường rất thích thú khi được đi bộ dưới các tán tùng xanh thẫm, ngắm những thân cây to, xù xì trồng theo hàng lối... Các cây di sản của Yên Tử đều có lịch sử gắn với sự hình thành và phát triển của Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử. Cây được trồng qua nhiều thế hệ các nhà tu hành tại Yên Tử, kể từ đời Trần, trên các tuyến đường hành hương và xung quanh khuôn viên các di tích. Trong đó, 9 cổ thụ đại có độ tuổi từ 100-700 năm, cây mai vàng 200 năm, cây đa tía 500 năm, cây thị khoảng 200 năm, thông nhựa từ 150-400 năm và xích tùng có độ tuổi từ 400-700 năm. Việc Quảng Ninh được công nhận cùng lúc tới 144 cây di sản có lẽ chưa từng có tiền lệ với địa phương nào trong cả nước. Các cây di sản của Yên Tử đều có tuổi đời khá cao, nhiều cây có tuổi đời từ 300-700 năm cũng là niềm tự hào mà ít nơi có được.

Nỗi lo bảo tồn

Qua nghiên cứu cho thấy, các giống cây như mai vàng, đa, thị, tùng, thông đều có tốc độ tăng trưởng chậm, thậm chí như tùng rất khó nhân giống trong tự nhiên. Như mai vàng, xích tùng có biên độ tăng trưởng đường kính bình quân chỉ là 0,15cm/năm. Những năm qua, với sự vào cuộc của TP Uông Bí, các ngành, đơn vị, cây di sản tại Yên Tử đã được bảo vệ, chăm sóc tốt. Đặc biệt, dự án nghiên cứu, nhân giống mai vàng Yên Tử đã thành công, không chỉ giảm thiểu việc khai thác, chặt hạ cây tự nhiên, mà còn tạo cơ hội nhân giống mai vàng trong khu di tích, tạo thành sản phẩm du lịch cho du khách, cũng như phục vụ đời sống dân sinh.

Tuy nhiên, xích tùng lại rất khó khăn trong khâu bảo tồn. Những năm qua, nhiều cây xích tùng tại Yên Tử đã bị chết do sét đánh, bị bão quật đổ và sâu bệnh hại. Số cổ thụ tùng hiện còn cũng tiếp tục phải đối mặt với những nguy cơ này, đặc biệt là hiện tượng sâu bệnh hại. Thông nhựa cũng có điều kiện sống giống xích tùng, số cây di sản thông nhựa tại Yên Tử hiện nay cũng là những cây trồng đã đạt tuổi thành thục, cần được chăm sóc và bảo tồn tương tự như xích tùng. Vì vậy, việc sớm triển khai thực hiện dự án chăm sóc, bảo tồn các cổ thụ xích tùng, thông nhựa tại Yên Tử là điều rất cấp thiết, cần được các đơn vị chức năng quan tâm, ưu tiên.

Ngọc Mai